Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

13-MAVZU: “ETIKA” FANINING PREDMETI VA JAMIYAT HAYOTIDAGI AHAMIYATI
203 
Aslida, insonparvarlik dastavval sharqda urtaga tashlangan, insoniylik, insonparvarlik degan 
ma’noni bildiruvchi “namlulu” so‘zi bundan 3-4 ming yillar, avvalgi qadimgi Somir mix 
xatlarida uchraydi.
Insonparvarlik - umuminsoniy qadriyatlar sirasiga kiradi. Uni sho‘rolar davridagi sinfiylik nuqtai 
nazaridan soxtalashtipish proletar diktaturasi va totalitar sotsialistik tuzum hamda ular 
ijodkorlarining insonparvarligi haqidagi afsonalar juda qisqa umr ko‘rdi. Sotsializm 
mafkurachilarining bu boradagi say-harakatlari o‘sha davrlardayoq noilmiyligi, yolg‘onga 
sug‘orilganligi bilan kishilarning g‘ashini keltirgan edi. Bunday insonparvarlikni xalq qabul 
qilmaydi. Chunki u aynan o‘ta mavxum “xats” tushunchasiga qaratilgan, vaxolanki 
insonparvarlik markazida muayyan shaxs turmog‘i lozim har bir shaxsga insoniy hukuqlarini 
ta’minlash uchun kurashish - mana, insonparvarlikning asosiy vazifasi. Bu borada 
umumbashariy ma’naviy qadryatlarni ustuvor deb bilgan bizning davlatimiz xam mamlakat 
ichkarisida, xam dunyo miqyosida ko‘zga ko‘rinarli ishlar kilinmoqda.
Agar insonparvarlik tamoyili shaxsning barcha insoniy haq-huquqlari ximoyasida tursa, ya’ni 
ancha keng qamrovli va umumiy intilish bo‘lsa, erkparvarlik tamoyili uning ma’lum ma’noda 
muayyanlashgan bir qismi hisoblanadi. Erkparvarlik insonning eng oliy huquqi - erkin, ozod 
yashash huquqini himoya qilishi bilan muximdir. Zero erksiz inson - asir, erksiz millat - qul, 
erksiz mamlakat - mustamlaka. Erkparvarlik, avvalo, o‘z millati o‘z Vatani erki uchun, kolversa, 
boshqa millatlar va vatanlar erki uchun kurashni xayotining maqsadi qilib quygan insonlar 
tamoyilidir.Ayni paytda, bu tamoyil keng ijtimoiy siyosiy ma’noda ham qullaniladi. Buni 
erkparvar davlatlar faoliyatini ko‘rish mumkin.
Odatda, erkparvar shaxslar muayyan davrning qahramonlariga aylanadilar. Zero ular o‘zgalar 
erki uchun, o‘z erkini, o‘z hayotini qurbon qilishdan ham cho‘chimaydilar. Buning yopqin 
misoli buyuk ingliz mumtoz shoiri Jorj Bayron siymosidir. U ingliz bo‘laturib, o‘z Vatani 
Angliyada Irlandiya ozodligi, irinlandlar erki uchun kurashdi: ko‘pchilikning xayrati va nafratiga 
uchradi, Vatanini tark etishga majbur bo‘ldi. O‘z yurtida erk uchun kurashish baxtidan mahrum 
bo‘lgan shoir o‘zga vatanlar erki uchun kurashga otlandi, Italiyani Avstriya istibdodidan ozod 
qilish xarakatining raxbarlaridan biriga aylandi. Bu haqda u shunday deb yozgan edi
Erk uchun Vatanda qilolmasang jang, 
Sen qushni vatanlar erki deb kurash 
Yunonu Rumoning tug‘an tut tarang, 
Boshingni tika bil erk uchun sarkash! 
Ezgulik yulida bo‘lsang qahramon, 
Sen inson erki deb kurashsang azot, 
Bir, kuni, ciptmoqdan gar qolsang omon, 
Jo‘mard deb alqagay seni odamzot! 
Italiyadagi ozodlik xarakati mag‘lubiyatga uchragach, u qadim Yunonistonni Turkiya zulmidan 
ozod qilish uchun kurashdi. U Yunonistonda, botqoqlik yonidagi Missolungi shahrida og‘ir 
bezgakdan vafot etdi. Uning o‘limi xam istibdodga qarshi shiorga aylandi qo‘zg‘olonchilar 
“Bayron uchun!” degan. jangovar hayqiriq bilan jangga otildilar. Benazir, YUnonistonning ozod 
qilingan qismi general-gubernatori, erksevar qo‘mondon va ulug‘ inson xotirasiga yunon xalqi 

---