See discussions, stats, and author profiles for this publication at
-§. O‗zbekistonda qishloq xo‗jaligi sohasidagi tarkibiy
Yüklə 13,45 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11.2-§. O‗zbekistonda qishloq xo‗jaligi sohasidagi tarkibiy
o‗zgarishlar oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash omili Oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash har qanday mamlakat iqtisodiy strategiyasi va siyosatining muhim ustuvor yo‗nalishi bo‗lib, jamiyatdagi siyosiy, ijtimoiy, millatlararo barqarorlik uni amalga oshirish samaradorligiga bog‗liqdir. Buning uchun mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash tizimi va uni amalga oshirish mexanizmi shakllantirilishi lozim bo‗ladi. Mamlakatda oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash tizimi va mexanizmini shakllantirishning asosiy maqsadi va vazifalari uning oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash strategiyasi, dasturi yoki doktrinasida belgilab qo‗yilgan bo‗ladi. Oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash tizimi quyidagi vazifalarni bajaradi: xavfsizlik obyektlarining hayotiy muhim manfaatlariga ichki va tashqi tahdidlarni aniqlash va ularni oldini olish hamda neytrallashtirish; xavfsizlikni ta‘minlash vositalarini vujudga keltirish va qo‗llab- quvvatlash hamda tahdidlar vujudga kelgan sharoitda ularni boshqarish; xalqaro shartnoma va kelishuvlarga muvofiq davlatdan tashqarida oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashda ishtirok etish. Mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash quyidagi shartlarni ro‗yobga chiqarish orqali amalga oshiriladi: 315 muvozanatlashgan davlat va mintaqaviy xomashyo, oziq- ovqat resurslarini shakllantirish maqsadida agrosanoat ishlab chiqarishini, shuningdek, ASKning eksport potensialini barqaror rivojlantirish; aholi turmush darajasi va sifati o‗sishini ta‘minlash, tibbiyot me‘yorlari bo‗yicha oziq-ovqat mahsulotlarini iste‘mol qilishga yetarli bo‗lgan daromadlar olish uchun sharoitlar yaratish; yetmayotgan oziq-ovqat va xomashyoni import qilish uchun zarur bo‗lgan valyuta resurslari zaxiralarini, shu jumladan, eksportdan olingan mablag‗lar hisobiga yaratish; mamlakatning oziq-ovqat va xomashyo bilan o‗zini o‗zi ta‘minlashning barqaror darajasini qo‗llab-quvvatlash hamda import o‗rnini bosadigan ishlab chiqarishlarni rivojlantirish bo‗yicha ijtimoiy-iqtisodiy chora-tadbirlar kompleksini amalga oshirish. Oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash mexanizmi-davlatga oziq-ovqat xavfsizligi darajasini barqarorlashtirishga imkon beruvchi yagona huquqiy me‘yorlar asosida tartibga solinadigan mexanizmga birlashgan xalqaro, milliy va mintaqaviy darajalarda o‗zaro bog‗langan tashkiliy shakllar va iqtisodiy usullar yig‗indisidir. Milliy oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash mexanizmi o‗z ichiga xalqaro, milliy va mintaqaviy darajadagi xavfsizlik subyektlarini, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash dastaklarini, tamoyillarini va uni baholashni, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash darajasini oshirish bo‗yicha dasturlarni ishlab chiqish va amalga oshirishni, ularni monitoring qilish hamda monitoring natijalarini hisobga olgan holda dasturlarga tuzatishlar kiritishni oladi. 