Seriyasından 1 A. Qəhrəmanov, S. Sadıqova, D. Hacıyeva, İ. Cəfərova
Yüklə 3,94 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Blokların palitrası. Burada 12 bəndindən seçilən kateqoriyaya aid pazl formalı bloklar üçün menyudur. İstədiyiniz bloku (əmri) seçib dartaraq 15 nömrəli Proqramlaşdırma sahəsinə gətirmək və onun üzərinə sıxmaqla nə etdiyini görmək olar.
scratchjr.org veb-səhifəsində yerləşdirilmiş videonun görüntüləri əsasında hazırlanıb.
(A.Q.) “Proqramçının kitabxanası” seriyasından
- Ləğv edin və təkrar edin. Əgər iş zamanı səhv etmişsinizsə, soldakı (Undo) düyməni sıxdıqda axırıncı hərəkəti ləğv edəcək. Yox əgər ləğv etdiyiniz sonuncu addımı yenidən bərpa etmək istəyirsinizsə, onda sağdakı (Redo) düyməni sıxın. 15
- Proqramlaşdırma sahəsi. Bu sahə pazl formalı proqramlaşdırma bloklarını əlaqələndirib (qoşdurub) Sizin orijinal ssenarinizi yaratmaq üçün nəzərdə tutulub. Faktiki bu hissə Sizin əsas fəaliyyət sahənizdir. Sizin seçdiyiniz obyektdən (personajdan) asılı olaraq bu sahənin sol tərəfində həmin obyektin (personajın) şəklinin cizgiləri görünəcək. Obyekt dəyişdikcə cizgilər də dəyişəcək. 16
- Proqram ssenarisi (skripti). Bu 15 nömrəli Proqramlaşdırma sahəsinin daxilində pazl formalı proqramlaşdırma bloklarının birləşməsidir. Bu bloklar birlikdə obyektin (personajın) nə edəcəyini bildirir. Proqram ssenarisinin nə edəcəyini bilmək üçün onu yerinə yetirmək lazımdır. Ssenarinin özünü və ya ssenaridəki hər hansı bloku silmək üçün onu tutub dartaraq
olan bloku və ya skripti digər obyektə (personaja) köçürmək üçün onu tutub dartaraq istədiyimiz obyektin üzərinə gətirib buraxmaq lazımdır.
A.Qəhrəmanov, S.Sadıqova, D.Hacıyeva, İ.Cəfərova. ScratchJr proqramlaşdırma dili.
3.3. SCRATCHjr proqramının əmrləri Bundan əvvəlki dərsdə biz SCRATCHjr proqramının interfeysi ilə tanış olarkən 12 nömrəli sahədə blok formalı əmrlərin kateqoriyalarının siyahısını vermişdik. Bu kateqoriyalar aşağıdakılardır: 1 - Başlatmaq-Triqqer əmrləri (blokları).Sarı rəngli, 2 - Hərəkət əmrləri (blokları). Göy rəngli, 3 - Görünüş əmrləri (blokları). Bənövşəyi rəngli, 4 - Səslər əmrləri (blokları). Yaşıl rəngli, 5 - İdarəetmə əmrləri (blokları). Narıncı rəngli, 6 - Bağlama (Son) əmrləri (blokları). Qırmızı rəngli. İndi isə gəlin həmin bloklarla ayrıca tanış olaq.
Bu kateqoriyaya aşağıdakı 5 əmr (blok) daxildir. Yaşıl bayrağa sıxanda başlat (Start on Green Flag)
Üstünə sıxanda başlat (Start on Tap)
Toxunanda başlat (Start on Bump)
Mesaj alanda başlat (Start on Message)
Mesaj göndər (Send Message)
“Proqramçının kitabxanası” seriyasından
3.3.2. Hərəkət (Göy rəngli) əmrləri (blokları)
Bu kateqoriyaya aşağıdakı 8 əmr (blok) daxildir. Sağa hərəkət (Move Right)
Sola hərəkət (Move Left)
Yuxarıya hərəkət (Move Up)
Aşağıya hərəkət (Move Down)
Sağa fırlanma (Turn Right)
Sola fırlanma (Turn Left)
Tullanma (Hop)
Evə dön (Go home) 3.3.3. Görünüş (Bənövşəyi rəngli) əmrləri (blokları)
Bu kateqoriyaya aşağıdakı 6 əmr (blok) daxildir. Danış
(Say)
Böyümə (Grow)
Yığılma (Shrink)
Ölçünün bərpası (Reset size)
Gizlətmə (Hide)
Göstərmə (Show) 3.3.4. Səslər (Yaşıl rəngli) əmrləri (blokları)
Bu kateqoriyaya aşağıdakı 2 əmr (blok) daxildir. Pop musiqi (Pop)
(Play Recorded Sound)
A.Qəhrəmanov, S.Sadıqova, D.Hacıyeva, İ.Cəfərova. ScratchJr proqramlaşdırma dili.
