See discussions, stats, and author profiles for this publication at
-rasm. Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid soluvchi ichki omillar
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
4.3-rasm. Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid soluvchi ichki omillar. - qonunchilikning rivojlanmaganligi, bir qancha iqtisodiy subyektarning ichki va tashqi bozorda monopol holatda ekanligi va g‗ayriqonuniy faoliyat ko‗rsatishi hamda ularning huquqiy intizomlarining pastligi; 106 - iqtisodiyot subyektarining moliyaviy va shartnomaviy intizomlarining pastligi; - iqtisodiyotning kriminallashuvi va uni boshqarishda korrupsiyaning kuchayishi; - daromadlarni yashirish va soliq to‗lashdan qochish hollarining ko‗payishi; -moliyaviy mablag‗larni chet ellarga noqonuniy tarzda o‗tkazish (4.3- rasm.) Tahdid ichki omillari, o‗z navbatda, ikki guruhga ajratish mumkin: 1) iqtisodiy tizimning siklik rivojlanish qonuniyatlariga bog‗liq tahdid omillari; 2) siklik rivojlanish qonuniyatlariga bog‗liq bo‗lmagan omillar. Birinchi guruh omillari harakati oqibatida ma‘lum sharoitlarda makroiqtisodiyot darajasida salbiy oqibatlar kelib chiqib, davlatning iqtisodiy xavfsizligiga tahdid qilishi mumkin. Ikkinchi guruh omillari harakati esa uzoq muddatli davrda xo‗jalik tizimi muhim elementlarining takror ishlab chiqarilishi sharoitida to‗plangan noxush tendensiyalar tufayli yuzaga keladi. Bu noxush tendensiyalar quyidagilarda namoyon bo‗ladi: - mamlakatning ishlab chiqarish, innovatsion va ilmiy- texnikaviy salohiyatdan foydalanish darajasi va samaradorligi; - xo‗jalik yuritish va boshqarishning iqtisodiy munosabatlari; - ijtimoiy soha; - atrof-muhit holati; - mamlakat hududlaridagi ahvol. Iqtisodiy islohotlarning dastlabki bosqichida tanglik holati chuqurlashib, ishlab chiqarish keskin qisqarib ketdi. Bunday holatning o‗ziyoq iqtisodiy xavf tug‗dirdi. Chunki ishlab 107 chiqarishning qisqarishi, ichki bozorda tovar va xizmatlar miqdorining kamayib ketishi oqibatida ularning o‗rniga xorij tovarlari, ayniqsa, arzon, sifatsiz tovarlar kirib keldi. Ichki bozordan siqib chiqarilgan milliy tovarlarning o‗rnini tiklash nihoyatda og‗ir bo‗ldi. Iqtisodiy xavfsizlikka tahdid soluvchi tashqi omillarga quyidagilar kiradi: 1) eksport tarkibida xomashyo tovarlarining ustuvorligi, an‘anaviy mashinasozlik va harbiy sanoat tovarlari bozorlarining yo‗qotilishi; 2) mamlakatning ko‗p turdagi mahsulotlar, shu jumladan, strategik ahamiyatdagi va oziq-ovqat mahsulotlari importiga qaramligi, bog‗liqligi; 3) tashqi qarzlarning o‗sib borishi; 4) eksport va valyuta nazoratining yaxshi yo‗lga qo‗yilmaganligi, bojxona chegaralarining yopiq emasligi; 5) raqobatga bardoshli eksportni qo‗llab-quvvatlovchi moliyaviy, tashkiliy va axborot infratuzilmalarning rivojlanmaganligi hamda import tarkibining ratsional emasligi; 6) eksport-import operatsiyalariga xizmat ko‗rsatuvchi transport infratuzilmalarining rivoj topmaganligi (4.4-rasm). Tashqi tahdid omillari Eksport tarkibida xomashyo mahsulotlarining ustuvorligi Tashqi qarzlarning o‗sib borishi An‘anaviy harbiy va mashinasozlik mahsulotlari bozorlaridan mahrum bo‗lish Mamlakatning import mahsulotlariga qaramligi, Bojxona chegaralarining yetarli darajada belgilanmaganligi Eksport va valyuta nazoratining yaxshi yo‗lga qo‗yilmaganligi |