2.2. Müntehâ’l-medârik ve müntehâ lübbi külli kâmilin ve ʿârifin ve sâlik
2.3. Menâhicü’l‐‘ibâd ile’l me’âd
3. Anadolu Tasavvuf Düşüncesindeki Yeri
Sonuç
KAYNAKÇA
Öz
Abstract
TÜRK DİLİNİN ÜSTADI ALİ ŞİR NEVAYÎ’NİN İLİM HAMİLİĞİ
Saidbek BOLTABAYEV*
KAYNAKÇA
GELENEK VE MODERNLİK İLİŞKİSİNİ KURMADA BİR ROL-MODEL OLARAK EBÛ HANÎFE ÜZERİNE SOSYOLOJİK BİR OKUMA
Şaban ERDİÇ⃰
GİRİŞ
1. Tarihsel Bir Okuma Olarak Ebû Hanîfe’de Geleneğe Bakışın Temel Unsurları
2. Bir Hayat Duruşu Olarak Ebû Hanîfe’de Çağcıl Okumanın Göstergeleri
Sonuç
KAYNAKÇA
Özet
Modernleşmenin dışardan bir baskı unsuru olarak bilinç üzerinde bıraktığı etkiler gelenek karşısında yeni bir tavır yaratmıştır. Modernite; bireysellik, çoğulculuk, rekabet, öteki üzerinde baskı gibi yeni değerlerle bireyler için geleneği oldukça sıra...
Kıssa, Kur’ân’ın muhataplarının duygu ve düşünce dünyalarına ulaşmak adına yararlandığı kaynaklardan biridir. İbret alınması emredilen kıssalar, bireyin hidayetine giden yolda önemli bir rehber niteliğini taşımaktadır. Bunlar vesilesiyle kişi, peygam...
Yukarıda zikri geçen veriler, diğer ifade ile Kur’ân-ı Kerîm’de kıssaların zikredilme amaçları, hemen her muhatabın zorlanmadan ve doğrudan yapabileceği çıkarımlardır. Bununla beraber aynı kıssalardan dolaylı mesajların ya da fıkhî hükümlerin çıkarıld...
Kur’ân-ı Kerîm’in önemli yekûnunu oluşturan kıssaları tefsir ederken bazı müfessirler, yukarıda da temas edildiği üzere, onlardan tali olarak çıkartılan kimi hükümleri eserlerine kaydetmiş yahut bizzat kendileri bu işe öncülük etmişlerdir. Her bir müf...
1. Kıssalardan Hüküm Çıkarmak
1.1. Misafir Ağırlama Âdâbı
Zâriyat sûresi peygamberlerin deliller getirdikten sonra sundukları tebliğ davetini inkâr edenlerin başlarına gelen kötü hadiseleri konu edinmektedir. Bu çerçevede Hz. İbrâhim’e gelen melekler de konu edilmiş ve onların çocuk müjdesini verdikten sonra...
Zemahşerî, sofra adabı meselesini Yûsuf 12/31 ayetini tefsir ederken de ele almaktadır. Söz konusu ayette Azîz’in hanımının, hakkında dedikodu çıkaran kadınlardan intikam almak maksadıyla hazırladığı oyun konu edilmektedir. Buna göre etrafında yaslanm...
1.2. Mescitlere Girme Âdâbı
Tâ-hâ 20/12 ayetinde Tûr dağına çıkan Hz. Mûsâ’ya ayakkabılarını çıkarma emri verildiği bildirilmiştir. Müfessirimiz, söz konusu emrin hem vadinin bereketinden istifade etmesi hem de Allah karşısında tevazu göstermesi amacıyla Hz. Mûsâ’ya verildiğini ...
1.3. Yeni Doğan Çocuk ve Ona İsim Verme Âdâbı
Meryem sûresinde ele alınan konulardan biri, Hz. Îsâ’nın babasız olarak doğmasıdır. Bu bağlamda mucizevi bir şekilde canlanan kuru hurma ağacının altında doğum yapan ve daha sonra taze hurmalardan yiyen Hz. Meryem’in kıssası zikredilir. Zemahşerî, loğ...