3.3.5. İdarəetmə (Narıncı rəngli) əmrləri (blokları)
Bu kateqoriyaya aşağıdakı 4 əmr (blok) daxildir. Gözlə
(Wait)
Dur (Stop)
Sürət seç (Set Speed)
Təkrar et (Repeat)
3.3.6. Bağlama-Son (Qırmızı rəngli) əmrləri (blokları)
Bu kateqoriyaya aşağıdakı 2 əmr (blok) daxildir. Son
(End)
Daim təkrar et (Repeat forever)
“Proqramçının kitabxanası” seriyasından
3.4. Paint proqramı ilə iş SCRATCHjr proqramının daxili Paint proqramı mövcuddur. Aşağıda həmin Paint proqramının interfeysi verilibdir.
1 - Ləğv edin(Undo). Əgər iş zamanı səhv etmişsinizsə, onda bu düyməni sıxdıqda axırıncı hərəkəti ləğv edəcək. 2 - Təkrar edin (Redo). Əgər Siz ləğv etdiyiniz sonuncu addımı yenidən bərpa etmək istəyirsinizsə, onda bu düyməni sıxın. 3
- Forma (Shape). Xətt, dairə/ellips, düzbucaqlı və ya üçbucaq çəkmək istəyirsinizsə, bu hissədəki hazır formalardan istifadə edin. 4
- Şəklin (Personajın) adı (Character Name). Şəklin (Personajın) adını redaktə edin. 5
- Yadda saxla (Save). Dəyişiklikləri yadda saxlayın və Paint redaktorunu tərk edin. 6
- Daşıma (Drag). Bu aləti seçdikdən sonra Siz şəkli tabloda daşıya bilərsiniz. Əgər Siz formanın üzərindəsinizsə, onda əmələ gələn nöqtələri dartaraq redaktə edə bilərsiniz. A.Qəhrəmanov, S.Sadıqova, D.Hacıyeva, İ.Cəfərova. ScratchJr proqramlaşdırma dili.
7 -
Bu aləti seçəndə Siz şəkli və ya formanı mərkəzə nəzərən fırlada bilərsiniz. 8 -
Bu aləti seçdikdən sonra Siz obyektin (personajın) üzərinə sıxmaqla onun surətini (dublikatını) yarada bilərsiniz. 9 -
Siz kəsmək alətini seçdikdən sonra seçilmiş olan obyekti (personajı) tablodan silə bilərsiniz. 10 -
11 nömrəli obyektlər (personajlar) sahəsində istədiyimiz obyekti (personajı) seçib fırça düyməsinə sıxırıq və Paint proqramına daxil oluruq. Paint proqramında bu aləti seçdikdən sonra Siz obyektin (personajın) müəyyən bir qapalı hissəsini seçirsiniz. Bu zaman həmin hissə punktirlə əhatə ediləcək və həmin hissədə kameranın görünüşü əks olunacaq. Kameranın görünüşünün aşağısında olan düyməni sıxmaqla kameranın cari görünüşünü seçilmiş sahədə yadda saxlayırıq. Sonda Paint proqramından çıxmaqla obyektimizin (personajmızın) görünüşünü dəyişmiş oluruq. Aşağıdakı şəkildə təsvir etdiyimiz proses əyani əks olunub.
11 - Doldurma (Fill). Siz doldurma alətini seçdikdən sonra obyektin (personajın) və ya formanın ixtiyarı hissəsini seçilmiş rəngdə rəngləyə bilərsiniz. 12 -
Şəkil və ya forma çəkmək üçün yeni rəng seçmək olar. 13
- Xəttin eni (Line Width). Sizin çəkəcəyiniz formanın xəttinin enini dəyişir.
“Proqramçının kitabxanası” seriyasından
4. SCRATCHjr proqramlaşdırma dilində proqram yazmaq Yuxarıda deyildiyi kimi SCRATCHjr proqramlaşdırma dilində proqram yazmaq üçün əvvəlcə SCRATCHjr proqramının əsas ekranına keçirik.
