Sərbəst iş Tələbə: Fidan Quliyeva İxtisas: İngilis dili müəllimliyi Qrup: 121a tədris ILI: 2023-2027 Kurs: 1

A
zərbaycan Dillər Universiteti


Sərbəst iş


Tələbə: Fidan Quliyeva
İxtisas: İngilis dili müəllimliyi
Qrup: 121A
Tədris ili: 2023-2027
Kurs: 1
Fənn: Psixologiya
Sərbəst işin mövzusu: İradə
Müəllim: Əminə Qurbanova
Bakı-2023

İradə – ali psixi funksiya kimi, insanın həyatı prosesində formalaşır. İnsan fəallığının xüsusi forması olan iradə mürəkkəb psixi proses kimi vasitəli xarakter daşıyır və ilk növbədə nitqin köməyi ilə təşəkkül tapır.

İradənin fizioloji mexanizmi baş-beyin yarımkürələri qabığının fəaliyyəti ilə əlaqədardır. İ.P.Pavlovun nəzəriyyəsinə görə, insanın iradəsi söz qıcıqlandırıcıları ilə bağlıdır. İnsanın iradi davranışının fizioloji əsası birinci siqnal sistemi ilə qarşılıqlı təsirdə olan ikinci siqnal sistemidir. İradə – psixikanın tənzimedici vəzifəsidir. Bu vəzifə insanın öz davranış və fəaliyyətini idarə etmək qabiliyyətində, qarşısına qoyduğu məqsədə nail olmaq işində rast gəldiyi maneə və çətinlikləri aradan qaldırmaqda ifadə edilir. İradə — xüsusi fəaliyyət forması kimi insandan öz davranışını qarşısına qoyduğu məqsədə müvafiq olaraq tənzim etməyi, onunla rəqabətə girən başqa arzu və istəkləri ləngitməyi, boğmağı tələb edir.
Qarşıya qoyulmuş məqsədə nail olmaq üçün subyektin öz fəaliyyəti və davranışı zamanı rast gəldiyi çətinlikləri, maneələri aradan qaldırma prosesinə iradə deyilir.
İradi iş zamanı insan iki cür maneələri aradan qaldırmalı olur: daxili (subyektiv) və xarici (obyektiv) maneələr.
Daxili maneə insanın qarşısına qoyduğu məqsədə nail olmasını çətinləşdirən istək və meyllərindən ibarət ola bilər. Məsələn, şagird sabah müəllimə cavab vermək üçün hazırlaşmağa başlayır. Elə bu vaxt televizorda onun çoxdan baxmaq arzusunda olduğu bir filmi nümayiş etdirəcəklərini eşidir. Bu zaman o, öz istəyini boğaraq qonşu otağa keçib dərsə hazırlaşırsa daxili maneəni aradan qaldırmış olur.
Xarici maneə isə insanın qarşısına qoyduğu məqsədə nail olmasını çətinləşdirən obyektiv, onun istəyindən asılı olmayan maneədir. Məsələn, şagird sabahkı dərsə hazırlaşmaq məqsədini qarşısına qoyur. Bu zaman işıqlar sönür. Şagird öz məqsədinə çatmaq üçün yaxınlıqda yaşayan əmisigilə gedərək dərsi hazırlayırsa xarici maneəni aradan qaldıraraq öz məqsədinə nail olur.
Mətin iradəli adamlar qarşılarına qoyduqları məqsədə nail olmaq üçün hər cür maneəni aradan qaldıra bilirlər.
Özümüzə daha çox nəzarət etməklə, hamımız düzgün qidalana, müntəzəm məşq edə, narkotik və alkoqoldan qaça, pensiyaya qənaət edə, təxirə salmağı dayandıra və nəcib məqsədə nail ola bilərikmi?
Bir çox insanlar iradə gücü deyilən sirli şeyə sahib olduqları təqdirdə həyatlarını yaxşılaşdıra biləcəklərinə inanırlar. Özümüzə daha çox nəzarət edərək, hamımız düzgün qidalanırıq, müntəzəm məşq edirik, narkotik və alkoqoldan çəkinirik, pensiyaya qənaət edirik, təxirə salmağı dayandırırıq və istənilən nəcib məqsədə nail oluruq. Məsələn, Amerika Psixoloji Assosiasiyasının illik Amerikada Stress Sorğunun nəticələrini götürək. Sorğu, digər məsələlərlə yanaşı, İştirakçıların sağlam həyat tərzini dəyişmək qabiliyyətlərini soruşur. Sorğuda iştirak edən respondentlər müntəzəm olaraq bu cür dəyişikliklərə əməl etməməyin 1-ci səbəbi kimi iradə gücünün çatışmazlığını qeyd edirlər. 