SƏRGÜZƏŞTİ-MƏRDİ-XƏSİS (Hacı Qara)

Ohan: Deyərik ki, heç qaçaqçıya rast gəlmədik! 

Sərkis: Bəs deyəkmi quldura rast gəldik? 

Ohan: Balam, nə işimiz var? Deyərik: dəvə gördün, qığın da görmədim. 

Karapet: Xeyir, yüzbaşı, deyərik, quldura rast gəldik, çox idilər, girişə bilmədik. 

Ohan: Yaxşı, onu sonra fikir edərik, hələ gəl! 

Sərkis: Qoy bir bulardan soruşum ki, qaçaq malınız varmı? (Geri dönür.) 

Heydər bəy: Erməni, genə geri dönürsən? Vallah sizin əcəliniz yetib, mən sizi qırmasam, siz 

burdan itməzsiniz! (Ermənilərin üstə hərəkət edir. Bu halda Sərkisin papağı qaçdığı yerdə 

başından düşür.) 

Ohan: (diltəng) A gədə, Sərkis, bu yana dön, bizi qana çalxama! 

Sərkis: Yüzbaşı, papağım düşübdür, qoy bir əyilim göturüm. 

Ohan: (darıxmış) A gədə, qoy gəl, qoy qalsın! 

 

14

 

Sərkis tez dönür, hamı gedirlər. 

 

Heydər bəy: (dallarınca) Ey, atamın goru haqqı, əgər bizi gördüyünüzü bir yerdə deyərsiniz, 

xəbər verərsiniz, sonra evinizin içində beşikdəki uşaqlarınızadək tamam gəlləm qırram! 

Özünüz bilin! 

Ohan: (uzaqdan) Olan nə danışırsan? Bir elli deyilik, üz-üzə gəlmiyəcəyik? Nə işimiz var 

xəbər verək. Sən elə bilirsən, biz sizin üstünüzə gəlmişdik? Yalandan sizə sataşırdıq ki, bizi 

murov göndərib, görək siz nə deyərsiniz. Biz Hadrutluyuq. Gəlmişdik şahsevənlərdən camış 

almağa, sövdamız baş tutmadı, qayıdıb gedirik. 

Heydər bəy: Yaxşı, di gedin! (Heydər bəy qeyzlə ayağın yerə çırpıb.) Tez, tez gedin! 

 

Ermənilər qədəmlərin yeyin götürürlər, uzaqlaşıb gözdən itirlər. Bundan sonra. 

 

Hacı Qara: (irəli yeriyib yoldaşlarına) A kişi, niyə erməniləri buraxdınız? Niyə qolların 

bağlayıb bu qamışlara salmadınız? 

Heydər bəy: Nədən ötrü, Hacı? 

Hacı Qara: Ondan ötrü ki, gedib üstümüzə kazak gətirməsinlər. 

Heydər bəy: Camış alanın nəyinə lazımdır gedib özünə zəhmət verə, üstümüzə kazak gətirə? 

Hacı Qara: Sən bilmirsən, şəksiz bular camış alan deyillər! Onların sözünə necə inanmaq 

olar? Eşitmədin, Səfər bəy deyirdi ki, bunların yüz hiyləsi olur. 

Heydər bəy: Hacı, mən zamın ki, bu səfərdə bulardan sənə heç bir xəta yetişməsin. 

Hacı Qara: Olan, nə danışırsan? Məgər elə bu səfərdir? Gərək belə adamların bir neçəsinə 

tənbih oluna ki, qaçaqçının qabağına çıxmıyalar. Hər qabağa gələni adam sağ-salamat 

buraxsa, dəxi bunların əlindən qaçağa gedib gəlməkmi olar? Bundan sonra hərgiz dəxi belə 

qazanclı səfərdən geri qalmayacağam. Çifayda, mən sənə arxayın oldum, dalda durdum, 

yoxsa bulara zərbi-dəstimi göstərib bu nadürüstlərdən gələcəyinə yolları təmizlərdim! 

Əsgər bəy: Yaxşı, bir özgə dəfə rast gələndə zərbi-dəstini göstərərsən, indi keçdi dəxi. 

Hacı Qara: Allah qoysa, siz də eşidərsiniz. Di sürün, durmağa vaxt yoxdur; gərək bu gecə 

Qarğabazarına yetişək. Ordan mən Bədəli sizin yanınızda qoyub gərək Kərəməlilə ötüm 

Ağcabədiyə ki, sabah cümə günüdür, bazara çatam, malı satam. 

