Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

3-MAVZU. FALSAFIY TAFAKKUR TARAQQIYOTI BOSQICHLARI:
G‘ARB FALSAFASI 
45 
demakdir. Bu ta’limotga ko‘ra, ilm va e’tiqod o‘rtasida to‘la muvofiqlik, uyg‘unlik bor. Ular bir-
birini to‘ldirib turadi, har ikkisi ham xudo tomonidan byerilgan xaqiqat. 
Neotomizm vakillari fikricha, ilm etmagan joyda e’tiqod qo‘llanishi kyerak. Lekin bu 
e’tiqod ko‘r-ko‘rona, shunchaki ishonch bo‘lmay, balki mantiqan tyeran anglangan e’tiqod 
bo‘lishi kyerak. Xudoning mavjudligini falsafa turli mantiqiy usullar orqali isbot qilishi lozim. 
Shunday qilib, falsafaning vazifasi dinga xizmat qilishdan iboratdir. 
Neotomistlar dunyoni, jamiyatni xudo yaratgan, jamiyat taraqqiyoti xudoning rejasi 
asosida boradi, deydilar. Diniy teologiya oqimi bo‘lganligidan neotomizm albatta, ilohiy 
qadriyatlarni ustuvor qo‘yadi. Ammo u din va uning jamiyatdagi o‘rniga, o‘zining nomi kelib 
chiqishiga sabab bo‘lgan, Foma Akvinskiy zamonidan farqli yondoshadi. Fomadan keyingi davr 
Yevropada xristianlikning sofligini saqlash g‘oyasi, asta-sekin mutlaqlashib, o‘rta asr 
aqidaparastligining ma’lum ko‘rinishlaridan biri-inkvizitsiyaga olib kelgan edi. Bu esa 
hurfikrlilik, ilm-fandagi yangilikka qarshi kurashga aylanib ketgan edi. Lekin inson huquqlari, 
fikr yerkinligi demokratiya belgisiga aylangan XX asrda bunday o‘taketgan aqidaparstlikka o‘rin 
yo‘q. Neotomizm hozirgi sivilizatsiyali dunyoda sivilizatsiyalashgan ta’limot sifatida maydonga 
chiqmoqda. O‘z navbatida bu demokratiya ustivor bo‘lgan hayot tarziga muayyan darajada mos 
keladi. 
Neokantchilik XIX asr o‘rtalarida shakllangan va XX asr boshlarida rivojlangan edi. Uning 
vakillari I. Kant o‘z davrida qo‘ygan ilmiy bilishning umumiyligi va zaruriyati haqidagi hamda 
tajribaviy aql haqidagi muammolarni tahlil etadilar. Bu ta’limotga ko‘ra, inson dunyoga bir marta 
keladi, shuning uchun har bir insonning hayoti o‘zi uchun eng oliy maqsaddir. Shunday ekan, 
inson hayotidan kimdir o‘z maqsadlarini amalga oshirish uchun vosita sifatida foydalanishi 
mumkin emas. erkin mavjudot deganda, Kant izdoshlari o‘zi xohlagan ishlarni qiluvchi kishini 
emas, balki jamotchilik manfaatiga qarshi yurmaydigan, unga zid ish qilmaydigan, ammo o‘z haq-
huquqlarini yaxshi biladigan insonni nazarda tutadilar. 
XX asrga kelib, fan va texnika taraqqiyoti bilan ilmiy tafakkur va til muammolarini 
falsafiy tahlil qilishga qiziqish nihoyatda ortdi. Bu yo‘nalishda ishlayotgan eng yirik oqimlarga 
neopozitivizm, strukturalizm va germenevtika kabi falsafiy qarash namoyondalari misol bo‘ladi. 
Neopozitivizm oqimining yirik namoyandalari Karnap, Ayyer, Rassel, Vitgenshteyn va 
boshqalardir. Neo — yangi; pozitiv — ijobiy degan ma’noni anglatadi. Nepozitivizm G’arbda 
X1X asrning 20 — yillarida paydo bo‘lgan, asoschisi XIX asrda yashagan Ogyust Kontdir. 
Uning fikricha, falsafa aniq fanlar taraqqiyotisiz mavjud bo‘la olmaydi. Falsafa — ob’ektiv 
reallikni emas, balki aniq fanlar qilayotgan ilmiy, ya’ni ijobiy (pozitiv) xulosalarni o‘rganib, 
tahlil qilib ularni mantiqan bir tartibga, sistemaga solishi kyerak. 
Kont falsafaning o‘zi mustaqil ravishda ob’ektiv dunyo to‘g‘risida hech qanday aniq 
bilimlar byerishi mumkin emas, u shu paytgacha yig‘ilgan bilimlarni formal logika qonunlari 
asosida tahlil etishi va qayta baholashi, uni «absolyut g‘oya, ruh» to‘g‘risidagi ortiqcha 
fikrlardan tozalashi kyerak va yangi falsafani yaratishi kyerak, deb ta’lim byergan. 
Neopozitivistlar verifikatsiya prinsipini ilgari suradilar (lot. Vyeritas — xaqiqat.) ularning 
fikricha, faqat tajribada o‘z tasdig‘ini topgan bilimgina haqiqiydir. Lekin nazariy, mavhum 
bilimlarning hammasini ham tajribada ekvivalentini topish, aynan shunday ekanligini isbot qilish 
mumkin emasligi tufayli bu prinsip keyinchalik inkor etildi. 
Shundan so‘ng postpozitivizm (ya’ni keyingi pozitivizm) vakili K. Poppyer 
falsifikatsiyalash metodini ilgari surdi. Bunga ko‘ra, inson ba’zi nazariy bilimlarning 

---