SəRBƏst iŞ Tələbə: Kamal Qədirli,Elmir Abdullayev,Şaiq Əhmədli İxtisas

İnformasiya inteqrasiyası.
İş birliyi və məlumat paylaşımı cəhdlərinin təsirli ola bilməsi üçün bu cür cəhdlərin tədarük zənciri üzvlərinin diqqət etdiyi əsas nöqtələr üzərində müsbət təsirə sahib olması tələb edilməktədir.Bu cür olan cəhdlər karlılığı iki yöndə arttırmaqdadır.Bunlar:
Maliyyətləri azalmaq.
Tələbi artdirmaqdır.
Maliyyətin azaldılmasına yönəlmiş təsirlər,daxili və xarici səmərəlilik,inkişaf etmiş stok idarə etməsi(daha aşağı səviyyədə stok tutumu və stoksuz qalma məsrəflərində azalma), inkişaf etmiş istehsal vaxtları(daha sabit və düzənli istehsal)və inkişaf etmiş logistik(Məsələn daha təsirli paylama xidməti) şəklində firmaya geri dönər.Məsələn Tədarükçü İdarəetməli envanter( Vendor Managed İnventory) sistemləri pərakəndəçinin stok qərarlarını istehsalçıya bildirir.Pərakəndəçi müştəri tələb məlumatlarını istehsalçı ilə paylaşır.Daha sonra istehsalçı pərakəndəçinin bu məlumatları ilə oz məlumatlarınl birləştirərək pərakəndəçinin sifariş miqdarını təyin edir.Bu cürə bir sistemi başlada bilmək üçün tərəflər istehsalçının sifariş miqdarını təxmin etmədə və təyin etməkdə daha yaxşı bir vəziyyətdə olub olmadığını təyin etməlidirlər. Bu cürə bir koordonasyanın bir nəticəsi olaraq ,istehsalçı bazar tələbi movzusunda daha aydın siqnallar almış olur və bu doğrultuda həm özü həm də pərakəndəçilər tərəfindən daha yaxşı bir stok idarəetməsinə imkan yaradacaq şəkildə daha məhsuldar istehsal yaradabilmə imkanına sahib olacaqdır.
Tələb artdıran cəhdlər firmanın gəlir axışına təsir edən cəhdlərdir.Bu cür cəhdlər ya mövcud qarşılana bilməyən müştəri ehtiyaclarını tətmin etməyi yada bazara daha yüksək dəyərdə təklif edilən imkanlar üçün fərqli qiymətlər tətbiq edilməsini özünə məqsəd bilir.İstehlakçılar və bazar imkanları haqqındakı məlumatlar bu cürə səyləri daha da asandlaşdırır.Pərakəndəçilər,istehsalçılara görə son istədəçilərə daha çox yaxındırlar və bu səbəblə bazarda olan mövcud məhsullar haqqında,müştəri seçimləri və qavrayışlarını istehsalçılardan daha yaxşı təxmin etməktədirlər.İstehsalçılar bele bir məlumata sahib olduqlarında daha çox faydalı olacaqlardır.Eyni,zamanda pərakəndəçilər də istehsalçıların daha geniş bir bazara xidmət etmələrindən və daha intensiv bazar araşdırma fəaliyyətlərini idarə edə bilmələrindən dolayı,sahib olduqları geniş baxış baxımından yararlanacaqlardır.İstehsalçılar və pərakəndəçilər səylərini əlaqələndirdiklərində müştəri ehtiyaclarına uyğun daha yaxşı məhsullar istehsal edilməsini, yeni məhsul faydalarının müştəriyə daha yaxşı çatdırılmasını və satın almanı artdıracaq marketing səylərinin artdırılmasını birlikdə edəbiləcəklərdir
Məlumat bütünlədirmə cəhdlərindən əldə ediləcək olan dəyər azaldılması və/və ya tələb artdırılması faydalarının gerçəkləşdirilməsi,bu cəhdlərin nece ən sərfəli formada aparılacağının anlaşılmasını və bu cəhdlərin performans matrisini necə təsir edəciyinin anlaşılmasını tələb edir.Bu cür tədbirlərin infrastrukturda uyğun investisiyaların yerinə yetirməyə çalışılması,performans üzərində mənfi təsirlərin meydana çıxmasına səbəb ola bilər.Nəticə olaraq; şirkətlər egər məlumat paylaşımından və əməkdaşlıqdan gözlədiyi faydalar başlanğıc investisiyanın maliyyətindən daha çox bir gəliri əldə edə bilməyəcəksə belə bir ortaqlıq formalaşdırılmamalı və qurulmamalıdır.

