ŞƏhla məHƏMMƏd qizi rzayeva leyla zakir qizi əLİyeva

MÖVZU 5. KLASSİK İQTİSADİ MƏKTƏBİN 
MEYDANA GƏLMƏSİ 
 
1. U.Petti klassik iqtisad elminin banisi kimi 
2. P.Bualgilber Fransada klassik iqtisad elminin yaradı-
cısıdır 
3. F.Kene fiziokratlar məktəbinin banisi kimi 
4. A.Türqo tərəfindən fiziokratizmin inkişaf etdirilməsi 
 
Dünya iqtisadi fikir tarixində mütərəqqi istiqamət olan 
klassik məktəb öz dövrünü yaşamış feodal qaydalarına qarşı 
yönəldilən nəzəri silah kimi kapitalizmin inkişafının manufak-
tura dövründə, XVII əsrin ikinci yarısında yaranmış və maşınlı 
sənaye dövrünə keçərək əməklə kapital arasında ziddiyyətlərin 
inkişafı ilə XIX əsrin sonu, XX əsrin əvvəlində öz ömrünü 
başa çatdırmışdır. 
Böyük Britaniyada bu məktəbin əsası 
U. Pettinin
(1623-
1687) ilk iri əsəri olan "Vergilər və rüsumlar haqqında traktat" 
(1662) ilə başlamış, İngilis klassik məktəbi öz inkişafını 
D.Ri-
kardonun
(1772-1823) əsərləri ilə başa çatdırmışdır. Onun 
əsas əsəri olan "Siyasi iqtisadın və vergiqoymanın əsasları" 
1817-ci ildə dərc olunmuşdu. Fransada klassik məktəbin banisi 
P.Buagilber
(1646-1714) olmuşdur. 
A.Smitin
"Xalqların sər-
vətinin təbiəti və səbəbləri haqqında traktat" əsəri ilə özünün 
inkişafını və ardıcıl ifadəsini tapmışdır. 
Klassik məktəb bir sıra nailiyyətlərlə xarakterizə olunur. 
Onun nümayəndələri ilk dəfə həm Avstriya məktəbindən əvvəl 
mövcud olan marjinalizm nəzəriyyəsinə, həm də onu əvəz edən 
neoklassik məktəbə xas olan təsviredici metodun əksinə olaraq 
iqtisadi hadisələrin mahiyyətinə nüfuz etmək üçün abstrakt me-
todu işləyib hazırlayıb və tətbiq etmişlər. Bu metod klassik 
məktəbə kapitalizmin iqtisadi qanunlarının obyektiv xarakteri-
nin dərk olunmasına və təsərrüfat təcrübəsində istifadə edil-
məsi zəruriliyinə imkan verdi. Klassik məktəb əmək-dəyər 

---

80 
nəzəriyyəsinin əsasını qoydu ki, buna uyğun olaraq əmtəələrin 
dəyəri onların istehsalına sərf olunan ictimai zəruri əməklə 
müəyyən olunur. Dəyərin vahid mənbəyi kimi cəmiyyətin iqti-
sadiyyatının fundamental əsasını-əməyi nəzərdən keçirərək,
klassik məktəb bu nəticəyə gəldi ki, cəmiyyətin bütün siniflə-
rinin gəlirləri olan əməkhaqqı, mənfəət, renta, faiz və s. muzdlu 
fəhlələrin sərf edilmiş əməyinin yalnız müxtəlif ifadələridir.
Bu məktəbin prinsipial nəticələri aşağıdakılardan ibarət-
dir: iqtisadiyyatın inkişafında rəqabəti zəruri etməsi; iqtisa-
diyyatın həmişə müvazinətli olması; iqtisadiyyatın özünün qey-
ri-müvazinəti aradan qaldırması; iqtisadiyyatın inkişafını təmin 
edən istehsal amillərindən tam istifadə olunması; ümumi və xa-
lis gəlir anlayışlarının elmi xarakteristikasının verilməsi; iqtisa-
diyyatın əməkhaqqı, qiymət, faiz dərəcəsi kimi iqtisadi alətlər-
dən istifadə etməklə özünü tənzimləməsi. Klassik məktəbə gö-
rə, əhalinin tam məşğulluğu təmin edilir. İqtisadiyyatı pul və 
real sektora bölən klassik məktəbin nümayəndələri qeyd edirdi-
lər ki, bu sektorlar bir-birindən asılı deyil . 
Bununla belə, klassik məktəb qeyri-ardıcıllıqla, ziddiy-
yətlərlə xarakterizə olunur. Kapitalizmin daxili qanunauyğun-
luqlarına nüfuz etməklə yanaşı, o, bəzən iqtisadi hadisələrin xa-
rici görünüşünün təsvir edilməsi və iqtisadi hadisələrin təzahür 
formalarının, xarici funksional asılılıqlarının öyrənilməsi ilə 
məhdudlaşırdı. Buna görə, klassik məktəb konsepsiyasının 
xələfləri bir-biri ilə rəqabət aparan iqtisadi fikir cərəyanlarına 
ayrılırlar: bir tərəfdən K.Marksın iqtisadi nəzəriyyəsi, digər 
tərəfdən neoklassik məktəb. 
C.M.Keynisin baxışlarına görə klassik məktəb real iqti-
sadi prosesləri obyektiv əks etdirməyin ideal, mücərrəd mo-
delidir. 
Klassik siyasi iqtisadının banisi