Serj Afanasiyan Tərcümə: Güntay Gəncalp (Cavanşir) Ermənistan Azərbaycan

Sovet Sosialist Cümhuriyətlərinin təşkili
Avropa ilə iqtisadi münasibətlərin kəsilməsi ciddi yoxsulluğa səbəb olmuşdu. Avropa ölkələrinin bolşeviklərin antiliberal tutumunu sərt tənqid edirdilər. Bu tənqid özünü iqtisadi ambarqolarda göstərirdi. Lenin, bolşevik rejiminin lazımı dərəcədə möhkəmləndiyinə inanırdı. Ona görə artıq federativ sovet ölkəsinin qurulma zamanı gəlmişdi. Bu iş daha öncə Qafqaz federasiyasının təsisi ilə həyata keçirildi. Bəlkə də Qafqazdakı denəmələr böyük birlik üçün bir denəmə imiş. 1920-ci ilin avqust ayında keçirilən Kominternin ikinci konqrəsində Lenin milliyyət və müstəmləkələrlə bağlı demişdi: “Bütöv və tam birlik üçün federasiya sadəcə bir addımdır. Gerçək birlik üçün bunun da fövqünə yüksəlmək lazımdır.”¹²

1922-ci il yanvarın 13-də Stalin Leninə yazdı: “Bəzi yoldaşlar sovet cümhuriyyətlərinin tam muxtarlıq əsasında federal Rusiya cümhuriyyəti ilə bütünləşməsini təklif edirlər.”¹³ Əslində bu, Stalinin öz nəzəri idi və bunu bu işlə uğraşmaq üçün təyin edilən komissiya üzvlərinə qəbul etdirmişdi. Ukrayna və Bilarusiyanın Rusiya federasiyasına daxil olması ilə bağlı hazırlanan sənəd Leninə təqdim edildiyində o, Moskvada xəstə durmda idi. Durumu dəyərləndirdikdən, Stalinlə müzakirədən sonra Lenin Kamenevə bir məktub yazaraq bildirdi ki, Stalin bu məsələdə çox tələskənliyə yol verir və məsələnin özündən uzaqlaşır. Lenin Rus milliyyətçiliyinin güclənməsindən qorxurdu. 10 gün sonra Kamenevə yazdığı məktub bu ibarələrlə başlayır: “Mən son nəfəsimə qədər rus milliyyətçiliyi ilə savaşacağam. Bu diş ağrısı yaxşılaşdıqdan sonra onu digər dişlərimlə əzəcəyəm.”¹⁴ Stalinin israrına baxmayaraq komissiya Leninin əmrinə tabe oldu. Oktyabrın 6-da Ukrayna, Bilarusiya, Federə Rusiya Cümhuriyyəti və Zaqafqaziya federasiyalarının Sosialist Sovet Cümhuriyyətlərinin təşkili ilə bağlı komissiya öz görüşünü açıqladı. Zaqafqaziya federasiyasının qalması və ləğv edilməməsi bu cümhuriyyətlərin iqtisadi və mədəni baxımdan bir-birlərinə yaxın olmaları ilə açıqlandı. Özəlliklə Gürcüstan və Azərbaycan bir neçə milliyyətdən oluşan muxtar vilayətə sahib idilər. Müxtəlif qövlər arasındakı düşmənlik hələ davam edirdi. Cümhuriyyətlərdən hər birinin bu birlikdən çıxma haqqları var idi. Ən yüksək rəhbərlik isə, birliyin mərkəzi icraiyə komitəsi idi. Bu komitənin üzvləri hər cümhuriyyətin əhalisinin sayına görə bəlli edilirdi. Gürcüstan mərkəzi komitəsi gördü ki, Sovet Sosialist İttifaqının təşkili Zaqafqaziya federasiyasına sormadan ona üzvlük haqqı tanıyır. Bu da Gürcüstanın müstəqlliyini qorumaq üçün bir fürst sayıldı. Bir başa üzvlük Qafqaz federasiyasının ləğvinə gətirib çıxarsa da, Gürcüstanın bağımsılığını təmin edirdi. Gürcüstan komitəsi ayrıca bu ittifaqa üzv olmağı Tiflisdə səsə qoydu. 67 müxalif və 22 müvafiq rəylə rədd edildi. Gürcüstan kommunistləri Orconikidzenin təkbaşına qərar verməsindən Leninə şikayət etdilər. Gürcüstanın durumu haqda yaxşı məlumatı olmayan Lenin oktyabrın 21-də Gürcüstan Kommunist Partiyasının mərkəzi komitəsinə bir teleqram göndərdi. Teleqramda deyilirdi ki, Medevianinin də rəy verdiyi birliyə qatılımla ilgili qətnamə təsdiq edilmişdir. O, “gürcülər arasındakı anlaşılmazlıq” tam bir dürüstlüklə Rusiya Kommunist Partiyasının mərkəzi komitəsi tərəfindən incələnməsini təklif etdi.¹⁵ Leninin cavabından şaşqın duruma düşən Gürcüstan Mərkəzi komitəsi istefa etdi. Yeni mərkəzi komitə təsis edildi.