Meryem sûresi Hz. Zekeriyâ’nın ilerlemiş yaşına rağmen evlat sahibi oluşunu da konu edinmektedir. O, tıpkı Hz. İbrâhim gibi Allah’tan ümidini kesmemiş ve nihayetinde Yahya isminde bir çocuğu olacağı ve bu ismin daha önce kimseye verilmediği müjdesine ...
1.4. Cahiller ile Tartışma Âdâbı
Hz. Meryem’in olağan üstü doğumu sonrasında ona susma orucu adağında bulunması ve dolayısıyla kimse ile konuşmaması gerektiği emri yine Meryem 19/26 ayetinde konu edilmektedir. Zemahşerî söz konusu susma emrinin öncelikle kavminin sorularına Hz. Îsâ’n...
Zemahşerî, yukarıdakine benzer meseleyi el-A‘râf 7/65-67 ayetinde de konu edinmektedir. Bu çerçevede o, kavimlerinin tüm sefihliklerine ve kaba ifadelerine rağmen peygamberlerin cevaplarında incelik ve zarafetin bulunduğunu vurgulamıştır. Zira onlar, ...
1.5. Cahil Sofular
Zemahşerî, içinde yaşadığı toplumda kimilerinin tevekkül konusunda yanlış kanaat taşıdıklarını belirtmek adına da bazı kıssaları fırsat olarak görmüştür. Ashâb-ı kehf kıssası bunlardan biridir. Şöyle ki bu kimseler, tevhit davası uğruna hicret etmiş, ...
1.6. Diğerkâmlık
Sapkınlıkları nedeniyle Lût kavmini cezalandırmak üzere gönderilen melekler, önce Hz. İbrâhim’e gelmiş, o’na çocuğu olacağı müjdesini verdikten sonra da “Biz, şu şehrin ahalisini yok edeceğiz. Çünkü oranın halkı zalim kimselerdir” demişlerdir. Bunun ü...
Zemahşerî, Yâsîn sûresinde konu edilen ve Habîb b. Neccâr olarak maruf ismin şehit edilmesi üzerine “Keşke kavmim Rabbimin beni bağışlandığını ve değer verilen kullardan kılındığımı bilselerdi” demesi üzerinde de durmuştur. Ona göre Habîb, halinin bi...
1.7. İyilik İçin Fırsat Gözetmek
Kasas 28/22-24 ayetlerinde Hz. Mûsâ’nın bir Kıptî’yi öldürmesi nedeniyle Mısır’dan Medyen’e kaçtığı, oraya vardığında davarlarını suvaran bir topluluğun ötesinde yine aynı amaç için bekleyen iki kadını gördüğü ve onca yorgunluğuna rağmen onların davar...
1.8. İthâma Fırsat Vermemek ve Aklanmaya Çalışmak
Yûsuf 12/50-51 ayetlerinde, yaptığı yorumu beğenmesi nedeniyle Kral’ın Hz. Yûsuf’un hapisten çıkarılıp huzuruna getirilmesini emrettiği fakat o’nun hapse atılmasındaki asli neden ortaya konmadan oradan çıkmayacağını söylediği tahkiye edilmiştir. Bilin...
1.9. İlim ve Ehli
Zemahşerî, Hz. Yûsuf’un da hapishanede rüyalarını te’vîl ettiği kimselere yönelik davranışını da önemli görmektedir. Şöyle ki o, bahsi geçen kişilerin rüyalarını yorumlamadan önce gelecek olan yemeğin vasıflarını anlatmış ve dediği de aynısıyla gerçek...
Meryem 19/54-55 ayetlerinde Hz. İsmâil konu edilir. Buna göre o, vaadine sadık bir kimse olup ehline/aile ve kavmine namaz ve zekâtı emreden bir kişidir. Müfessirimiz, ayette zikri geçen “ehil” ifadesinin Hz. İsmail’in akrabası olsun olmasın bütün ümm...
