Sərbəst iş №1 Elektron qurğuların təsnifatı. Elektronikanın inkişaf mərhələləri, siqnallar və onların təsnifatı

16-lıq say sistemi (HEXadecimal). Kompyuter üçün məqbul olan 2-lik say sistemi bir tərəfdən ədədlərin yazılışının uzun olmasına görə, digər tərəfdən istifadə vərdişi olmadığından insan üçün əlverişli deyil. Odur ki, 2-lik və 10-luq say sistemləri arasında əlaqə yaratmaq məqsədilə kompyuter texnikasında 8-lik və 16-lıq say sistemlərindən istifadə olunur. Müasir kompyuterlərdə əsasən 16-lıq say sistemi tətbiq olunur.
Onaltılıq say sisteminin əsası 16-dır. 16-lıq say sisteminin 0-dan 9-a qədər rəqəmi onluq say sistemindən götürülmüş, qalan 6 rəqəm kimi (10-dan 15-ə qədər) latın əlifbasını A-dan F-ə qədər hərfləri qəbul olunmuşdur.
Əsas: q = 16.
Əlifba: 0, 1, 2, 3 , 4, 5, 6, 7, 8, 9, A, B, C, D, E, F.
Onaltılıq say sistemində verilmiş 3AF₁₆ ədədini açıq şəkildə belə yaza bilərik:
3AF₁₆ = 3·16² + 10·16¹ + 15·16⁰ = 768 + 160 + 15 = 943₁₀
Kompyuter ikilik say sistemində işləyir, istifadəçilər üçün isə onluq və ya onaltılıq say sistemləri əlverişlidir. Odur ki, ədədlərin bir say sistemindən digərinə çevrilməsi lazım gəlir.
q əsaslı say sistemindəki A ədədinin p əsaslı say sisteminə çevrilməsi (A_q→A_p) üçün əvəzetmə və say sisteminin əsasına bölmə-vurma qaydalarından istifadə olunur.
Əvəzetmə qaydası (1) düsturu əsasında yerinə yetirilir və hesab əməllərinin yeni say sistemində aparılmasını nəzərdə tutur. Ona görə də həmin qaydadan əsas etibarilə ədədlərin qeyri-onluq say sistemlərindən (2-lik, 8-lik, 16-lıq) onluq say sisteminə çevrilməsində istifadə olunur.
Misal . İkilik say sistemindəki x₂=11011,1 ədədini onluq say sistemində təsvir edək:
x₁₀=1∙2⁴ + 1∙2³ + 0∙2² + 1∙2¹ + 1∙2⁰ + 1∙2^-1 = 27,5
Misal . Səkkizlik say sistemindəki x₈=21,7 ədədini onluq say sistemində təsvir edək:
x₁₀=2∙8¹ + 1∙8⁰ + 7∙8^-1 =
Misal . 363₁₀ onluq ədədini 2-lik say sistemində təsvir edək:

Bölünən	363	181	90	45	22	11	5	2	1
Bölən	2	2	2	2	2	2	2	2	2
Qalıq	1	1	0	1	0	1	1	0	1

363₁₀ = 101101011₂ alırıq.

q əsaslı say sistemindəki kəsr ədədin tam hissəsini p say sisteminə çevirmək üçün bölmə qaydasından, kəsr hissəni çevirmək üçün isə vurma qaydasından istifadə olunur.