Bundan sonra əgər yeni layihə yaratmaq istəyirsinizsə, əsas ekranda Mənim layihələrim (My projects) yazılan hissənin altında plyus işarəsini sıxırıq. Yox, əgər Sizin artıq layihələriniz mövcuddursa, onda Siz üzərində işləmək istədiyiniz layihənin üzərinə sıxmaqla həmin layihəni proqrama yükləyə bilərsiniz. Hər iki halda SCRATCHjr proqramının işçi interfeysi açılacaq. Onun görünüşü bu kitabın 3.2 bəndində təsvir olunub. Həmin bənddə SCRATCHjr proqramının
A.Qəhrəmanov, S.Sadıqova, D.Hacıyeva, İ.Cəfərova. ScratchJr proqramlaşdırma dili.
4.1. SCRATCHjr proqramlaşdırma dilində yeni layihənin yaradılması və onun adlandırılması Yuxarıda dediyimiz kimi yeni layihə yaratmaqdan ötrü SCRATCHjr proqramının əsas ekranında plyus işarəsi olan düyməni sıxırıq və bu halda SCRATCHjr proqramının işçi interfeysində yeni layihə açılacaq. Işçi interfeysdə 10 nömrəli düyməni sıxırıq və layihəyə ad veririk (məsələn, Misal01). Ad verdikdən sonra solda gördüyünüz düyməni sıxaraq adı təsdiq edirsiniz.
Siz istədiyiniz vaxt layihənin adını eyni qaydada dəyişə bilərsiniz. Yadda saxlayın! Gələcəkdə düyməsinin köməyi ilə hər yerdə seçimi təsdiq edə bilərsiniz! Gəlin indi ilk layihəmiz üçün hekayə (kvest) quraq və bunun üçün proqram yazaq. Hekayəmiz isə belə olacaq. Şəhərdir. İrəlidə avtomobil yolu, arxada isə evlərdir. Avtomobil yolunda içində oğlan olan avtomil gedir. Evlərin üstündə isə içində pilot olan təyyarə uçur.
SCRATCHjr proqramlaşdırma dilində hazırlanmış layihənin İnternetdə paylaşılması SCRATCHjr proqramında hazırlanmış layihəni İnternetdə dostlarınla, tanışlarınla paylaşa bilərsən. Işçi interfeysdə 10 nömrəli düyməni sıxanda alınan pəncərədə SHARE BY EMAIL düyməsi var. Həmin düyməni sıxdıqda cari layihənizi istədiyiniz elektron ünvana göndərə bilərsiniz. Sadəcə olaraq orada verilən təlimatı yerinə yetirin və açılan pəncərədə e-mail ünvanını yazıb layihəni göndərin.
“Proqramçının kitabxanası” seriyasından
Layihəyə yeni obyektlərin (personajların) daxil edilməsi SCRATCHjr proqramının işçi interfeysində 11 nömrəli sahədəki plyus düyməsini sıxmaqla açılan pəncərədən layihəyə yeni obyekt (personaj) əlavə etmək olar.
Seçimi etdikdən sonra yeni obyekt (personaj) işçi interfeysə əlavə ediləcək. Bu qaydada layihəyə istənilən sayda obyekt (personaj) əlavə etmək olar. Bizim nümunədə bu 2 yeni obyektdir (mavi avtomobil sürən oğlan və təyyarə sürən oğlan).
Bizim layihədə pişik lazım deyil. Buna görə də 3.2 bəndindəki təlimata uyğun olaraq pişik obyektini (personajını) silirik. Obyektlər (personajlar) səhnənin ölçüsünə görə çox böyükdür. Ona görə də Görünüş əmrləri kateqoriyasından Yığılma əmrini proqramlaşdırma sahəsinə
A.Qəhrəmanov, S.Sadıqova, D.Hacıyeva, İ.Cəfərova. ScratchJr proqramlaşdırma dili.
gətirin, onun üzərinə bir neçə dəfə sıxın. Lazımı ölçünü alandan sonra isə əmr gələcəkdə Sizə lazım deyilsə onu silin. Aşağıda mavi avtomobil sürən oğlan obyekti (personajı) üçün həmin əməliyyatın aparılması prosesi göstərilib.
Eyni işi təyyarə üçün də edirik. Nəticədə aşağıdakı şəkildəki və ya ona oxşar gorüntü alınacaq.
4.4. Layihənin fonunun dəyişdirilməsi SCRATCHjr proqramının işçi interfeysində 5 nömrəli düyməni sıxmaqla açılan pəncərədən layihəyə yeni fon seçmək olar. Fonu seçdikdən sonra seçimi təsdiq edin.