Heydər bəy: Hacı, oradan o yana yalqız gedə bilərsənmi? 

Hacı Qara: Oradan o yana dəxi ki, kazak yoxdur. 

Heydər bəy: Kazak yoxdur, amma murov yasavuluna tuş gələrsən, onda yaxşı olmaz. 

Hacı Qara: Mən özüm tarıdan istəyirəm ki, bir murov yasavuluna rast gələm, olardan bir 

qisas alam! 

Heydər bəy: Barakallah, Hacı, maşallah, çox qoçaq imişsən! 

Hacı Qara: Bir-iki yasavul mənə rast düşsün, onların başına bir iş gətirim ki, qiyamətədək 

dadı damaqlarından getməsin; bundan sonra xalq olar sarıdan farağat olsunlar! Ta bu 

yasavulların bir neçəsinə toy tutulmasa, ölkə oların əlindən dincəlməz! 

Heydər bəy: Əcəb olar, Hacı biz də hünərini eşidərik. 

 

Başlayırlar getməyə, bir az gedib gözdən itirlər. 

 

Pərdə salınır. 

 

DÖRDÜNCÜ MƏCLİS 

 

Dördüncü məclis vaqe olur Xonaşin dərəsində, aydınlıq gecədə, iki erməni, biri piyadə, biri 

eşşək üstə gəlirlər. 

 

15

 

Arakel: Mkrtıç, allah qoysa bu il səksən çuval taxılımız olar. 

Mkrtıç: İnşallah olar. Üç ildir taxılımızı çəyirtkə yeyirdi, amma tarı bu il o qədər veribdir ki, 

keçən illərin də əvəzi çıxacaq. 

Arakel: Mkrtıç, nə yaxşı deyirəm ki, bizim köhnə zamandan quyularda taxıllarımız qalırmış, 

yoxsa bu bahalıq illərdə çox korluq çəkərdik. 

Mkrtıç: Bişək, bizim kəndin taxılı olmasaydı, Dizaq mahalı acından qırılacaq idi. 

Arakel: Əkinçiliyə allah bərəkət versin. Dünyada ondan yaxşı peşə yoxdur. 

Mkrtıç: At tappıltısı gəlir. Dayan görək kimdir. 

 

Dayanırlar, bu halda qabaqda Hacı Qara görünür. 

 

Kərəməli: Evimiz yıxıldı, ağa, qabaqda iki adam görükür! Demədimmi, yoldaşlardan 

ayrılma! Tamahın güc gətirdi, gəldin, di indi yaxşı Ağcabədi bazarında malını satarsan! Bu 

saatda yükü alacaqlar. 

Hacı Qara: Gədə, nə danışırsan? Kimin həddi var mənim malımı ala? 

Kərəməli: Belə bu görükənlər! Bir irəli dur, bax! Bular şəksiz murov yasavullarıdırlar. Di 

çalış görək necə yükünü saxlayacaqsan. 

Hacı Qara: Allah qoysa olara bir çöp də vermənəm dişlərini qurtlayalar! Sən yükün üstündə 

bərk otur, qorxub yıxılma, mən buları qabaqlayım, görüm sözləri nədir. Tutub qollarını 

bağlayıb yıxacağam dərəyə. Ta mən özümü bir neçə beləsinə göstərməsəm, yollar əmin 

olmaz! Allah qoysa bir iş tutum ki, dəxi heç kəs cürət edib qaçaqlı malına tamah etməsin. 

Kərəməli: Mən mıx kimi yükün üstünə qaxılmışam. Dartıb salan olmasa, yıxılan deyiləm. 

Hacı Qara: Yaxşı, otur irəli! (Ermənilərlə qabaqlaşıb əlində tüfəng.) Ay adam, kimsiniz? 

Dinin, yoxsa vurdum! 

Mkrtıç: A canım, niyə vurursan? Biz ki, sənə yamanlıq eyləmirik? Yoldan gedənik! 

Hacı Qara: Yava-yava danışma! Yoldan çox adam gedir. Doğrusun de görüm, kimsiniz? Bu 

gecə vaxtı burada niyə görükürsünüz? 

Mkrtıç: Tuğluyuq, getmişdik çöldə taxılımızı biçirdik. Biçib qurtarıb evimizə qayıdırıq. 

