Sərbəst iş №: Adı: Toğrul Soyadı: İsmayılzadə Fakultə

Həllolma qabiliyyətinin maddənin təbiətindən asılılığı.

Məhlulda hissəciklərin qarsılıqlı təsirinin murəkkəbliyi və maye

halının umumi nəzəriyyəsinin movcud olmaması ilə əlaqədar

maddələrin həllolma qabiliyyətini qabaqcadan muəyyənləsdirmək

və hesablamaq mumkun deyildir. Əgər həll olan maddə hissəcikləri

arasındakı qarsılıqlı təsir quvvələri həlledici molekulları

arasındakı qarsılıqlı təsir quvvələrinə yaxın olarsa, belə halda

həll olan maddə və həlledici bir-birində istənilən nisbətdə həll

olur. Məsələn, benzol toluolda, su etil spirtində istənilən nisbətdə

həll olurlar. Kristal naftalin qeyri-polyar həlledicilərdə yaxsı

həll olur və s.

Coxsaylı təcrubələrin nəticəsi “oxsar oxsarda həll olur” qaydasının

meydana cıxmasına səbəb olmusdur. Bu qaydaya gorə

qeyri-polyar maddələr qeyri-polyar həlledicilərdə, polyar və ion

tipli maddələr isə polyar həlledicilərdə həll olurlar.

Məsələn, tipli maddə olan NH4Cl polyar həlledici kimi suda yaxsı həll

olduğu halda, qeyri-polyar həlledici olan benzolda praktiki həll

olmur.
Bir sira maddələrin bu və ya digər həlledicidə yuksək dərəcədə

yaxsı həll olması onlar arasında hidrogen rabitəsinin və ya

donor-akseptor mexanizmli kovalent rabitənin əmələ gəlməsi ilə

izah olunur. Məsələn, su və etil spirtinin bir-birində istənilən

nisbətdə həllolması etil spirti və su molekullarının hidroksil

qrupları arasında hidrogen rabitəsinin yaranması, suda praktiki

həll olmayan AgCl-in maye ammonyakda yaxsı həll olması isə

Ag+ və NH3 molekulları arasında donor-akseptor rabitəsinin

əmələ gəlməsi ilə bağlıdır.

Kristal maddələrin suda həll olması kristal qəfəs enerjisi ilə

ionların hidratlasma enerjiləri arasındakı fərqdən asılıdır. Bu

fərqi isə hələlik nəzəri olaraq lazımi dəqiqliklə hesablamaq

mumkun deyildir. Odur ki, kristal maddələrin həllolma qabiliyyətlərinin

muəyyən edilməsi empirik qanunauyğunluqlara əsaslanır.

Belə ki, qələvi metalların və ammoniumun demək olar ki,

butun duzları suda yaxsı həll olur. Nitratlar, sulfatlar (qələvi torpaq

metallarının və qurğusunun sulfatlarından basqa), xloridlər

(AgCl, Hg2Cl2, RbCl2 və TlCl-dən basqa) suda yaxsı həll

olurlar. Kecid metallarının sulfidləri, fosfatları, karbonatları,

hidroksidlərı suda praktiki həll olmurlar və s.