SəRBƏst iŞ Fakultə: Filologiya İxtisas: Azərbaycan dili və ədəbiyyat Qrup: 2201b fənn: Psixologiya

AZƏRBAYCAN RESPULİKASININ TƏHSİL NAZİRLİYİ
A ZƏRBAYCAN DÖVLƏT PEDAQOJİ UNİVERSİTETİ


SƏRBƏST İŞ


Fakultə: Filologiya
İxtisas: Azərbaycan dili və ədəbiyyat
Qrup: 2201B
Fənn: Psixologiya
Müəllim: Təranə Abdullayeva
Tələbə: Yeganə Məmmədova
Mövzu: Uşaqlar barmaqlarını niyə əmir
BAKI-2022
Uşaqlar barmaqlarını niyə əmir
Bir yaşa qədər uşaqların demək olar ki, yarısının barmağını sorduğunu bildirən mütəxəssislər, həyatın ilk illərində görülən barmaq əmmənin valideynlər tərəfindən bir problem olaraq qəbul etməməsi lazım olduğunu, güclü əmmə hissi ilə doğulan körpələrin əmərək psixoloji qane yaşadıqlarını bildirirlər.
Barmaq əmmə uşaqlarda psixoloji amil olmadan 3-4 yaşına qədər görülən və normal qəbul olunan bir haldır. Barmaq əmmə çox zaman qidalanmaqla bağlı olmaz və aclıqdan irəli gəlmir. Ağızdan həzz da alındığı üçün barmaq əmmə, əmmə körpəyə psixoloji doymaq da təmin edir. Bu səbəblə 1 yaşa qədər uşaqların təxminən yarısı barmaqlarını əmər. 18-ci ayda barmaq əmmə sız bir hal alır və 3-4 yaşına normal qəbul edilir. Uşağınız 4-5 yaşlarına gəlmiş və hələ də barmaq əmmə vərdişi davam edirsə ona bu davranışının uşaqsı olduğunu anlayacağı bir dillə izah etməyiniz lazımdır.

Uşaqlar bu yaşlarda böyükləri təqlid etməyə meyllidir. Ancaq əgər 5-6 yaş sonra hələ də barmaq əmir və ya heç əmməyən barmaq əmməyə başlayırsa, uşağınızın həyatında nə kimi qayğı amilləri olduğunu yaxşı araşdırmalısınız və lazım gələrsə bir mütəxəssisdən kömək almalısınız. Bağlı ekspertə müraciət edilməz və altda yatan amil müəyyən edilməzsə sonrakı dövrlərdə uşaqda daha ciddi psixoloji problemlər ortaya çıxa bilər.
Vərdiş ana bətnində başlayır.
Uşaqlar ən çox baş barmaq olmaq üzrə, digər barmaqlarını, hətta ayaq barmaqlarını da sora bilir. Bu vərdiş əsasən ana bətnində başlayır. Bəzi körpələrin anadan olanda barmaq və ya əl qollarında görünən qabarcıqlar da barmaq əmmə vərdişindən irəli gəlir. Körpələrin doğuşdan sahib olduqları ən güclü refliksin, əmmə refleksi olduğunu bildirən Uşaq Sağlamlığı və Xəstəlikləri Mütəxəssisi Dr. Dəstə Matben, "Uşaq yaşamaq üçün sormaq məcburiyyətində qalır. Anadan olandan sonra 4-5 aylıq olana qədər yalnız əmərək qidalanır. Əmmə eyni zamanda körpə üçün həzz verən bir fəaliyyət və psixoloji doyumu təmin edir. Beləliklə, zərərli bir davranış olaraq görülmür." deyir.
Qidalanmaya bağlı barmaq əmmə 1-ci ilin sonunda kəsilir və 2-ci ildən sonra bu davranış dayanır. İlk 3 ildə uşaq barmaq əmmanın fərqində belə olmaz. Çox nadir olaraq da 5-6 yaşına qədər davam edə bilər. Normal davranış və münasibətlər yoluyla da 1 yaşın sonunda bu vərdişini tərk etmək olur. Ancaq əgər yeriməyə başladıqdan və 1 yaşından sonra da barmağını əmirsə, bu onun çox yorğun, narahat, üzgün və sıxıntılı olduğuna işarə edə bilər. Ancaq bu ciddi bir problem kimi görülməz, onu rahatlaşdıran davranışlardan biri kimi ifadə edilir.
Cəza verərək barmaq əmməyə əngəl ola bilməzsiniz.
Barmaq sormaq uşaqlıqda uyğunluğa təsir edən bir davranış deyil. Ata-analar barmaq əmmənin bir xəstəlik olmadığını və diş deformasiyasına yol açmadığını bilməlidir. Çünki buna inanan ata-ana və ailə böyükləri, uşaqlarını pis bir vərdiş kimi düşündükləri barmaq əmməkdən xilas etmək üçün çox şiddətli tədbirlərə əl ata bilir. Hətta barmaqlarına acı istiot sürtərək, əllərini qollarını bağlayaraq və ya döyərək onlara unuda bilməyəcəkləri ağrı verəcək cəzalar tətbiq edirlər. Halbuki bu vərdişi tərk etmək üçün alınan uyğunsuz tədbir və cəzalar, uşaqda uyğunlaşma problemi yaradır.
Uşaqlar nə üçün barmaq əmirlər?
 - 1 yaş arasındakı uşaqlar yatmaq istəyərkən,
 - Diş çıxarma dövründə diş minaları qaşındığı üçün,
 - Ətrafında barmaq soran birilərini örnək aldıqları zaman,
 - Valideynlər arası gərginliklərdə,
 - Yeni qardaşın və ya bacının dünyaya gəlməsi vəziyyətində,
- Çətinliklə qarşılaşanda, utanma, darıxma, yorğunluq əlaməti olaraq,
 - Sevgi və inam çatışmazlığı varsa,
 - Döşdən erkən ayrılıbsa,
 - Əlavə qidalara zorla keçirilibsə barmaqlarını sora bilər.
Barmaq əmməsinin qarşısını almaq üçün tədbirlər.
 - Uşağınızı uyğun mövqedə bəsləyin.
Uşağınızı əmizdirərkən və ya butulkadan bəsləyərkən döşünüzün hərarətini duyacaq şəkildə özünüzə yaxınlaşdırın. Beləliklə uşağınız özünü güvəndə hiss edəcəkdir. Həmçinin yemək verərkən pis rəftar etməkdən və danlamaqdan da çəkinin.
 - Döşdən erkən kəsməməyə çalışın.
 - Ona uyğun müxtəlif fəaliyyət imkanları və oyun şəraiti yaratmaqla məşğul olmasını təmin edin.
 - Uşağınızın psixologiyasına mənfi istiqamətdə təsir edəcək əməllərinizi düzəldin. Şiddət tətbiq etməyin və onu batil fikirlərlə qorxutmayın.
 - Barmaq əmməyi tərk etmə arzusunu hərəkətə keçirmək üçün onu mükafatlandırın.
 - Barmağını ağzına apardığı zaman zərərsiz acı mayi sürtə və ya əllərinə əlcək taxa bilərsiniz.
 - Ona öz-özünü nəzarət edə bilməsi üçün istəsə bu vərdişi tərk edəcəyi inamını qazandırın.
Barmaq əmmə hələ inkişaf etməkdə olan əzələ və sümük strukturları üzərində təzyiq tətbiq edərək dişlərin yer dəyişdirməsinə yol aça bilər. Bu halda üst ön dişlər irəli, alt ön dişlər geriyə doğru əyilir və tərsinə ön dişlər arasında açıqlıq əmələ gəlir. Uşaq bu vərdişini 3 yaşına qədər buraxdığı təqdirdə dişlər arasındakı açıqlıq bağlanır. Ancaq 3,5 yaşından sonra daimilik artır. Barmaq əmmə vərdişi gecə yatarkən də davam edirsə, diş pozulmalarına daha təsirli olur və bunun nəticəsində üst çənədə darlıq, yəni V şəklində çənə forması yaranır.
UŞAĞIN BAŞ BARMAĞINI ƏMMƏSİNİ DAYANDIRMASINA KÖMƏK EDİN

