Selçuklu hanedaninin önemli Bİr mensubu: İbrahim yinal cihan PİyadeoğLU
Yüklə 278,05 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Ravzâtü’s-safâ, Tahran 1339 hş., IV, 262; Ahmed b. Mahmûd, s. 55; Kafesoğlu, “Selçuk’un
Oğulları ve Torunları”, s. 128; Sümer, Şahıs Adları, II, 583; Abbâs Pervîz, Tarih-i Selâcuke ve Hârizmşâhân, Tahran 1351 hş., s. 109; Sevim-Merçil, Selçuklu Devletleri, s. 43; Pîrneya- İkbâl, Tarih-i İran, s. 319; Öngül, Selçuklular, I, 35-36; Salim Koca, Selçuklu Devri Türk Tarihinin Temel Meseleleri, Ankara 2011, s. 4-5. Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013
İbrahim Yınal’ın güçlenmesi, Tuğrul Bey’in de bir o kadar zayıflaması anlamına gelmekteydi. Onun için Rey’e çekildikten sonra Horasan hâkimi olan yeğeni Alp Arslan’dan 54 yardım istemek zorunda kaldı. 55 Tuğrul Bey diğer taraftan daha önce muhtemel bir Besâsîri saldırısına karşı Bağdad’a gönderdiği eşi ve Vezir Amîdülmülk’ten de yardım istemişti. 56 Onun bu yardım istekleri cevapsız bırakılmamış, hem yeğenleri hem de eşi kendisine yardıma gelmişti. Neticede iki taraf 9 Cemâziyelâhir 451/23 Temmuz 1059 tarihinde Rey yakınlarında karşı karşıya geldi. Öğlene kadar süren çetin bir mücadeleden sonra İbrahim Yınal, yanındaki birkaç adamıyla birlikte kaçmaya çalıştıysa da atının bitap düşmesi nedeniyle, iki yeğeni Ahmed ve Muhammed ile birlikte Melik Alp Arslan tarafından esir edildi. Tuğrul Bey, kendisiyle ikinci kez taht mücadelesine giren kardeşi İbrahim Yınal’ı bu kez affetmedi. Zaten en başından itibaren bu kez kardeşini affetmeyeceğini söylüyordu. Neticede o, savaşla aynı gün olan 9 Cemâziyelâhir 451/23 Temmuz 1059 tarihinde Tuğrul Bey’in emriyle yayının kirişiyle boğularak öldürüldü. Yeğenleri Ahmed ve Muhammed de kendisiyle aynı akıbeti paylaşmıştı. 57
54 İbnü’l-Esîr (IX, 489), bu sırada Çağrı Bey’in ölmesi üzerine onun oğulları Alp Arslan, Yâkûtî ve Kavurd’tan yardım istediğini zikretmektedir. Ancak olayların kronolojisine bakıldığında Tuğrul Bey-İbrahim Yınal mücadelesi sırasında Çağrı Bey henüz hayatta olmalıdır. İbnü’l-Cevzî (II, 476), de bu yönde görüş belirtmektedir. İbnü’l-Esîr (X, 26), Çağrı Bey’in ölüm tarihini Recep 451/Ağustos-Eylül 1059 olarak vermektedir. Çağrı Bey’in oğullarından üçünün de amcalarına yardıma gelmesi, muhtemelen babaları Çağrı Bey’in isteğiyle gerçekleşen bir durumdur. Bu konuda ayrıca bkz. Köymen, Tuğrul Bey, s. 19; Cihan Piyadeoğlu, Çağrı Bey, Timaş, İstanbul 2011, s. 131-132. 55 Ahmed b. Mahmûd (s. 55) Tuğrul Bey’in Alp Arslan’dan yardım isteğini şu şekilde nakletmektedir: “Sultan Tuğrul, Alp Arslan’a mektup yazıp imdat istedi ve ‘Kardeşim bana muhalefet ve isyan eyledi. Benim ülkemi karıştırmaya ve devletimi yabancıya vermeye niyet eder, askerimin çoğu ona tâbi, bana ise karşı oldular. Şimdi benim oğlum iyilik edip, gelip bana yardımcı olsun ve kardeşimden öcümü alıversin. Yaşama sevincime çok keder gelip, üzülmekteyim. Senin gelmeni bekliyorum. Amcana zarar olmasından korkuyorsan, mektup vardığı gibi, bu tarafa acele ve süratle sefer edesin.’ dedi. Mektup bu şekilde son buldu…. Alp Arslan vuku bulan olayı anladı… Büyük bir ordu ile çıkıp Irak’a ulaştı, gelip Hemedân’a vardı.”. 56 İbrahim Yınal’ın isyanı sırasında Vezîr Amîdülmülk’ün Altuncan Hatun’un ilk eşinden olan oğlu Enûşîrvân’ı tahta geçirmek için çok çaba ve mal sarf ettiği, Altuncan Hatun’un her ikisini tutuklatmak istemesi üzerine isteklerini gerçekleştiremeyen Amîdülmülk ile Enûşîrvân’ın kaçtığı, daha sonra Altuncan Hatun’un Tuğrul Bey’e yardım etmek üzere harekete geçmesi sırasında oğlu Enûşîrvân’ın ona katıldığı şeklinde de bir bilgi rivayet edilmektedir, bkz. Bundârî, s. 12; Ayrıca bkz. İbn Kesîr, XII, 182. 57 Selçuknâme, s. 16; Râvendî, I, 106; Sadreddîn el-Hüseynî, s. 14; Abu’l-Farac, I, 313; İbnü’l-Adîm, s. 5; İbnü’l-Cevzî, II, 476; İbnü’l-Esîr, IX, 488-489; İbn Kesîr, XII, 184-185; Şebânkâreî, s. 99; Ravzâtü’s-safâ, IV, 262; Tarih-i Güzîde, s. 353; Ahmed b. Mahmûd, s. 55; 138
Türkiyat Mecmuası, C. 23/Güz, 2013
İbrahim Yınal’ın ölümünden yaklaşık 13 yıl sonra Melikşah ile amcası Kavurd taht mücadelesine girişmiş, bu mücadeleden galip çıkan Sultan Melikşah olmuştu. Esir edilen Kavurd’un daha sonra Hemedân’a gönderilerek hapsedildiği kaydedilmektedir. Bu olaydan yaklaşık üç ay sonra Hemedân’a gelen Sultan Melikşah’ın ziyareti sırasında Kavurd öldürülmüş ve geceleyin İbrahim Yınal’ın yanına gömülmüştü. Bu bilgiden de anlaşılacağı üzere İbrahim Yınal, Hemedân şehrinde gömülmüştür 58 . Diğer taraftan İbnü’l-Esîr 59 , Tuğrul Bey ile İbrahim Yınal arasındaki savaşın Rey yakınlarında meydana geldiğini belirtmektedir. Bu durumda Tuğrul Bey kardeşini kendi mezarının da bulunduğu başkent Rey’e gömdürmek istememiş, cenazesini yaklaşık 250 km batıdaki İbrahim Yınal’ın hâkimiyeti merkezi Hemedân şehrine göndermiştir. 60
Her devletin kuruluşu sırasında bazı kişiler ön plâna çıkarak etkin roller üstlenmişlerdir. Ancak bu kişilerden çoğunun tarih kitaplarında yer alma biçimleri, başarıları veya başarısızlıkları ölçüsünde olabilmiştir. İbrahim Yınal, bu durumun her iki yönüne de uygun bir örnektir. Her şeyden önce Selçuklu hanedanından birisidir ve üstelik devletin ilk sultanı Tuğrul Bey’in kardeşidir. Buna rağmen Nîşâbûr’un ele geçirilmesi olayına kadar adının kaynaklarca zikredilmemiş olması hanedan içinde Tuğrul, Çağrı ve Musa Yabgu önderliğinde gelişen katı yönetim biçimlenmesiyle izah edilebilir. Her ne kadar babasına bağlı toplulukların liderliğini üstlenmiş olsa da üzerinde Tuğrul Bey’in baskısının varlığı göz ardı edilmemelidir. Nitekim Dandanakan Savaşı’ndan sonra kendi idare bölgesine hâkim olamayıp - Yınallılar’ın reisi olarak- Tuğrul Bey’in emri altına girmesi bunun kanıtı gibidir.
Kafesoğlu, “Selçuk’un Oğulları ve Torunları”, s. 128; Turan, Selçuklular, s. 138; Sümer,
Yüklə 278,05 Kb. Dostları ilə paylaş:
|