• 
  Tədarük zəncirində İnformasiya idarəedilməsi.
  

İnformasiya idarəedilməsinin tədarük zəncirində önəmli bir rol oynadığı çox açıqdır.Bunun səbəbi isə tədarük zənciri idarəedilməsinin məlumat tutumlu hərəkətlərə daxil edilməsidir. Burda informasiya rəqabətçi üstünlüyün saxlanılmasında əsas faktordur.Tədarük zəncirində koordinasiya naliyyətinin əldə edilməsi üçün, biznes verilənləri nəzarət altında paylaşılır və bütünləşdirilir.Məlumat,alınan idarəetmə qərarlarının özüdür və tədarük zəncirlərini dəstəkləyən dayaq nöqtələrindən birisidir.Əslində;gecikmiş,qeyri-kafi yada yanlış məlumat tədarük zəncirində ciddi problemlər yarada bilər.Digər tərəfdən məlumatın açıqlığıvə görünür olması təslim vaxtlarında və maliyyətlərdə azaltmaya səbəb olarkən,karlılıqda və qərar alma vaxtlarında təkminləşdirilməyə səbəb olar. Məlumat,lazımsız hərəkətlərin azaldılmasında, təslim vaxtının və lazımsız stokun saxlanilmasının azaldılmasında istifadə edilməlidir.Məllumat əsasən qarışıqlıqların və kesintiyə səbəb olduğu dinamik iş əhatələrində daha da önəmlidir.Bu cürə qarışıqlıqlar,tədarük zəncirində sifarişlərin qarşılanması üzərində mənfi təsirlərə sahibdir.Bu səbəblə tadarük zəncirin bütününde məlumat toplama və məlumat çatdırılması son dərəcə böyük önəmə sahibdir.Bundan başqa müəyyən bir şəkildə məlumatın konseptuallaşdırması və məna ifadə etməsi üçün çox önəmlidir.Məlumat müəyyən bir formada formalaşdırılmış müəssisə və insanlar üçün müəyyən mənalar ifadə edən verilərdir.
Veri; insanların başa düşməsi üçün və istifadə etməsi üçün müəyyən bir şəklə gələcək formada qruplaşdırma edilmədən əvvəl təşkilat daxilində və ya fiziki mühitdə meydana gələn problemləri təmsil edən xam gerçəklərdir.Eyni zaman da məlumat tədarük zənciri ünsürləri arasındakı müəyyən bir keyfiyyəti dı ifade etməsinə baxmayaraq vaxt getdikçə bu keyfiyyetini itirə bilər.
Keyfiyyəti və əhəmiyyətinə baxmayaraq,qısa müddətli qərarlar üzərinə formalaşan rəhbərlər üçün çox məlumat axışı zərərli olabilir. Bu mövzü bu şəkildə də ifadə etmək mümkündür:”Hərkəs lə çox məlumatın paylaşılması kiminsə ehtiyac duyulduğunda doğru melumata çata bilməyəcəyini garanti eliyər”.Bu səbəblə en önəmli qərarlardan bir dənəsi, məlumat çata bilirliyinə səbəb olduqda tədarük zənciri içərisində hansı növ məlumatın paylaşılmalı olduğunu müəyyənləşdirməkdir.
Rəqabətçi bir avantaj saxlayacaq həssas məlumatların paylaşımı üçün, ortaqların arasında güvən saxlanılmalıdır.Şirkətlərin yaxın əlaqə içərisində olmadıqları stratejik məlumatları paylaşmaqdan qaçdıqları sadə bir gerçəktir. Ünsiyyət;əlaqəni sağlamlaştırır, mübahisələrin təşkili və həlli qavrayışı yaxşılaşdırır.

• 
  Tədarük zənciri İnformasiya sistemi.
  