Əksər uşaqlar üçün bu tərk etmə olduqca asan olacaq və təbii olaraq baş verəcək. Ancaq balaca uşaqlıq vərdişini təkbaşına dayandıra bilmirsə, qərar verməsinə kömək edəcək kiçik məsləhətlər var:

• 
  Baş barmağını əmməyin yalnız kiçiklər üçün olduğunu və indi böyük bir barmaq olduğunu ona izah edin. Sizin dəstəyiniz və artıq uşaq kimi deyil, uşaq kimi qəbul edilmə arzusu ilə motivasiyası daha güclü olacaq;
  
• 
  Doğru vaxtı seçin. Bu çətinliyi həyatının mürəkkəb bir dövrünə bağlamağa ehtiyac yoxdur (təmizlik, bir qardaşın və ya bacının doğulması, boşanma, köçmə, məktəbə girmə və s.);
  
• 
  Yavaş -yavaş hərəkət edin. Baş barmağına yalnız axşam icazə verin, sonra yalnız həftə sonlarına endirin. Yavaş -yavaş, uşaq özünü bu vərdişdən daha asan ayıracaq;
  
• 
  Heç vaxt tənqidi olmayın. Uğursuzluğa görə onu söymək və ya gülmək əks nəticə verir. Əksinə, bunun heç bir şey olmadığını və gələn dəfə ora çatacağını göstərin və onu baş barmağını yenidən götürmək lazım olduğunu hiss etdiyini izah etməyə və izah etməyə təşviq edin. Tez -tez bir baş ağrısı ilə əlaqəli olan baş barmağın bərpası başa düşülə və şifahi şəkildə ifadə oluna bilər ki, növbəti dəfə avtomatik olmasın. Sakitləşmək üçün ünsiyyət quraraq, uşağın maniyasından imtina etməsinə kömək etmək üçün gözəl bir "təmizləmə" oxu var;
  
• 
  Həm də aydın və əldə edilə bilən hədəflər verin və bu problemdən bir oyun qurun. Uğurlarınızı hər bir uğur üçün dolduracağı və kiçik bir mükafata səbəb olacaq bir cədvəllə dəyərləndirmək də vacibdir;
  
• 
  Nəhayət, heç bir şey kömək etmirsə, onun səylərini müşayiət etmək üçün uşağın barmaqlarına acı bir dad verəcək məhsullardan istifadə edə bilərsiniz.
  

Gün ərzində keçmək çətin olan bir kurs və ya birdən yorulmaq istəyinə səbəb olan yorğunluq halında, ona hər iki əlini hərəkətə gətirəcək və bu anı onunla bölüşəcək bir fəaliyyət təklif edin. Diqqətini başqa istiqamətə yönəldərək və onu oyunda sakitləşdirərək, onun üçün vacib görünən bu əmmə istəyini unutmasına icazə verəcəksiniz. Qucaqlaşmaq və ya bir hekayə oxumaq da uşaqların baş barmaqlarını sormağa ehtiyac duymadan rahatlamalarına kömək edəcək sakitləşdirici həllərdir.
Uşağınızın baş barmaqlarını əmməsini dayandırması uzun müddət çəkir. Səbrli olmalı və oraya çatmaq üçün hər addımda onu başa düşməli və dəstəkləməlisən.