“Proqramçının kitabxanası” seriyasından
Bizim misalda fon kimi şəhər seçilib (yuxarı cərgədə dördüncü şəkil). Seçimi etdikdən sonra işçi interfeysdə avtomobili yolun üzərində, təyyarəni isə evlərdən üstdə yerləşdirin. Bu halda görüntü aşağıdakı kimi olacaq.
A.Qəhrəmanov, S.Sadıqova, D.Hacıyeva, İ.Cəfərova. ScratchJr proqramlaşdırma dili.
4.5. İlk əmrlərimiz Layihəmiz üçün proqramı yazmamışdan əvvəl SCRATCHjr proqramının əmrlərini proqramlaşdırma sahəsinə necə gətirməyi öyrənək. Tutaq ki, Siz hərəkət kateqoriyasından olan hansısa əmri (məsələn, yuxarı hərəkət) proqramlaşdırma sahəsinə daşımaq istəyirsiniz. Əvvəlcə həmin kateqoriyaya daxil əmrləri ekrana gətirirsiniz. Daha sonra Sizə lazım olan əmri seçib onu proqramlaşdırma sahəsinə daşıyın. Aşağıdakı şəkildə proses təsvir olunubdur.
Siz digər ixtiyari bloku artıq yaradılmış əmrlər zəncirinin sonuna əlavə edə bilərsiniz.
İxtiyari bloku əmrlər zəncirinin nəinki sonuna, həm də istənilən yerinə əlavə etmək olar.
“Proqramçının kitabxanası” seriyasından
Burada bir şeyi də demək yerinə düşərdi. Adətən SCRATCHjr proqramının kitabxanasında olan obyektlər (personajlar) ya sağa, ya da sola istiqamətlənmiş olurlar. Amma proqramda sağa və sola hərəkət əmrlərindən (bloklarından) istifadə edərkən bu obyektlər avtomatik olaraq hərəkət istiqamətində dönürlər.
Yuxarıda verilmiş hər bir əmrlər zənciri SCRATCHjr proqramında bir proqram parçasıdır. Əgər diqqət etmişsinizsə, bəzi əmrlərin (blokların) altında ədəd (adətən 1 ədədi) yazılıb. Bu ədəd əmrin neçə addım hərəkət edəcəyini (ya neçə dəfə yerinə yetiriləcəyini, ya da vaxtı) göstərir. Belə bir əmrlər zəncirinə baxaq.
Sağa hərəkət əmri bir addım atmaqla zəncirdə 8 dəfə təkrar olunub. Bəs bu əmr 100 dəfə təkrar olunsa onu 100 dəfə yazmalıyıq? Əlbəttə ki, belə yazılış həm proqramın oxunuşluğunu çətinləşdirir, həm də artıq zəhmət tələb edir. Ona görə əmrin aşağıdakı parametr hissəsindəsağda görünən klaviatura vasitəsilə rəqəmləri yığmaqla istədiyimiz ədədi daxil edə bilərik. Bizim nümunə üçün aşağıdakı yazılış doğrudur.
Evə dön əmrindən ardıcıl olaraq bir neçə dəfə istifadə etmək proqramın işinə heç bir yenilik gətirmir. Bir dəfə əvvəllki yerinə qayıdan obyekti (personajı) təkrar həmin yerə gətirməyə ehtiyac yoxdur. Başqa sözlə,
A.Qəhrəmanov, S.Sadıqova, D.Hacıyeva, İ.Cəfərova. ScratchJr proqramlaşdırma dili.
4.7. Avtomobil və təyyarə Artıq hekayəmiz üçün bizə lazım olan fon və obyektləri seçmişik. Əmrlərlə də işləməyi bacarırıq. İndi isə SCRATCHjr proqramının əmrlərindən istifadə etməklə hekayəmiz üçün proqram yazaq. Ssenarimizə görə avtomobil daim sağ tərəfə hərəkət edəcək. Təyyarə isə sağ tərəfə uçaraq arada göydə dövr edəcək. Əvvəlcə avtomobil üçün aşağıdakı əmrlərdən proqram quraq. Əmrləri seçən zaman rənglər əsasında onun hansı kateqoriyaya aid olmasını ayırd etmək olar.
Gəlin yazdığımız proqramı oxuyaq: Yaşıl düyməni sıxdıqda avtomobil sonsuz sayda dövrü olaraq sağa hərəkət edəcək. İndi işçi interfeysdə səhnədən yuxarıda yerləşən yaşıl düyməni sıxın və avtomobilin hərəkətini izləyin. Növbəti addımda təyyarənin hərəkəti üçün aşağıdakı proqramı yazaq.
