Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

Fanlararo tadqiqot metodlari 
– 
asosan fan sohalari tutashgan joyda amal qiladigan 
(metodologiyaning turli darajasi elementlarini birlashtirish natijasida yuzaga kelgan) bir 
qancha sintetik va integrativ usullar majmui. 
Mazkur metodlar kompleks ilmiy dasturlarni 
amalga oshirishda keng
 
qo‘llaniladi. 
Falsafa metodlari
. 
Falsafa metodlarining asoslari bevosita amaliy faoliyat bilan bog‘liq. 
Turli 
konkret vazifalarni hal qilishning zaruriy shartlaridan biri universal xususiyatga ega bo‘lgan 
umumiy falsafiy metodlarga
 
murojaat qilishdir. Bu metodlar haqiqatni anglashda umumiy yo‘lni 
ko‘rsatadi.
 
Mazkur metodlarga falsafaning qonun va kategoriyalari, kuzatish va tajriba,
 
taqqoslash, analiz, sintez, induksiya, deduksiya va hokazolar taalluqli. Agar
 
maxsus metodlar 
ob’ektning qonuniyatlarini o‘rganishning xususiy usullari
 
sifatida namoyon bo‘lsa, falsafiy 
metodlar shu ob’ektlarda namoyon bo‘ladigan,
 
alohida xususiyatlardagi harakat, taraqqiyotning 
eng umumiy qonuniyatlarini
 
o‘rganadi. Aynan shu o‘rinda tajriba hal qiluvchi ahamiyatga ega. 
Har bir metod
 
ob’ektning alohida tomonini bilishga imkoniyat yaratadi. Falsafaning eng
 
qadimgi 
keng tarqalgan metodlardan biri dialektika bo‘lsa, ikkinchisi metafizikadir. Biroq falsafa 
metodlari bular bilan cheklanmaydi. Bugungi kunda uning sofistika, eklektika, analitik, (hozirgi 
zamon analitik falsafasi), intuitiv, fenomenologik, sinergetik, germenevtik (tushunish) va boshqa 
turlari ham mavjud. Endilikda turli metodlarni birlashtirish jarayoni ham ro‘y bermoqda 
(masalan, Gadamer germenevtikani ratsional dialektika bilan birlashtirishga harakat qiladi).
 
«Dialektika» (yunon. «dialektike» – «bahs», «suhbat») tabiat, jamiyat va bilish taraqqiyoti 
qonuniyatlari hamda ularning asosida shakllanadigan umumiy tafakkur uslubi va amaliy 
faoliyat haqidagi ta’limotdir. 
U grek tilida
 
bahs va suhbatlashish san’ati, degan ma’noni 
anglatadi. Antik dunyo faylasuflari uni haqiqatga erishish yo‘li va usuli sifatida talqin etganlar. 
Hozirgi
 
davrga kelib, dialektika olamdagi narsa va hodisalar doimo o‘zgarishda, o‘zaro 
aloqadorlik va bog‘liqlikda, taraqqiyot va rivojlanishda, deb tushunishga asoslanadi. Unga ko‘ra, 
olamda o‘z o‘rniga va joyiga, yashash vaqti va harakat yunalishiga ega bo‘lgan barcha narsalar 
va voqealar bir-birlari bilan bog‘liq va aloqador tarzda, bir-birlarini taqozo etadigan, doimiy va 
takrorlanib turadigan bog‘lanishlar orqali namoyon bo‘ladi.
 
Falsafa tarixida dialektika to‘g‘risida xilma-xil qarashlar bo‘lgan. Antik davr dialektikasi sodda 
va stixiyali bo‘lib, asosan, hayotiy tajribaga asoslangan. O‘sha davrda «Dialektika» so‘zini 
birinchi bo‘lib, Suqrot (er.av. 469–399 y.) o‘z falsafiy faoliyatida qo‘llagan. Suqrot dialektikani 
mayevtika (harflarni yaratish san’ati) bilan taqqoslagan. Zotan, mulohaza qilish shunday 
dialektik usuldirki, uning natijasida raqib nutqidagi ichki ziddiyatlar ochiladi yoki fikrlash 

---