Hacı Qara: Bu sözlər ilə məni aldada bilməzsiniz. Mən siz deyənlərdən deyiləm. Mən 

bilirəm ki, siz kimsiniz! Ta mən sizin ikinizi də şil-küt etməsəm, ölkə sizin əlinizdən 

dincəlməz, gəlib gedənlər sizin əlinizdən qurtarmaz! 

Mkrtıç: (təəccüb ilə) Arakel, bu nə danışır?! 

Arakel: Bir ağıllı-başlı soruş, gör sözü nədir, nə istəyir? 

Mkrtıç: Ay qardaş, biz fağır, padşah rəiyyətiyik. Öz kasıblığımız ilə başımızı saxlayan 

adamıq. Biz ömrümüzdə bir kəsə zərər yetirməmişik. Yol kəsmirik, bunt salmırıq. Biz 

neylirik ki, ölkə bizim əlimizdən dincələ bilmir? 

Hacı Qara: Mən sizin tamam hiylələrinizdən xəbərdaram! Əgər siz dürüst adam olsaydınız, 

bu gecə vaxtı bu yolda görükməzdiniz. Sizin fikriniz həmişə xalqa zərər yetirməkdir, xalqın 

evin yıxmaqdır. Tüfənglərinizi yerə salın, yoxsa vurdum! 

Mkrtıç: A canım, tüfəngimiz harda idi ki, yerə salaq! Bir cüt oraqdan başqa bizdə bir zad 

yoxdur. Əgər qərəzin bizi soymaqdır, onu bildir. 

Hacı Qara: Mən adam soyan deyiləm. Sizin kimi özgə malına tamah edənlərin canını 

alanam! 

Arakel: Mkrtıç, bu necə quldurdur? Mən heç bunun sözlərin başa düşmürəm. 

Mkrtıç: Heç mən də başa düşmürəm. Dinmə görüm nə danışır. (Hacı Qaraya mütəvəcceh 

olub) Qardaş, biz kimin malına tamah eləmişik? Biz bir əkinçi xalqıq. Allaha şükür, padşaha 

xarc və tövcü veririk. Biyara gedirik. Bacardıqca xalqa da xeyrimiz dəyir. Bu qış bahalıqda 

tamam qonşu müsəlman obalarına taxıl borc verdik ki, aclarından qırılmasınlar. Əgər bu 

zamanadək Tuğlu bir adamın bir quruşunu yeyibsə, qanımız sənə halaldır! 

 

16

Hacı Qara: Sizin qanınız çoxdan halaldır. Amma bu zamanadək tökən olmuyub, indi sizi əcəl 

çəkə-çəkə mənə düçar edibdir. Özgəyə quyu qazan özü düşər. Çox adamların evin yıxıbsınız. 

İndi cəzanıza yetişərsiniz! Yaraqlarınızı salın! Yoxsa, vallah, tüfəngi bu saatda ürəyinizin 

başına boşaldaram! 

 

Ermənilər başlayırlar qorxmağa. 

 

Mkrtıç: Ay qardaş, yer haqqı, göy haqqı, bizim yarağımız yoxdur! Axır bizim təqsirimiz 

nədir ki, sənin bizə belə qəzəbin tutur? 

Hacı Qara: Sizin təqsiriniz nə yerə sığışar, nə göyə! Qurumsaq uşağı, başınıza sənət qəhət 

olubdur? 

Mkrtıç: A canım, dünyada bizim sənətimizdən yaxşı sənət varmı? Bizim peşəmiz olmasa, 

aləm çörək tapmaz. 

Hacı Qara: Bax, bax, cürətinə bax, sənətini tərif də edir! Qırışmal uşağı, xalq əzab çəksin, 

alın tərilə mal qazansın, siz müftə yerə sahiblik edin! Bu harda görünüb? 

Mkrtıç: A qardaş, allahı sevirsən, bizi incitmə, qoy ötək, çıxaq gedək! Sənin işin zarafata 

bənzir. 

Hacı Qara: Vallah, əgər ayaq-ayaqdan tərpədibsiniz, cəmdəklərinizi yerdə sərilmiş bilin! 

Mənim sözlərimi zarafat sayırsınız? Qərəziniz budur ki, mən sizin kimi sarsaqlara allanam, 

yaxın gəlib öz bildiyinizi edəsiniz? Yaraqlarınızı tulluyun, deyirəm! 