İnformasiya texnologiyaları tədarük zəncirində şirkətlər arasında əməkdaşlığı dəstəkləməklə yanaşı daxili əməliyyatları da dəstəkləyə bilər. Yüksək sürətli məlumat şəbəkələri və verilənlər bazalarından istifadə edərək, şirkətlər bütövlükdə tədarük zəncirini və tədarük zəncirindəki mövqelərini daha yaxşı idarə etmək üçün lazım olan məlumatları paylaşa bilərlər. Texnologiyadan səmərəli istifadə şirkətin uğurunun əsas səbəb ünsürüdür.
Bütün məlumat sistemlərinə üç əsas funksiyanı yerinə yetirən texnologiyalar daxildir: məlumatların saxlanması və axtarışı, məlumatların manipulyasiyası və hesabatı. Müxtəlif məlumat sistemləri bu funksional sahələrdə müxtəlif imkanlara malikdir.
onların komponentləri var. Xüsusi tutum komponentləri sistemin tərtib olunduğu biznesin tələblərindən asılıdır. Tədarük zəncirinin müxtəlif xüsusiyyətlərini dəstəkləmək üçün istifadə olunan məlumat sistemləri bu üç əsas funksiyanın müəyyən komponentlərini yerinə yetirən texnologiyalar vasitəsilə yaradılır.
Yarandığı gündən logistika məhsulların saxlanmasına və bu məhsulların paylama kanalları vasitəsilə axınına diqqət yetirmişdir. Müştərilər üçün məlumat axınının və dəqiqliyin əhəmiyyəti çox vaxt nəzərdən qaçırılır, çünki o, kritik hesab olunmur. Bundan əlavə, məlumat ötürmə sürəti tələb olunan sənədlərin ötürülmə sürəti ilə məhdudlaşırdı. Tədarük zəncirlərində səmərəli logistika sistemlərinin dizaynı və inkişafı. Vaxtında və dəqiq məlumatın onun fəaliyyətində daha kritik olmasının dörd səbəbi var. Birinci; sifariş statusu, məhsulun mövcudluğu, paylama planı, göndərilmənin izlənməsi və
Hesab-faktura ümumi müştəri xidmətinin vacib elementləri kimi qəbul edilməyə başlandı. Müştərilər real vaxt məlumatlarına çıxış tələb edirlər. İkinci səbəb; Ümumi tədarük zəncirinin aktivlərinin azaldılması məqsədi ilə yanaşı, menecerlər anladılar ki, məlumat ehtiyatların miqdarını və dəyərini və işçi qüvvəsinə ehtiyacı azaltmaq üçün istifadə edilə bilər. Xüsusilə, tələblərin planlaşdırılmasında mövcud məlumatların istifadəsi tələb qeyri-müəyyənliklərini minimuma endirir vəqənaətlə nəticələnir. Üçüncü səbəb; bilik strateji üstünlük əldə etmək üçün resursların necə, nə vaxt və harada istifadə edilməsində çevikliyi artırır. Dördüncü və sonuncu səbəb; internet və s. Texnologiyaların istifadəsi ilə artan məlumat ötürülməsi və mübadiləsi imkanları alıcılar və satıcılar arasındakı münasibətləri dəyişdirdi və kanal münasibətlərinin yenidən müəyyən edilməsini təmin etdi.
Tədarük zənciri məlumat sistemi logistik fəaliyyətləri də əhatə edən inteqrasiya olunmuş bir prosesdir.Bütünləşmə dörd əsas funksiya üzərində olmaqdadır.
Əməliyyat sistemləri
İdarə nəzarəti
Qərar analizi
Stratejik planlama
Şəkil 5.1 hər bir informasiya funksionallığı səviyyəsində logistika tədbirləri və qərarlarını göstərir.İdarəetmə nəzarəti, qərarların təhlili və strateji planlaşdırma güclü əməliyyat sistemi infrastrukturuna malik olmalısını tələb edir.