2011-ci ildə Amerikada Stress Sorğusuna qatılanların 27%-i dəyişikliyə ən mühüm maneənin İradə gücünün olmaması olduğunu bildirdi. Bununla belə, bir çox insanlar qeyri-kamil seçimlərində qeyri-kamil İradəni günahlandırsalar da, onların ümidlərini itirmədikləri aydındır. Respondentlərin əksəriyyəti iradə gücünün öyrənilə bilən bir şey olduğuna inanır. Bu respondentlər qeyri-kami seçimlərində qeуп-кат İradəni günahlandırsalar da, onların ümidlərini itirmədikləri aydındır. Respondentlərin əksəriyyəti iradə gücünün öyrənilə bilən bir şey olduğuna inanır. Bu respondentlər nəyəsə nail olurlar. Son araşdırmalar İradənin təcrübə ilə gücləndirilməsinin bəzi yollarını təklif edir. Digər tərəfdən, bir çox sorğu respondentləri bildirdilər ki, özlərinə daha çox vaxt ayırmaq onlara iradə çatışmazlığını aradan qaldırmağa kömək edəcək. Ancaq əlinizdə əlavə vaxt olanda iradə avtomatik olaraq inkişaf etmir.
Bəs fərdlər şirnikləndiricilərə necə müqavimət göstərə bilərlər? Son illərdə elm adamları iradə gücünün necə işlədiyinə dair bəzi inandırıcı kəşflər etdilər. Bu hesabat özümüzə nəzarət haqqında mövcud anlayışımızı araşdıracaq. Məqsədlərinizə çata bilməməyiniz tək səbəb iradənin olmaması deyil. Florida Dövlət Universitetinin psixoloqu, Willpower tədqiqatçısı Roy Baumeister məqsədlərə çatmaq üçün lazım olan üç komponenti izah edir: Birincisi, o deyir ki, dəyişiklik üçün motivasiya yaratmalı və dəqiq bir məqsəd qoymalısınız. İkincisi, bu məqsədə doğru davranışınızı izləməlisiniz. Üçüncü komponent İradə gücüdür. Məqsədiniz arıqlamaq, siqareti tərgitmək, daha çox işləmək və ya Facebook-da daha az vaxt keçirmək olsun, iradə gücü bu nəticəyə çatmaq üçün kritik bir addımdır. Qida seçimi Əslində, İradə gücü uzunmüddətli məqsədlərə çatmaq üçün qısamüddətli vəsvəsələrə müqavimət göstərmək bacarığıdır. Və bunu etmək üçün yaxşı səbəblər var. Pensilvaniya Universitetinin psixoloqları Anjela Dakvort, PhD və Martin Seliqman dərs ili ərzində səkkizinci sinif şagirdlərində özünü idarə etməyi öyrəniblər. Tədqiqatçılar ilk olaraq müəllimlərin, valideynlərin və tələbələrin anketləri özləri doldurması ilə şagirdlərin öz İntizamını (özünü idarə etmə şərtləri) ölçdülər. Onlar həmçinin tələbələrə dərhal 1 dollar almaq və ya 2 dollar almaq üçün bir həftə gözləmək seçiminə malik olduqları bir tapşırıq verdilər. Onlar aşkar etdilər ki, özünü intizamda yüksək yer tutan tələbələr daha yaxşı qiymətlərə, daha yaxşı məktəbə davamiyyətə və daha yüksək standartlaşdırılmış test ballarına malikdir və rəqabətli lisey proqramına qəbul olunma ehtimalı daha yüksəkdir. Tədqiqatçılar müəyyən ediblər ki, akademik uğurun proqnozlaşdırılmasında özünütərbiyə IQ-dan daha vacib idi. Digər tədqiqatlar oxşar nümunələri ortaya qoydu. Corc Meyson Universitetinin fəlsəfə doktoru June Tangney və həmkarları bakalavrlardan özlərinə nəzarəti ölçmək üçün hazırlanmış anketləri doldurmağı xahiş edərək İradə gücünü müqayisə etdilər. Alimlər həmçinin tələbənin nisbi İradəsini qiymətləndirmək üçün şkala yaratdılar. Onlar müəyyən ediblər ki,
Tələbələrin özünü idarə etmə balları daha yüksək sinif balları, daha yüksək özünə hörmət, daha az yemək yemək və spirtdən sui-istifadə və daha yaxşı münasibət bacarıqları ilə əlaqələndirilir.