Mkrtıç: Arakel, nə eyliyək?  

Arakel: Vallah, mən özüm də mat qalmışam. 

Mkrtıç: Pərvərdigara, nə iş idi düşdük! A canım, irəli qoymursan ötək, bəs qoy geri qayıdıb, 

başqa yol tapıb gedək. 

Hacı Qara: Heç vaxt olmaz! Ayaq tərpədə bilməzsiniz. Fikriniz odur ki, gedib murova xəbər 

verəsiniz, özü gəlib mənim üstümə tökülə? Allah qoysa, sizin ölüm xəbəriniz murova çatar! 

Bundan sonra qalan yoldaşlarınıza ibrət olar! 

Mkrtıç: A canım, sən bizi kim hesab edirsən ki, bu oyunu bizim başımıza gətirirsən? 

Hacı Qara: Mən sizi hesab edirəm quldura, yol kəsənə, xalqın evin yıxana, zalimə, 

müftəxora, dar ağacına layiq olana! 

Mkrtıç: Bəs sən özün kimsən? 

Hacı Qara: Məni siz özünüz yaxşı bilirsiniz. Bilməsəydiniz bu gecə vaxtı bu dərənin 

ortasında məni qabaqlardınızmı? 

Mkrtıç: Vallah, biz özümuz də çox-çox peşmanıq ki, bu yol ilə gəldik, sənə düçar olduq. Biz 

heç səni tanımırıq və xəyalımızdan da keçməzdi ki, səni görəcəyik. 

Hacı Qara: Bu sözlər bir pula dəyməz! Axırıncı sözümdür: məni mətəl eləməyin! Tez olun, 

yaraqlarınızı salın! 

Mkrtıç: Arakel, nə çarə edək? 

Arakel: Vallah, yarağımız yoxdur! Bu iki oraqdan başqa bizdə bir kəsər tapılmaz; istəyirsən 

tulluyaq, aha! (Oraqları qabağa tullayırlar.) 

Hacı Qara: Tüfənginizi, tapançanızı, qılıncınızı tulluyun, yoxsa od ələdim! 

Arakel: A kişi, sən necə adamsan? Allah haqqı, peyğəmbər haqqı tüfəng, tapança yoxdur! 

Hacı Qara: İnanmanam, yalan deyirsiniz, gizliyibsiniz, tulluyun. 

Mkrtıç: Çünki inanmırsan, özün bil, hər nə eləyəcəksən, elə! Allah cəzanı versin! 

Hacı Qara: Belə bəs? Görün nə eylərəm! (Başlarının üstündən tüfəngi atır. Eşşək ürkür. 

Arakel qorxusundan eşşəyin üstündən yumbalanır. Hacı Qara tapançanı çəkib buların üstünə 

yüyürür, çığırır:) Tərpənməyin! 

 

Biçarə ermənilərin biri yıxılmış, biri ayaq üstə. 

 

 

17

Mkrtıç: Ay allah bəndəsi, bizi nahaq yerə niyə öldürürsən? 

Hacı Qara: Tərpənməyin! (Sonra üzün Kərəməliyə tutub) A gədə, Kərəməli, mən buları 

əyləmişəm, tez qaç qurtar! 

Kərəməli: Ay ağa, geri qaçım, ya irəli? 

Hacı Qara: Gic oğlu gic, geriyə hara qaçacaqsan? Genə Araza qayıdıb gedəcəksən? İrəliyə 

qaç, qurtar, tez! 

Kərəməli: Yəni yük ilə qaç demirsənmi? 

Hacı Qara: Fu, gic balası gic! Əlbəttə, yüksüz necə gedərsən? 

Kərəməli: Mən özüm də belə bilirəm. (Atı çubuqlayıb qabağa, gözdən itir. Bu halda Arakel 

istəyir ayağa dursun.) 

Hacı Qara: (qaim sövt ilə) Ay, tərpənmə, yoxsa vurdum!  

 

Arakel genə yerə enir. Bu əsnada murov, üstüncə bir dəstə adam yetişir. 

 

Xəlil yüzbaşı: (murova) Ay ağa, burdadırlar, tapmışam, gəlin! 

Mkrtıç: Ay başınıza dönüm, gəlin bizi bu zalımın əlindən qurtarın! 

Arakel: (ayağa durmuş) Ay qurbanınız olum, yetişin, bizə bu quldurdan nicat verin! 