Tranzaksiya sistemi formatlaşdırılmış qaydalar, prosedurlar, standartlaşdırılmış kommunikasiyalar, böyük həcmli əməliyyatlar və gündəlik izlənilən əməliyyatlarla formalaşır. Strukturlaşdırılmış proseslərin və böyük həcmdə əməliyyatların birləşməsi informasiya sisteminin effektivliyinə mühüm diqqət yetirir. Ən sadə səviyyədə, əməliyyat sistemləri fərdi logistik hərəkətləri və funksiyaları işə salır və qeyd edir. Əməliyyat hərəkətləri; Sifarişin daxil edilməsi, ehtiyatların bölüşdürülməsi, sifarişin seçilməsi, yükləmə, qiymət, hesab-faktura və müştəri sorğuları kimi hərəkətlərdən ibarətdir. Məsələn; Müştəri sifarişinin daxil edilməsi müştərinin məlumat sistemində məhsul üçün sorğu göndərdiyi üçün giriş prosesini təmsil edir. Sifarişin daxil edilməsi prosesi ikinci prosesə, sifariş üçün ehtiyatın ayrılmasına başlayır. Üçüncü əməliyyat daha sonra anbar bölgəsindən sifarişin seçilib toplanması prosesi olan saxlama əməliyyatını yaradır. Dördüncü hərəkət sifarişin müştəriyə göndərilməsinə başlayır. Son proses hesab-faktura, qeyd və ödənişin qəbuludur. Bütün proses boyu şirkət və müştəri sifariş statusunu nəzərə alaraq real vaxt və dəqiq məlumat əldə etməyi gözləyir. Beləliklə, müştəri sifariş dövrü bir sıra informasiya sistemi prosesləri vasitəsilə tamamlanır.
Elmir Abdullayev

Təchizat zəncirinin informasiya sisteminin ikinci mərhələsi performansın ölçülməsinə və hesabatın verilməsinə yönəlmiş idarəetməyə nəzarət mərhələsidir. Performansın ölçülməsi menecerlərə tədarük zəncirinin performansı və resurslardan istifadə ilə bağlı rəy bildirmək üçün zəruri və vacib elementdir. Ümumi performans ölçüləri; xərc, müştəri xidməti, səmərəlilik, keyfiyyət və aktivlərin idarə edilməsi göstəriciləridir.

Təchizat zənciri məlumat sistemindən sistemin tarixi fəaliyyəti haqqında hesabat vermək üçün istifadə edilməli olduğu halda, əməliyyat problemləri və imkanları müəyyən etmək üçün də lazımdır. Bu tip xarici idarəetmə məlumatları potensial müştəri sifarişlərini və ya əməliyyat problemlərini müəyyən etmək üçün çox faydalıdır. Məsələn; Proaktiv təchizat zənciri məlumat sistemi planlaşdırılan ehtiyatlar və gözlənilən tələblər əsasında gələcək potensial ehtiyat çatışmazlığını müəyyən edə bilməlidir. Eyni zamanda, hesabat sistemi daşınma, paylama və ya əmək qabiliyyətinin hədlərini aşan tələbləri müəyyən edə bilməlidir.
Bəzi nəzarət tədbirləri qiymət kimi çox yaxşı müəyyən edilə bilər, digərləri isə müştəri xidməti və keyfiyyət kimi daha az spesifik şəkildə müəyyən edilə bilər. Məsələn, müştəri xidməti şirkət üçün daxili və ya müştəri üçün xaricdən ölçülə bilər. Daxili ölçülərin monitorinqi asan olsa da, xüsusi müştəriləri nəzərə alan performansların monitorinqi tələb olunduğu üçün xarici ölçülərin monitorinqi daha çətindir.
Təchizat zənciri məlumat sisteminin üçüncü səviyyəsi qərarların təhlilidir, o, menecerlərə tədarük zənciri və logistika strategiyalarını və səmərəliliyi artırmaq üçün alternativ taktikaları müəyyən etmək, qiymətləndirmək və müqayisə etməkdə kömək etmək üçün proqram vasitələrinə yönəlmişdir. Təchizat zəncirinin dizaynı, inventarın idarə edilməsi, resursların bölüşdürülməsi, marşrutlaşdırma və bölmə gəlirliliyi kimi təhlillər bu mərhələdə baxılan tipik təhlillərdir. Qərarların təhlili üçün tədarük zənciri məlumat sisteminə verilənlər bazasına qulluq, modelləşdirmə, təhlil və hesabat kimi elementlər daxil edilməlidir. Eynilə, idarəetmə nəzarəti də qərarların təhlili, nəqliyyat vasitələrinin marşrutu və anbarın planlaşdırılması kimi bəzi taktiki təhlillərə imkan verməlidir. Qərar təhlili proqramlarından məmnun müştəri bazasına sahib olmaq üçün müştəri münasibətlərini idarə etmək üçün də istifadə edilməlidir.
Strateji planlaşdırma təchizat zəncirinin məlumat sisteminin son mərhələsidir. Bu mərhələdə əməliyyat məlumatları təşkil edilir və müxtəlif strategiyaların ehtimal qiymətləndirmələrinə kömək etmək üçün biznes planlaşdırma və qərar qəbuletmə modellərində sintez olunur. Əsasən, strateji planlaşdırma tədarük zənciri və logistika strategiyalarını inkişaf etdirmək və təkmilləşdirmək üçün məlumat dəstəyinin təmin edilməsinə diqqət yetirir. Bu qərarlar daha çox qərarların təhlilinin genişləndirilməsidir, lakin onlar daha qısa, daha az strukturlaşdırılmış və daha uzun müddətə yönəldilmişdir. Strateji ittifaqlar yaratmaq istəyi, istehsal potensialının genişləndirilməsi, müştərilərin reaksiyası ilə bağlı bazar imkanlarının müəyyən edilməsi strateji planlaşdırmanın nümunələridir.
Şəkil 5.2-də təchizat zəncirinin məlumat sisteminin inkişafının xərcləri və faydaları göstərilir. Şəklin sol tərəfi inkişaf və baxım xüsusiyyətləri bölməsini, sağ tərəfi isə əldə ediləcək faydaları əks etdirir. İnkişaf və texniki xidmət xərclərinə aparat, proqram təminatı, rabitə, təlim və kadr xərcləri daxildir.


