TARQATMA MATERIALLAR
13
2
ЯНГИ ДАВР ФАЛСАФАСИНИНГ
ТАБИИЙ-ИЛМИЙ АСОСЛАРИ
XVII
асрдан бошлаб табиатшунослик жадал суръатлар-
да ривожланади. Денгизларда кемаларнинг юриш
эҳтиёжлари астрономиянинг ривожланишини,
шаҳарсозлик, кемасозлик, ҳарбий иш – математика
ва механиканинг ривожланишини белгилайди.
4
ЯНГИ ДАВР ҒАРБ ВА ШАРҚ ФАЛСАФАСИНИНГ
АСОСИЙ МУАММОЛАРИ
Янги давр, аввало XVII
аср фалсафасида онто-
логия, яъни борлиқ ва
субстанция ҳақидаги таъ-
лимотга катта эътибор
берилади (айниқса ҳара-
кат, макон ва замон
тўғрисида сўз
юритилганда).
Фан ва фалсафанинг
вазифаси – инсоннинг
табиат устидан ҳукмрон-
лигини кучайтиришга, ин-
сон соғлиғи ва гўзаллигига
кўмаклашиш ҳодисалар-
нинг сабабларини, улар-
нинг муҳим кучларини
ўрганиш зарурлиги анг-
лаб етилишига олиб
келган. Шу сабабли субс-
танция ва унинг хосса-
лари муаммолари Янги
даврнинг деярли барча
файласуфларини
қизиқтирган.
TARQATMA MATERIALLAR
14
7
Янги давр инглиз фалсафаси намоёндалари
Френсис Бэкон
фалсафадаги
эмпирик
(
тажриба)
йўналишининг
асосчиси
Томас Гоббс
давлат муаммоларига
катта эътибор
қаратади,
“Левиофан”
китобининг
муаллифи,
“ижтимоий шартнома”
ғоясини
илгари сурган
Жон Локк
давлат
муаммоларини
ўрганган,
Т.Гоббс
анъаналарини
давом эттирган
37
XVII-
АСР ЕВРОПА ФАЛСАФАCИНИНГ
МАЪРИФИЙ ХУСУСИЯТЛАРИ
XVIII
аср фалсафасида
табиат ҳодисаларини
тушунтиришга нисбатан
қарашларда материализм
сезиларли даражада ривож-
ланади. Француз материа-
лизми оламшумул тарихий
аҳамият касб этади: у ўрта
асрлар схоластикасига қар-
ши чиқибгина қолмасдан,
балки ўз дунёқараши ва
дунёвий манфаатларини
ҳам асослашга ҳаракат
қилади.
Албатта, XVIII аср фал-
сафаси бир жинсли эмас:
унда материалистик дунё-
қараш мўлжаллари ҳам,
идеалистик дунёқараш
мўлжаллари ҳам, ате-
истик ва деистик қараш-
лар ҳам мавжуд. Акса-
рият ҳолларда идеализм
ва материализм, дин ва
фан ёнма-ён туради.
TARQATMA MATERIALLAR
15
45
Немис классик фалсафаси XVIII аср охири ва XIX асрнинг биринчи
ярмида кенг ёйилди.
Асосий намоёндалар
Иммануил Кант
(1724-1804)
немис классик
фалсафасининг асосчиси
Асосий ғоялари
Қуёш тизимининг хосил бўлишини табиий сабабларга таяниб, Ньютон қонунлари
асосида
тушунтириб
берди
–
борлиқ
зарядланган
моддий
зарраларнинг
ҳаракатланаётган туманлигидан келиб чиққан деб тушунтирди;
Билиш чекланган;
инсон имкониятларини ва атрофимиздаги воқеа ҳамда жисмларнинг ички моҳиятини
англаб бўлмайди «нарсаларнинг ўзи»;
тоифалар тўғрисидаги таълимот яратди – фалсафада асосланадиган асосий ва
умумий тушунчалар;
ахлоқий қонунни шакллантирди («тоифали императив»);
урушнинг иқтисодий самарасизлиги ва унинг ҳуқуқий таъқиқланишига асосланиб
келгусидаги «ниҳоясиз дунё» ғоясини яратди.
46
Георг Гегель
(1770-1831)
–
фалсафасининг асосий
ғоялари
борлиқ ва тафаккурни айнанлаштирди;
онгга боғлиқ бўлмаган ва барча борлиқ,
моддий дунёнинг дастлабки асоси бўлиши
мутлақ ғоя таълимотини яратди, шу билан,
Ғарбнинг қатор давлатларида кенг тарқалган
объектив идеализм концепциясини атрофлича
асослаб берди;
Гегельнинг фалсафага қўшган асосий хиссаси
диалектикани ишлаб чиққанлигидадир –
умумий ривожланиш таълимоти, унинг асосий
қонуниятлари ва тамойиллари
Фридрих Шеллинг
(1775-1854)
–
фалсафасининг асосий
ғоялари
Объектив идеализм
нуқтаи-назаридан
табиатнинг моҳиятини
чуқур асослаб берди;
Эркинлик ва ҳуқуқий тузум
азалдан табиатда
мавжуддир деган ғояни
ишлаб чиқди.
|