Hacı Qara: Gözünüzə dönüm, hər kimsiniz gəlin! Bular mənim qorxumdan tərpənə bilmirlər. 

Buların qolun bağlıyın, eliyin, mən çıxım gedim. 

 

Bu halda murov adamları ilə bulara tərəf çevrilir. 

 

Murov: Haramzadalar, mənim əlimdən hara gedəcəksiniz? Sorağınızı alıb dalınızca 

gəlmişəm! Xəlil yüzbaşı, qoyma! 

Xəlil yüzbaşı: (irəli yeriyib ermənilərə) Ey, vallah tərpənərsiniz, hamınızı qırrıq, yarağınızı 

salın! 

Mkrtıç: Ay başına dönüm, biz quldur deyilik. Bizim üstümüzə tökülən bu kişidir. 

 

Hacı Qaraya işarə edir. Xəlil yüzbaşı onun tərəfinə çevrilir. 

 

Xəlil yüzbaşı: A kişi, tərpənmə, yarağını sal! 

Hacı Qara: A qardaş, mən dinc, farağat kəsb əhliyəm. Yoldan ötdüyüm yerdə bular məni 

qabaqlayıb eyliyiblər, istəyirdilər soyalar, çalışıb özümü soydurmamışam. 

Murov: Xəlil yüzbaşı, buyur ki, hamınız yarağınızı salın! Sonra hər kim təqsirlidir, məlum 

olar! 

Mkrtıç və Arakel: Ay ağa, vallah bizim yarağımız yoxdur! İstəyirsən, yaxın gəlin, baxın. 

Xəlil yüzbaşı: (Hacı Qaraya) A kişi, sən yarağını sal, murov buyurur! 

Hacı Qara: A başına dönüm, murov burdadır? Başım üstə, budur saldım! Mənim canım və 

malım murova peşkəşdir. Amma bunlar yalan deyirlər, yaraqları gizliyib. (Yaraq-əsbabın yerə 

salır, sonra murov öz adamları ilə yavuqlaşıb Hacı Qaraya) 

Murov: A kişi, mən səni üç kecədir, axtarıram. Xəlil yüzbaşı, bağla bunun qolların! (Xəlil 

yüzbaşı Hacı Qaranın qolların bağlayıb.) 

Hacı Qara: A başına dönüm, mənim təqsirim nədir? 

Murov: Çox danışma, yoldaşlarını de, yoxsa sabah səni dar ağacından asdırram! 

Hacı Qara: Ağa, məni niyə dar ağacından asdırırsan? Mən quldur deyiləm, yol kəsən 

deyiləm. Quldur, yol kəsən dar ağacından asılar. 

Murov: Necə quldur deyilsən? Bəs sən Əylis ermənilərini soyub ipəklərini aparanların 

yoldaşı deyilsən? 

Hacı Qara: Ay ağa, başına dönüm, mən bir fağır adamam, peşəm sövdagərlikdir. Adam 

soymaq bacarmanam. 

 

18

Murov: Bəs yaraqlı-əsbablı bu gecə vaxtı burda nə qayrırsan? Düz adam burda gəzməz. Ay 

uşaqlar, bunu bərk saxlayın, görüm bu adamlar kimdir. (Üzün çevirir ermənilərə) A kişi, siz 

kimsiniz? 

Mkrtıç: A qurbanın olum, biz tuğlu fağır biçinçiyik, əkindən evimizə qayıtdığımız yerdə bu 

kişi bizi əyliyib, qoymuyub gedək. Sən yetişməsəydin, bunun əlində dustaq idik. 

Murov: (Hacı Qaraya) A kişi, buları sən burda saxlamışdın? 

Hacı Qara: Mən buları saxlamışdım? Yalan isə allah buların evin yıxsın! A başına dönüm, 

bular mənim yolumu kəsib məni soymaq istəyirdilər. 

Mkrtıç: Ağa, yalan deyir, o bizi soymaq istəyirdi! 

Hacı Qara: Bularda çox hiylə var, ağa! Bulara inanma! Deyirdilər ki, guya sizin 

yasavullarınızdırlar. İndi öz sözlərini gizlirlər. 

Mkrtıç: Ay ağa, vallah bu kişi yalan deyir! Bunun sözünə inanma! Biz əvvəldən axıra 

özümüzə tuğlu biçinçi deyib buna yalvarmışıq ki, bizdən əl çəksin. Bunun bir yoldaşı da var 

idi qaçdı. 