316 O‗zbekiston oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash uchun quyidagi hududiy, iqtisodiy va tashkiliy mexanizmlarni amalga oshirilishi maqsadga muvofiqdir. Huquqiy mexanizm – yer qonunchiligini bozor munosabatlariga asoslangan holda yanada takomillashtirish: qishloq xo‗jaligida ipoteka kreditlarini ajratish bo‗yicha huquqiy asoslarni shakllantirish; mahsulot sifatini boshqarish va xavfsizligini nazorat qilishning huquqiy-me‘yoriy mexanizmlarini takomillashtirish; mahalliy eksport qiluvchilar huquqini xorijiy davlatlarda himoya qilish; zamonaviy bozor institutlari va infratuzilmalarini shakllantirish uchun huquqiy bazani yanada takomillashtirish; agrar tarmoqda integratsiyani rivojlantirishning huquqiy-me‘yoriy asoslarini takomillashtirish; Umumjahon Savdo Tashkiloti talablaridan kelib chiqqan holda tarmoqni isloh qilishning huquqiy asoslarini shakllantirish; mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash Dasturini ishlab chiqish; «Iste‘mol savati to‗g‗risida»gi qonunni qabul qilish. Iqtisodiy mexanizm – qishloq xo‗jaligida ipoteka kreditlari ajratishning iqtisodiy mexanizmlarini takomillashtirish: agrar tarmoqqa investitsiya, shu jumladan, xorijiy kapitalni jalb qilishni oshirish; 317 narx va kredit siyosatini mamlakat oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash nuqtayi nazaridan takomillashtirish; byudjetdan ajratilgan mablag‗lardan oqilona foydalanish va uni qat‘iy nazorat qilish ; qishloq xo‗jaligini moliyaviy sog‗lomlashtirish tizimi va ishlab chiqaruvchilar bankrotligi mexanizmini ishlab chiqish, yagona yer solig‗ini yanada takomillashtirish tez buziluvchi mahsulotlarni eksport qiluvchilar uchun transport tariflarini optimallashtirish; yer unumdorligini oshirgan xo‗jalik subyektlariga iqtisodiy imtiyozlar berish; qishloq joylarida muhandislik va ijtimoiy infratuzilmalarni moliyalashtirishning samarali mexanizmini ishlab chiqish; ijtimoiy infratuzilma obyektlarini qishloq xo‗jaligi balansiga o‗tkazish; agrar tarmoqda integratsiyani rivojlantirishning iqtisodiy mexanizmini ishlab chiqish, agrosanoat majmui tashqi iqtisodiy faoliyatni yanada erkinlashtirish. Tashkiliy mexanizmlar – favqulodda vaziyatlarda aholini oziq-ovqat mahsulotlari bilan barqaror ta‘minlash mexanizmini ishlab chiqish: agrar sohada ilg‗or axborot tizimini shakllantirish; oziq-ovqat mahsulotlari savdosida ma‘muriy va texnik to‗siqlarni yo‗qotish; milliy sertifikatsiyalash tashkilotlarini xorijiy davlatlarda akkreditatsiyadan o‗tkazish. Oziq-ovqat xavfsizligini boshqarish va tartibga solishning tashkiliy-iqtisodiy mexanizmi quyidagi muammolarni hal etishga yo‗naltirilgan: 318 davlatning oziq-ovqat ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash, iste‘mol jarayonlarini tartibga solishdagi rolini kuchaytirish; mamlakat ichki oziq-ovqat bozori infratuzilmasining elementlarini shakllantirish va rivojlantirish; oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish va energiya tejovchi texnologiyalarni joriy etish; agrosanoat majmuasi tarkibiga kiruvchi tarmoq va sohalarining integratsiya va kooperatsiyasini rivojlantirish (yirik ishlab chiqarish korxonalari, qishloq xo‗jaligi klasterlari va boshqa tuzilmalarni tashkil etish); eng muhim oziq-ovqat mahsulotlari turlarini ishlab chiqarish bo‗yicha mamlakat va uning hududlari bo‗yicha tarmoq uyushma va assotsiatsiyalarini vujudga keltirish; qishloq xo‗jaligi oziq- ovqat mahsulotlari ishlab chiqaruvchi korxonalari, fermer va dehqon xo‗jaliklari rahbarlari, ASK. tarmoqlari korxonalarining rahbar va mutaxassislarini bozor sharoitida ishlash tamoyillari bo‗yicha o‗qitishni tashkil etish. Oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashni kompleks baholash o‗z ichiga uchta muhim jihatni oladi: iqtisodiy: qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini mintaqaning ASK ishlab chiqarish - iqtisodiy salohiyati resurslarining cheklanganligini hisobga olgan holda zarar ko‗rmaslikni va kengaytirilgan takror ishlab chiqarishni ta‘minlash uchun yetarli bo‗lgan hajmlarda ishlab chiqarish; 319 institutsional: oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga imkon beradigan davlat va bozor institutlarining samaradorligi, me‘yoriy- huquqiy bazaning mosligi, ASKni boshqarishning barcha darajalarida tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlarning ishchanligi; ijtimoiy: aholini yuqori sifatli mahsulotlar bilan yetarli miqdorda va ularning to‗lov qobiliyatiga muvofiq ta‘minlash. O‗zbekiston Respublikasida oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash bo‗yicha uchta muhim jihat: agrosanoat majmuasida oziq-ovqat ishlab chiqarishni tartibga solish va rag‗batlantirish, aholining oziq-ovqat mahsulotlariga ehtiyoji erishishini va iste‘molini ta‘minlash va bu boradagi imkoniyatlarini oshirish hamda oziq-ovqat xavfsizligini boshqarishni tashkil etish tizimini takomillashtirib borish bo‗yicha dastak va chora-tadbirlarni o‗z ichiga oladi. Oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash mexanizmi agrosanoat majmuasida oziq-ovqat ishlab chiqarishni tartibga solish va rag‗batlantirish sohasida quyidagi dastak va chora- tadbirlarni o‗z ichiga oladi: oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashning qonuniy, huquqiy- me‘yoriy asosini vujudga keltirish va takomillashtirib borish; byudjet-soliq vositalari orqali oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni rivojlantirishni rag‗batlantirish. Bunda soliq imtiyozlari, dotatsiya va subvensiyalar berish nazarda tutiladi; pul-kredit siyosati dastaklari vositasida oziq-ovqat ishlab chiqarishni rag‗batlantirish. Bunda imtiyozli kreditlash tizimining joriy etilishi nazarda tutiladi; oziq-ovqat eksporti va importini bojxona tariflari va tarifsiz tartiblash. Bunda mamlakatda ishlab chiqarilmaydigan yoki kam miqdorda ishlab chiqariladigan oziq-ovqat mahsulotlarini import qilishni hamda mahalliy ishlab chiqaruvchilarning oziq-ovqat, shu jumladan, qishloq xo‗jaligi oziq-ovqat mahsulotlarini eksport 320 faoliyatini bojxona tariflari yoki tarifsiz tartibga solish va rag‗batlantirish chora- tadbirlari amalga oshiriladi; ASM tarmoqlariga investitsiyalar kiritishni rag‗batlantirish. Bunda agrosanoat majmuasi tarmoqlariga, jumladan, qishloq va baliqchilik xo‗jaligi, suv xo‗jaligi, oziq- ovqat sanoati tarmoqlariga ichki va xorijiy investitsiyalarni kiritishni, mamlakat mintaqalarida, erkin agrar iqtisodiy zonalar, qishloq xo‗jaligi klasterlarini tashkil etishni rag‗batlantirish, ularni rivojlantirish uchun qulay ishbilarmonlik muhitini rivojlantirish chora-tadbirlari amalga oshiriladi. Aholining oziq-ovqat mahsulotlariga iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan erishishini va xavfsiz iste‘mol sohasida ushbu mexanizm quyidagilarni o‗z ichiga oladi: aholi daromadlari o‗sishini rag‗batlantirish. Bu borada tirikchilik minimumini va iste‘mol savatini aniqlash, ish haqining eng kam miqdorini belgilash, byudjet tashkilotlari ish haqini oshirib borish, yillik inflatsiya darajasiga muvofiq indeksatsiya qilish amalga oshiriladi; kam ta‘minlangan aholini ijtimoiy himoyalash. Bu borada bolali oilalarga, yolg‗iz va nogiron kishilarga moddiy yordam ko‗rsatish, ishsizlik nafaqasi, talabalarga stipendiyalar joriy etish, pensiya va keksalik nafaqalari tayinlash, ijtimoiy sug‗urta, kambag‗allik va qashshoqlikni qisqartirish bo‗yicha ijtimoiy dasturlarni amalga oshirish, ijtimoiy sug‗urta nazarda tutiladi; |