Fikir verirsinizsə, burada hərəkət üçün əmrlərdə qiymətlər dəyişir. Qiyməti dəyişmək üçün qiymət olan sahənin üzərinə sıxırsınız. Bu halda sağda rəqəmlər olan pəncərə açılır. Həmin pəncərədə istədiyiniz ədədi yığa bilərsiniz. İndi isə bu proqramı oxuyaq: Yaşıl düyməni sıxdıqda təyyarə 5 addım sağa gedir. Sonra bir bütöv dövrə vurur (saatda olduğu kimi qiymət 12 olanda bir dövrə olur). Yenə 5 addım sağa gedir. Bütün bu hərəkətlər sonsuz sayda baş verir. İndi səhnəni tam ekran rejiminə gətirin və
yaşıl bayrağı
sıxmaqla proqramı başladın. Şəkildə proqramın işinin bir anı göstərilib.
“Proqramçının kitabxanası” seriyasından
4.8. Ekranın ölçüsü Bundan əvvəlki bölmədə demişdik ki, obyekt dövrə vurma əmrində qiymət 12 olanda bütöv bir dövrə vurur. Bəs ekranın bütün eni və hündürlüyü nə qədərdir?
xana olan lövhə kimi götürmüşlər. Obyektin hansısa istiqamətə (sola, sağa, yuxarı və aşağı) bir addım hərəkəti dedikdə onun həmin istiqamətdə bir xana yerini dəyişməyi başa düşülür. Səhnənin mərkəzi 11-ci sütun və 8-ci sətrin kəsişməsində yerləşir.
Gəlin bu dediklərimizi praktiki yoxlayaq. Bunun üçün yeni bir layihə çərçivəsində belə bir proqram yazaq. Pişiyi ekranın aşağı sol künçünə yerləşdirək. Daha sonra aşağıdakı şəkildə verilmiş əmrləri yazaq.
Əvvəlcə proqramı oxuyaq. Yaşıl bayrağı sıxdıqda pişik 20 addım sağa gedəcək. Daha sonra 15 addım yuxarı qalxacaq. Bundan sonra bir bütöv dövrə (12 addım) fırlanacaq. Bu hərəkət sonsuz davam edəcək. Proqramdakı əmrlər hər dəfə yerinə yetdikdən sonra hərəkətə ilkin başladığı nöqtəyə qayıdacaq. Bu dediklərimizdən iki
A.Qəhrəmanov, S.Sadıqova, D.Hacıyeva, İ.Cəfərova. ScratchJr proqramlaşdırma dili.
şeyi öyrənmiş oluruq. Birincisi Scratchjr proqramının səhnəsinin ölçüsü üfüqi 20 addım, şaquli isə 15 addımdır. İkincisi obyekt səhnənin hər hansı bir tərəfinin kənarına çatdıqda, o hərəkətini eyni istiqamətdə əks tərəfdən başlayır. Aşağıdakı şəkildə həmin proqramın tam görünüşü görünür.
Əmrləri ( Blokları) silmək, yerini dəyişmək və s. əməliyyatlar İstənilən proqramlaşdırma dilində olduğu kimi Scratchjr proqramında da layihə çərçivəsində proqram yazarkən Siz yazılmış əmrləri silə, yerini dəyişdirə və sair əməliyyatları yerinə yetirə bilərsiniz. Gəlin bir misal nümunəsində dediklərimizi aydınlaşdıraq. Tutaq biz aşağıdakı proqramı yazmışıq.
Şəkildən göründüyü kimi bizim proqram 6 əmrdən (blokdan) ibarətdir. Bu bloklar pazl kimi bir-biri ilə zəncir formasında birləşib. Əgər biz 3-cü blokdan tutub onu zəncirdən ayırmaq istəsək, onda 3-cü blokdan başlayaraq sona qədər olan bütün bloklar zəncirdən ayrılacaq.
“Proqramçının kitabxanası” seriyasından
Əgər təkcə 3-cü və 4-cü blokları ayırmaq istəyiriksə, onda əvvəlcə 3-cü blokdan başlayan hissəni ayırırıq. Daha sonra ayrılmış hissədən 5-ci (ayrılmış hissədə 3-cü) blokdan başlayan hissəni tutub zəncirdən ayırırıq.
Daha sonra 5-ci və 6-cı bloku 1-ci və 2-ci bloka birləşdiririk. Əgər zəncirdən kənarda qalmış 3-cü və 4-cü blokları silmək lazımdırsa, onların birincisindən tutaraq proqramlaşdırma sahəsindən kənara aparmaq lazımdır.
Yüklə 3,94 Mb. Dostları ilə paylaş:
|