Ümumiyyətlə, tədarük zəncirinin əsaslı məlumat sisteminin yaradılmasında tranzaksiya sistemlərinə investisiya vacibdir. Sistem istifadəçilərinin çoxluğu, yüksək məlumat ötürülməsinə ehtiyac, yüksək əməliyyat həcmi və proqram təminatının mürəkkəb xüsusiyyətləri səbəbindən tranzaksiya sisteminin xərcləri yüksəkdir.
İdarəetmə nəzarəti və qərarların təhlili sistemləri problemli proseslərin və alternativlərin daha aydın görünüşünü təmin edir. Məsələn; Bençmarkinq nəzarət sistemi şirkətə rəqibləri ilə müqayisədə çatışmayan prosesləri daha yaxşı müəyyənləşdirməyə kömək edir. Beləliklə, xarici hesab auditorları seçmə imkanları və buna uyğun olaraq müştəri yönümlü proqramları müəyyən etmək imkanı əldə edirlər. Nəhayət, strateji planlaşdırma sistemi təchizat zəncirinin dizaynını, müştəri/məhsulun gəlirliliyini, bölmə töhfələrini və ya birləşmə faydalarını qiymətləndirmək qabiliyyəti ilə ümumi biznes gəlirliliyi və rəqabət qabiliyyəti baxımından əhəmiyyətli faydalar qazanacaqdır.
Keçmişdə bir çox sistemlər emal sistemlərinin səmərəliliyinin artırılmasına diqqət yetirmişdir. Bu istiqamətdə qoyulan investisiyalar daha sürətli və daha az əməliyyat xərcləri, gözlənilən səviyyədə xərclərin azaldılması kimi faydalar təmin etmişdir. Bu gün təchizat zənciri məlumat sisteminin inkişafı və tətbiqi səyləri artan təchizat zənciri sistemi inteqrasiyasından və daha effektiv qərarların qəbulundan faydalanmağa yönəlib.
Məlumat bütün təchizat zənciri prosesləri və onların üzvləri arasında əsas əlaqədir. Kompüter və informasiya texnologiyaları tədarük zəncirində real vaxt rejimində və onlayn ünsiyyətə imkan verir. Təchizat zəncirində məhsul və xidmətlərin səmərəli axınını təmin edən texnologiyalara “aktivatorlar” deyilir. Təchizat zəncirinin menecerləri bildirirlər ki, informasiya müasir təchizat zəncirində ehtiyatları əvəz edir. Bu ifadə tamamilə doğru olmasa da, müəyyən miqdarda ehtiyat olmadan işləyən şirkətlərin çətinliyi onların məlumat təchizatı zəncirlərinin idarə edilməsi üsulunu dəyişir və bu dəyişikliklər ehtiyatların daha aşağı miqyasda saxlanmasını təmin edir. İnformasiya texnologiyaları olmadan təchizat zəncirinin idarə edilməsinin qlobal mənada bu gün əldə etdiyi uğur səviyyəsinə çatması mümkün deyil.

•