Seminar mashg’ulotlari 1-mavzu. Falsafa fanining predmeti, mazmuni va jamiyatdagi roli Muhokama uchun savollar

13-MAVZU: “ETIKA” FANINING PREDMETI VA JAMIYAT HAYOTIDAGI AHAMIYATI
200 
Bu ikki juftlikning yana bir farqli tomoni shundaki, ezgulik xech qachon yovuzlikka aylanmaydi, 
xar qanday zamonda, xar qanday sharoitda xam yovo‘zlik bulib qolaveradi. Yaxshilik va 
yomonlikda esa bunday emas biror ob’ektga qilingan yaxshilik boshqa xar bir ob’ekt uchun yoki 
yaxshilik qilgan sub’ekt uchun yomonlikka aylanishi mumkin. Mashxur o‘zbek xalq ertaklaridan 
biridagi, ovchilar quvib kelayotgan bo‘rini qopga yashirib, qutqarib qolgan dexqonning xolatini 
bunga misol sifatida keltirish mumkin. Bo‘ri o‘ziga yaxshilik qilib, o‘limdan qutqargan odamni 
emoqchi buladi, xayriyatki, tulki dexqonning joniga oro kiradi.
Xullas, muayyan ijtimoiy cheklanganligiga qaramay, yaxshilik va yomonlik xam ancha qamrovli 
mezoniy tushunchalardan.
Axloqshunoslikning yana bir qamrovli mezoniy tushunchasi adolat. Uning ezgulik va yovo‘zlik 
xamda yaxshilik va yomonlikdan asosiy farqi shundaki, adolatning o‘zi biror bir qadriyatni 
anglatmaydi, lekin qadriyatlar orasidagi nisbatni belgilaydi, ularni baxolash maqomiga ega. SHu 
bois unda jamiyatni tartibga soluvchilik xususiyati bor unda xam axloqiy, xam huquqiy talablar 
mujassamlashgan. Uni ma’lum ma’noda miqdor ulchovchi xam deyish mumkin u talab bilan 
taqdirlashni ulchab turadigan tarozudir. Adolat bor joyda ijitmoiy jabrga, beboshlikka yo‘l 
yo‘riq. adolatning mezoniylik xususiyati, ayniqsa, xuquqda darxol ko‘zga tashlanadi. Lekin 
adolatni faqat huquqiy tushuncha sifatida talqin etish to‘g‘ri emas. U, yuqorida aytganimizdek, 
keng qamrovli axloqiy tushuncha. U nafaqat fuqarolar orasidagi munosabatlarni, balki davlat 
bilan xalq, jamiyat bilan shaxs o‘rtasidagi aloqalar mezonini xam o‘z ichiga oladi. Xalq orasida 
ming yillar mobaynida odil podsho idealining yashab kelgani bejiz emas.
Deyarli bir yarim asr moybaynida adolatsizlikni milliy kamsitishni, milliy iftixor xissining oyoq 
osti qilinishini, begona irodaning zo‘rlab qabul qildirish kabi xolatlarni boshdan kechirgan 
xalqimiz, endilikda, mustaqillikka erishib, adolatli fuqorolik jamiyati to‘zishga kirishdi. Adolat 
bugungi kunda bizning mustaqil, kelajagi buyuk davlatimizning moxiyatini anglatuvchi 
tushunchaga aylanib bormoqda.
Axloqshunoslik nihoyatda ta’sir doirasi keng tushunchalaridan biri vijdondir. Vijdon - Zigmund 
Freyd ta’biri bilan aytganda, alo men,- men ustidan nazorat o‘rnatib, uni boshqarib turuvchi 
ikkinchi, yuqori darajadagi men. Agar uyat xissi insonning tashqi, jamiyagga bog‘liqligidan 
kelib chiqsa, vijdon uning ichki o‘z-o‘ziga bog‘liqligini namoyon etadi. Bu ichki bog‘liqlik 
tashqi bog‘liqlikka nisbatan teran va doimiydir uyat ma’lum bir vaqt ichida odamning o‘z 
nojo‘ya xarakati tufayli yuzaga kelgan o‘ng‘aysizligi bo‘lsa, vijdon azobi, bu oddiy o‘ng‘aysizlik 
emas, balki qalbdagi, odamdagi odamiylikka e’tiqodning faryodi, talabi, uni qondirmas ekansiz, 
xech qachon azob to‘xtamaydi. Uyat bilan vijdonni, shu bois, dengizdagi mo‘z tog‘iga - 
aysbergga o‘xshatish mumkin,yuzaga uyat tarzidagi chiqib turgan qismi teranlikdagi qismidan -
yuz, balki ming barobar kichik.
Vijdon xam boshqa ba’zi axloqshunoslik mezoniy tushunchalari kabi baxolash xususiyatiga ega. 
Lekin bu baxolash xech qachon ob’ektga qaratilmaydi, u sub’ektning xatti-xarakatlariii 
baxolaydi, ya’ni unda sub’ekt o‘zi uchun ichki ob’ekt vazifasini o‘taydi. Ba’zan jamiyat talablari 
bilan vijdon o‘rtasida ixtilloflar chiqishi mumkin. Bunda vijdon emas, jamiyat talablarining 

---