Murov: Xəlil yüzbaşı, di gəl qan ki, bunların hansı doğru deyir. Şeytan da bunların sözündən 

baş aça bilməz. Kim bilsin bular necə adamdırlar? Buların üçün də götürün gedin, sabah 

naçalnikə göstərrik, silist olunar. Hər necə buyursa, əməl edərik. 

 

Xəlil yüzbaşı hamısını dustaq edir. 

 

Hacı Qara: (başlayır ağlamağa) Evin yıxılsın mənim evimi yıxan! Qan qusasan məni qana 

çalxayan! İmansız öləsən məni bəlaya salan! Mən harda, divan harda! Mən silistdən qaçırdım, 

yenə silistə düşdüm! Cibindən birəyədək başlayacaqlar soruşmağa. Di gəl boş-boş suallara 

cavab ver! Gözlə ki, axırı nə olacaq! 

Ermənilərdən birisi: A kişi, səni görək könlün şad olub, üzün gülməsin ki, bizi nahaq yerə 

müsibətə saldın. Kim bilsin indi silistdən havaxt qurtaraçağıq! Urusun silisti beş ilə 

qurtarmaz. Taxılımızı kim yığacaq, xırmanımızı kim döyəcək. Ax-ax! 

Xəlil: A kişi, az danışın, yeriyin! 

 

Hamı gedirlər, gözdən itirlər. 

 

Pərdə salınır. 

 

BEŞİNCİ MƏCLİS 

 

Beşinci məclis vaqe olur obada. Heydər bəy alaçığın içində oturubdur, bir gün irəli toy edib 

gətirdiyi gəlini ilə. Çöldə zurna-qaval çalırlar. Cahıl uşaqlar oynuyub söz oxuyurlar. 

 

Heydər bəy: Allah, kərəminə şükür! Yuxudur, görəsən, ya zahirəndir ki, mən səninlə qabaq-

qabağa oturmuşam. İki il çöllərdə dərdinlə gün keçirib axır ki, arzuma yetişdim. Bu nemətin 

şükrünü yerinə yetirə bilmənəm. 

Sona xanım: Heydər bəy, səni allaha and verirəm ki, bundan sonra dəxi gəzməyə 

getməyəsən! Vallah, dəxi mənim ayrılığa tabım yoxdur. Allah eləməmiş, əgər sənin başına bir 

iş gələ, ya qaçaq olasan, ya tutulasan, mən dünyada sağ qala bilməyəcəyəm. Bundan sonra 

səni bir gün görməsəm, öləcəyəm! 

Heydər bəy: Xatircəm ol! Quldurluğa, oğurluğa hərgiz getməyəcəyəm. Naçalnik də mənə 

dililə tapşırıbdır. Amma bir yaxşı qazanc yolu tapmışıq. İnşallah sən özün də ona mane 

olmazsan. Bir artıq iş deyil. 

Sona xanım: De görüm, necə işdir? 

Heydər bəy: Özün bilmirsən? İyirmi beş gün bundan irəli sənə demədim ki, Hacı Qaradan 

 

19

pul götürüb qaçaq mala gedirik? Onda razı olmurdun. İndi xeyrini gördünmü? Gedib gətirən 

kimi Qarbağ bazarında satıb mayasını verdik Hacı Qaranın oğluna, qazancını götürüb gəldik. 

Yoldaşlarım da bu səfər paylarını mənə verdilər. On günün içində xarc çəkib el adətincə toy 

edib səni gətirdim. Əgər sənin sözünə baxıb getməsəydim, ya gərək səni götürüb qaçaydım, 

ya indiyədək gərək atan evində qalaydın. 

Sona xanım: Bəs deyirlər ki, axır qadağandır, gedib gələnlərə tənbih edirlər. 

Heydər bəy: Əlbəttə, acizləri həmişə tuturlar. Malını alıb tənbih edirlər. Amma mənə kim 

yavuq gələ bilər! 

Sona xanım: Bəs sənin qabağına heç çıxan olmadı? 

Heydər bəy: Niyə olmadı? Onu birdən çıxdı, qorxutdum, hamısı qaçdı, getdi. 

