Selçuklu yükseliŞ DÖnemi

Mâverâünnehir Fıkhının Etkileri 

XIV.  yüzyılın  başlarında  Moğol  istilâsı  sonrası  Orta  Asya’dan 

batıya  ve  güneye  göç  eden  Türkler,  Mâverâünnehir  fıkıh  geleneğinin 

Bağdat, Şam, Kahire, Anadolu, Hint alt kıtası gibi İslam dünyasının belli 

başlı  ilim  merkezlerine  taşınmasını,  buralara  yerleşerek  kök  salmasını 

sağladılar. Nitekim Mâverâünnehir fıkıh ekolü Hanefî mezhebinin hâkim 

olduğu  Osmanlı  ve  çağdaşı  bazı  devletlerin  hukuk  sistemleri üzerinde 

derin  etkiler  icra  etti.  Bunun  için  mesela  Hint  alt  kıtasında  Bâbürler 

devrinde 

kaleme 

alınan 

el-Fetâva’l-Hindiyye 

(el-Fetâva’l- 

ʿ

Âlemgîriyye)’nin içeriğine ve kaynaklarına bakmak yeterlidir.

57

 

Yine  aynı  şekilde  Osmanlı  hukuk  tarihi  boyunca  yaygın  olarak 

kullanılan  fetva  mecmualarından  biri  olan  Fetâvâ-yı  Anḳaravî’de  de  bu 

ekolün  ortaya  koyduğu  fıkhî  birikimden  istifade  edildiğini  görürüz. 

Öyle ki bu fetva mecmuasında bazen açık bir şekilde bazen de rumuzla 

Suğdî,  Ebü’l-Usr  el-Pezdevî  ve  Haherzâde  gibi  Mâverâünnehir 

fakihlerine atıf yapılmıştır.

58

 

Ayrıca  zengin  bir  hukuki  mirası  içeren  ve  bugün  dahi  istifade 

edilen  Mâverâünnehir  fıkıh  havzasına  ait  literatür;  Horasan,  Anadolu, 

Balkanlar  ve  Kafkaslar’da  dinî-toplumsal  hayatın  işlediği  fıkıh  zeminini 

oluşturmuş,  bilahare  bu  bölgelerde  üretilen  eserler  yıllarca 

medreselerde okutulmuş, üzerine yüzlerce şerh ve haşiye yazılmıştır.

59

 

Nitekim bu havzada üretilen eserlerin Osmanlı Devleti’ne etkisini 

görmek  için  İstanbul  ve  Anadolu’daki  yazma  eser  kütüphanelerindeki 

koleksiyonlara  bakmak  yeterlidir.  Zira  bu  kütüphanelerde  istinsah 

 

 

55

   Kureşî, el-Cevâhirü’l-mudıyye, 3/527; Leknevî, el-Fevâidü’l-behiyye, 216; Yusuf Şevki 

Yavuz,  “Nesefî,  Ebü’l-Muîn”,  Diyanet  Vakfı  İslâm  Ansiklopedisi  (Erişim  09  Mayıs 

2021); Özel, Hanefi Fıkıh Alimleri, 61-62. 

56 

  Kâtip Çelebi, Keşfü’z-ẓunûn, 1/570; Bağdâdî, Hediyyetü’l-ârifin, 2/487. 

57

    Bedir, Buhara Hukuk Okulu, 87. 

58

   Kübra  Nugay,  Şeyhülislam  Mehmed  Emin  Ankaravî'nin  Fetâvâ-yı  Ankaravî  Adlı 

Eserindeki Metodu (Aile Hukuku Örneğinde), (Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal 

Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012), 73.  

59

   Yıldırım, “Orta Asya’da İslâmî İlimler”, 672.  

---