Neml 27/15 ayetinde Hz. Dâvûd ile Hz. Süleyman’a ilim verildiği ve her ikisinin de mümin kulların çoğuna üstün kılındığı belirtilmiştir. Zemahşerî’ye göre bu ayet hem ilmin şerefine hem de onu taşıyan âlimlerin konumlarının yüceliğine işaret etmektedi...
Hz. Süleyman ile Hüdhüd kuşu arasında geçen konuşmalar da Zemahşerî’nin ilim merkezi bağlamında tali olarak hüküm çıkardığı kıssalar arasındadır. Şöyle ki kuşları teftiş ettiğinde Hüdhüd’ü göremeyen Hz. Süleyman, güçlü bir delil getirmemesi durumunda ...
Kehf 18/70 ayetinde Hızır’ın Hz. Mûsâ’ya “Bana uyacaksan, sana açıklayıncaya kadar herhangi bir şey hakkında bana soru sorma” dediği beyan edilir. Zemahşerî’ye göre bu ifadenin manası şudur: Bana tabi olma şartlarından biri benden bir şey gördüğünde v...
Tâlût-Câlût ve Hz. Dâvûd’un bir arada ele alındığı Bakara 2/246-251 ayet pasajında yer alan kıssada, Zemahşerî, devlet başkanlarının yahut liderlerinin muhakkak ilim erbabından olması sonucunu çıkartmıştır. Zira cahil kimse gözlerin hafife alacağı ve ...
Zemahşerî’nin, Hz. Süleyman’ın sihir ile ilgilendiği iddiasını reddeden Bakara 2/102 ayeti ekseninde çıkardığı sonuçlardan biri felsefe ile uğraşmaktan uzak durmaktır. Ona göre böylesi bir tavır sergilemek en uygun davranıştır. Zira felsefenin kişiyi ...
eş-Şu‘arâ 26/10-11 ayetlerinin de olduğu pasajda Firavun’a elçi olarak gönderilecek olan Hz. Mûsâ’ya, sarf edeceği ifadeler talim edilmiştir. Bu çerçevede Firavun’a “… hala sakınmayacaklar mı?” demesi buyruğu gelmiştir. Zemahşerî, mezkûr ayetin iltifa...
1.10. Zalime Destek Olmak
Kasas 15-17 ayetlerinde Hz. Mûsâ’nın kendisinden yardım isteyen birisi adına onun düşmanına yumruk attığı, ardından bu davranışından dolayı “Ya Rabbi! Bana bahşettiğin nimetlerin hakkına mücrimlere asla destek olmayacağım” diye dua ettiği belirtilir. ...
Yukarıdaki konuyla irtibatlı olarak Zemahşerî, Hz. Yûsuf’un meselesini de gündeme alır. Zira o, Müslüman olmayan bir kralın hizmetinde çalışmıştır. Şu hâlde kâfir olan bir kimsenin elinden görev almak, onun emrine girmek suretiyle ona itaat etmek nası...
2. Kıssadan Hüküm Çıkarmada Hata Yapmak
Neml 27/34 ayetinde Belkıs’ın, kendisine Hz. Süleyman’dan gelen mektup sonrasında yaptığı açıklamaya yer verilir. Buna göre o, kralların savaş durumunda bir şehre girdiklerinde oranın düzenini alt üst ettiklerini, izzetli kimseleri de zelil kıldıkları...
Zemahşerî, ifadelerinden hareketle kıssalardan keyfe keder hüküm çıkarmanın batıl olduğunu ifade etmiştir. Öte yandan o, yine aynı sûrede Hz. Salih ve kavminin o’nu öldürmesi ve başlarına gelen felaketin konu edindiği 45 ila 52. ayetler arasında dikka...