İradənin gücünün nə olduğunu hamı bilir. Bu insanın özünü idarə edə bildiyi və öz arzularına, tamahına güzəştə getmədiyi bir haldır. Amma bəzən iradə keyfiyyətini üzə çıxarmaq olduqca çətindir. Çünki bizim istəklərimiz bizdən daha güclü olur.
Bu gün insanlar arasında “biz həyatda cəmi bir dəfə yaşayırıq və hər şeyin dadına baxmaq lazımdır” fəlsəfəsi olduqca məşhurdur. Belə bir fəlsəfənin fonunda olduqca yerinə düşən bir sual ortaya çıxır: Bəs bizə iradə lazımdırmı? İlk baxışda sual çox axmaq səslənir, axı hər bir sağlam düşüncəli insan dərhal cavab verəcək ki, “əlbəttə iradə mütləqdir”. Amma bəzən onu özündə inkişaf etdirmək olduqca çətindir.
Amma özümüzdə idarə gücünü təkmilləşdirməyi öyrənməkdən öncə, gəlin baxaq ki, iradə ümumiyyətlə nədən ötrü lazımdır. Güclü iradə ilk öncə ona görə lazımdır ki, biz və siz özümüzü insan olaraq hiss edək.
İradə keyfiyyətləri nümayiş etdirmək ilə insanlıq arasında nə kimi əlaqə vardır, nəyə görə biz iradəli olaraq daha çox insana bənzəyəcəyik? Çünki iradənin gücü ilk növbədə təfəkkür qabiliyyətləri ilə bağlıdır. O nəyin ki, pis vərdişlərdən qurtulmaq, məsələn, siqareti tərgitmək, içki içməyi atmaq və s. Üçün, həm də yaxşı tərəfə dəyişməkdən ötrü vacibdir. Əlbəttə, özündə iradə xüsusiyyətlərini inkişaf etdirmək, hətta biz pis vərdişləri atıb, yaxşı tərəfə dəyişmək istədikdə belə heç də asan tapşırıq hesab olunmur.
Məhz bu məqamda köməyə öz şüurunu, mühakimə qabiliyyətini çağırmaq lazımdır. Nəyə görə? Çünki iradə qabiliyyətini inkişaf etdirmək üçün bir tək şiddətli istək və təşəbbüskarlıq kifayət etmir. Lakin, düzgün hərəkət etmək istəyi zəif düşəndə, ağlımızın səsi bizə deyir ki, bunu etməsək bizim heyvandan heç bir fərqimiz olmayacaq, onda ağlımız bizi hər şeyə rəğmən düzgün hərəkət etmək qərarını verməyə məcbur etməlidir.
Heç kəs zəif, iradəsiz və hər hansı bir qərar qəbul etmək iqtidarında olmayan insanları sevmir, onlardan xoşlanmır. Onlar hətta müəyyən bir qərar qəbul etsələr də bu qərarı gerçəkləşdirməyə iradələri kifayət etmir. Hər dəfə enerjiniz tükənmək üzrə olanda özünüzə xatırladın ki, siz zəif insan deyilsiniz və onda düzgün hərəkət etməklə bağlı qərar qəbul edərək, axıra qədər ona riayət edə biləcəksiniz.
Məşqlər:
Çox da istəmədiyiniz bir işi görün
Əgər tənbəlliyin şıltaqlığına uysaq və heç nə etməsək, bu bizi sonda zəif xarakterli insana çevirəcək. Ona görə də hər gün sizdən iradə və əzmkarlıq tələb edən bir işlə məşğul olun. Elə iş seçin ki, həm də sizə faydalı olsun. Bu səhər idmanı və ya şəxsi uğur gündəliyinin yazılması da ola bilər. Belə sadə fəaliyyətlər sizdən çox da vaxt almayacaq. Bu nəinki sizin iradənizin inkişafına, həm də emosional və fiziki sağlamlığa da şərait yaradacaq.
Xüsusi məşğələlər
Amma daha yaxşı olar ki, psixoloqların məhz sizin öz hədəfinizə çatmağınız üçün tərtib etdiyi xüsusi məşğələlərdən istifadə edəsiniz. Vaxtınızı əsirgəməyin və məşq edin: bu sadə iradə məşqlərindən biridir:
Müxtəlif dənli bitkilərin toxumlarını bir-birinə qarışdırın. Məsələn, boranı, günəbaxan və digər tumları bir qaba tökün. Daha sonra isə onları sortlarına görə ayırın. Hövsələ və diqqətliliyi inkişaf etdirin.