SəRBƏst iŞ Fakültə: Fizika və elektroenergetika İxtisas: Energetika mühəndisliyi Qrup: 531 Kurs: II kafedra: Elektrotexnika və energetika

Yüksək keçiriciliyə malik, elektrik müqaviməti sıfıra bərabər olan


metal naqil almaq mümkündürmü? Çox aşağı temperaturlarda bəzi

metal naqillərin müqaviməti sıçrayışla sıfıra qədər azalır. Metallarda bu

effekti ilk dəfə 1911-ci ildə Niderland alimi Kamerlinq Onnes aşkar etmişdir.

O, təcrübi olaraq müəyyən etmişdir ki, 4,15 K temperaturda civənin

müqaviməti sıçrayışla sıfıra qədər azalır. Sonralar aparılan çoxsaylı

araşdırmalar nəticəsində bu xassə bir çox naqillərdə də aşkarlandı.

• Naqilin elektrik müqavimətinin sıfıra qədər azaldığı temperatur böhran

temperaturu, ondan aşağı temperaturdakı keçiricilik


isə ifratkeçiricilik adlanır (d).

Əgər ifratkeçirici naqildə elektrik cərəyanı yaradılarsa, o həmin naqildə

cərəyan mənbəyi olmadıqda belə uzun müddət qalacaqdır.

3. 
   Keçirici materialların növləri
   

Keçirici materiallar kimi saf materiallardan və onların ərintilərindən istifadə

edirlər. Saf materiallar ən böyük keçiriciliyi və xüsusi müqaviməti kiçik olan
(𝜌=0,0150-0,0296 Om∙mm2 /m) keçirici materiallar qrupunu təşkil edir. Bu
materiallardan elektrotexnika sənayesində dolaq, quraşdırma və qurğu
məftilləri, həmçinin kabellər hazırlayırlar. Xüsusi müqaviməti kiçik olan
materiallardan başqa, elektrotexnikada həmçinin xüsusi müqviməti böyük
(𝜌=0,042-2,0 Om∙mm2 /m) olan materiallardan da istifadə edilir. Onlara
mis, nikel, dəmir, xrom və başqa metallar əsasında xəlitələr aiddir. Bu
xəlitələrə yüksək xüsusi müqavimətli keçirici materiallar 26 deyilir. Həmin
xəlitələrdən hazırlanmış məmulatlar (məftil və lent) reostatlarda, əlavə
etalon müqavimətlərində işlədilir. Bu cihazları kiçik xüsusi müqavimətə
malik mis və alüminium məftilindən hazırlamaq səmərəli olmazdı, çünki
reostatların və əlavə müqavimətlərin ölçüləri çox böyük alınardı. Bundan
başqa misin, alüminiumun və digər saf metalların müqavimətinin
temperatur əmsalı (𝛼 = 0,0040-0,00429 10 /C) nisbətən böyükdür; belə
olduqda temperaturun dəyişməsi nəticəsində reostatlar müqavimətlərini
kəskin dəyişərdi. Bu elektrik müqavimətli keçirici ərintilərin müqavimətinin
temperatur əmsalı kiçikdir. (𝛼 = 0,00004-0,00018 10 /C). Bu cür
materiallardan hazırlanmış reostat və digər cihazların temperaturu
dəyişdikdə onların müqavimətinin tam stabilliyi təmin edilir. Ərintilər, saf
metallara nisbətən daha yüksək bərkliyə, dartılmada böyük mexaniki
möhkəmliyə(𝜎𝑑) kiçik nisbi uzanmaya (lp) malik olmalarına görə onlardan
kəskin fərqlənir. Bundan əlavə, ərintilər havada daha az oksidləşir. Bütün
metal keçiricilərin elektrik keçiriciliyinə onların mexaniki emalı (yayma,
eşmə və s.) böyük təsir göstərir. Metalın deformasiya olunmuş kristallarına
əvvəlki formasını qaytarmaq üçün optimal temperaturda onu qızdırırlar.
Həmin temperaturda metallarda yenidən kristallaşma baş verir və nəticədə
metalın keçiriciliyi artır, mexaniki möhkəmliyi isə azalır. Metal keçiricilərin
mexaniki möhkəmliyini və bərkliyini artırmaq üçün onları qızdırmadan,
soyuq halda yayırlar. Məsələn, elektrik aparatlarının şinlərini soyuq halda
yayılmış misdən və ya alüminiumdan hazırlayırlar. Elektrik veriliş xətləri
məftillərinin mexaniki möhkəmliyini artırmaq üçün onları, keçirici misi və ya
alüminiumu soyuq halda emal etməklə hazırlayırlar. Daha bərk keçirici
məmulatların (məftillər, şinlər) xüsusi elektrik müqaviməti, təbii ki, yumşaq
(yumşaldıcı) metallara nisbətən böyükdür. Keçirici materialların əsas
xarakteristikaları. Keçirici materialların əsas xarakteristikalarına aşağıdakı
xassələri aiddir: 1) Xüsusi keçiricilik, yaxud da onun tərs qiyməti – xüsusi
elektrik müqaviməti; 2) Xüsusi müqavimətin temperatur əmsalı 3) Xüsusi
istilik keçiriciliyi 4) Kontakt potensiallar fərqi və termoelektrik hərəkət
qüvvəsi 5) Dartılma zamanı möhkəmlik həddi və qırılma zamanı nisbi uzanma.

4.