Sonuç
Kur’ân-ı Kerîm’in üçte birlik kısmını oluşturan kıssalar, İslam düşünce geleneğinde sadece kendilerinden ibret almak, teselli bulmak yahut muhalifleri tehdit etmek gibi gayelere mebni olarak kullanılmamıştır. Aksine Hz. Peygamber döneminden itibaren h...
Zemahşerî, geleneğinin de uyguladığı bu yöntemi muhalled eserinde kullanmış ve gerçekten muhatabına zevk veren latif açıklamalarda bulunmuştur. Bu bağlamda o, daha önce sarf edildiğini belirtmek suretiyle değerli verileri nakletmiş; bazen de diğer tef...
Kıssalardan böylesi bir kapının açılması, onu, dileyen kimsenin dilediği gibi yorumlayabileceği anlamına gelmemektedir. Nitekim Zemahşerî, bu hususta fütursuzca hareket eden birilerinin davranışlarının yanlış olduğunu bildirmiştir. Buna mukabil, onun ...
KAYNAKÇA
Acar, Abdullah. “Bir İctihad Kaynağı Olarak Kıssalar”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 9 (2007), 97-152.
Aliev, Sultanbeg. “Rus Oryantalistlerin Vahiyle İlgili Görüşleri”. Gazi Osman Paşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/2, (2016), 189-206.
Aydınlı, Osman. "Mu'tezile'nin İmamiyet Nazariyesi:Teori ve Pratik", Dini Araştırmalar 3 / 7 (Haziran 2000), 17-52.
Bayraktar, İbrahim “Müsteşrikler ve Hz. Peygamber’e Bakışları”, Atatürk üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21 (2004), 7-61.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebi Sehl. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebû’l-vefâ el-Afgânî. 2 Cilt. Haydarabâd: Lecnetü İhyâ-i meârifi’l-Usmânî, 1993.
Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an ḥaḳāʾiḳı ġavâmiżi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-teʾvîl. Thk. Halil Me’mûn. Lübnan: Dâru’l-Marife, 2005.
Öz
Kıssa, tefsir terminolojisinde tarihi kişiler ve onlar ile alakalı olayları haber veren ilim şeklinde tanımlanır. Kur’ân-ı Kerîm’in önemli bir kısmını teşkil eden kıssalar çeşitli gayelere mebni olarak gelmiştir. Söz gelimi kıssalar, tevhit inancının ...
- An Investigation Centered on Khwarism Genius Zamakhsharī-
Abstract
Parable is defined in the terminology of the Commentary as knowledge that informs historical figures and related events. The parables, which constitute an important part of the Qur'an, have come to various purposes. For example, the placement of the f...
ANADOLU İSLAM ANLAYIŞINDA ORTA ASYA ALİMLERİNİN ROLÜ
Ali YÜKSEK(
KAYNAKÇA
Külliyat-ı Tarih’in resim programı büyük ölçüde daha önce yazılıp resimlenmiş ve metinleriyle de bu külliyata katkıda bulunmuş kitaplardan ilhamla oluşmuştur. Bu program yoğunlukla İslâm öncesi peygamberlerden Hz. Âdem, Hz. Nûh, Hz. Salîh, Hz. İbrâhim...
Timur’un vefatı sonrasında parçalanmaya yüz tutmuş hâkimiyeti, aile içi anlaşmazlıklardan doğan kargaşaların ortaya çıkmasına, devletin güçsüzleşmesi ve kendi içinde valiliklere bölünerek yönetilmesine neden olmuştur. Sultan Şâhruh’un Timurlu hâkimiye...
TEFSİR-TE’VİL AYRIMI ÇERÇEVESİNDE İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN HZ. EBÛ BEKİR’İN İMAMETİNİ DAYANDIRDIĞI AYETLER ÜZERİNE BİR İNCELEME
Hadiye ÜNSAL(
KAYNAKÇA
MUHAMMED UBEYDULLAH EFENDİ’NİN MEDRESE TASAVVURU: YENİ BİR YÜKSEK EĞİTİM SİSTEMİ ÖNERİSİ