Sona xanım: Ay aman, Heydər bəy, bu iş də xatalı işə bənzəyir! Doğrusu, mən buna da razı 

deyiləm! Hacı Qaraya sifariş edəcəyəm ki, dəxi sizə pul verməsin, sizi tovlaşdırıb aparmasın. 

Vallah bu işi də fikir edəndə ürəyim əsir! 

Heydər bəy: A qız, nə var ki, ürəyin əsir? (Sona xanımın boynunu qucaqlayıb üzündən öpür.) 

A qurbanın olum, bəs nə işə yapışım? Bəs nə ilə səni saxlayım? 

Sona xanım: (başlayır ağlamağa) Əl çək, bu işdən də əl çək! Mən atam evindən gətirdiyim 

cehiz ilə bir il yaxşı dolannıq. Sonra bir yaxşı iş tapmasan, özün bil! 

Heydər bəy: Bəs qoy, bir-iki dəfə də gedim, yoldaşlarımın borcun verim, sonra deyərsən dəxi 

getmənəm. 

Sona xanım: (ağlaya-ağlaya) Heç bir dəfə də qoymanam! Yarım dəfə də qoymanam! Qoy 

yoldaşların gözləsinlər! 

Heydər bəy: Axır şərtimiz belə idi. Getməsəm, pullarını istəyirlər, gözləməzlər. 

Sona xanım: Sənin işin olmasın, anama sifariş edərəm, atama deyər, onları sakit edər. 

Heydər bəy: Yaxşı, amma mən heç bilmirəm ki, sən nədən ehtiyat edirsən? 

Sona xanım: Mən ondan ehtiyat edirəm ki, genə sənin adın çəkilə, işə düşəsən, mən günü 

qara olam. 

Heydər bəy: Boş-boş xəyal eləmə. Bu heç vaxt olmaz! 

Sona xanım: Çifayda mən dincələ bilmirəm. Ürəyim yarpaq kimi əsir. Elə bilirəm ki, səni 

əlimdən alacaqlar. 

 

Bu halda Hacı Qaranın arvadı Tükəz içəri girir. 

 

Tükəz: A başına dönüm, mənim ərimi neylədiniz, mənim ərimin başına nə iş gəldi? Siz 

hamınız gəlibsiniz. Onun nə özü var, nə nökəri var! 

Heydər bəy: Ay arvad, hələ bu vaxtadək gəlib çıxmayıbdır? 

Tükəz: Xeyir. Axır bu nə iş idi eylədiniz? Kişiciyi tovluyub aparıb avara saldınız! Yoxsa 

ölümə verdiniz? 

Heydər bəy: Ay arvad, qorxma, görəsən kəndlərin hansında əylənibdir, gələr çıxar, fikir 

eləmə! 

Tükəz: Kəndlərdə əylənməz. İndiyədək başı əlində olsaydı, gələrdi. Mən ərimi sizdən 

istəyirəm! Gərək mənim ərimi necə ki, aparıbsınız, elə də mənə tapşırasınız! 

Heydər bəy: Bizə məhsil vaqe oldun? Ərin uşaq deyildi, nabaliğ deyildi, biz onu tovluyub 

aparaydıq. Biz ona bir təklif elədik, öz xeyrini yoxladı, qoşuldu bizə getdi hər yerdə muğayat 

olub, qorxulu yerlərdən ötürüb yola saldıq. Dəxi biz nə eləyək ki, gəlib çıxmayıbdır. Çıx get, 

başımı ağrıtma! 

Tükəz: Gedirəm murova, naçalnikə şikayət etməyə. Mənim ərimi siz itiribsiniz! 

 

Bu halda qışqırıq qopur, murov və naçalnik adamları ilə alaçığı çevirirlər. 

 

Murov: Naçalnikin buyuruğudur ki, heç kəs yerindən tərpənməsin. 

 

20

Heydər bəy: (qabağa çıxıb) Murov, naçalnikin qərəzi nədir, buyursun görüm! Burada təqsirli 

yoxdur ki, ondan qaça. 

Murov: Təqsirli var, ya yoxdur, ancaq naçalnik Heydər bəyi görmək istəyir. 

Heydər bəy: Heydər bəy mənəm, hər nə qulluğunuz var, buyurun! 

Naçalnik: (irəli yeriyir) Heydər bəy, sən mənim nəsihətimi eşitməyib genə yaman işə 

qoşuldun? İndi gərək mənim ilə qalaya gedəsən! 

 

Sona xanım başlayır titrəməyə, ağlamağa.