Serj Afanasiyan Tərcümə: Güntay Gəncalp (Cavanşir) Ermənistan Azərbaycan

Zaqafqaziya sovetlərinin birinci konqrəsi
1922-ci ilin payızında Sovet Sosialist Cümhuriyyətləri Birliyi ilə bağlı bütün Qafqazda təbliğat aparılırdı. Qafqaz ölkələrinin kommunist partiyasına işçilərdən, kəndlərdən və digər birliklərdən bu birliyi dəstəkləyən teleqramlar gəlirdi. Bu təbliğat həyəcanından sonra növbə sovetlərə çatmışdı. Birliyi təsdiqləməli idilər. Dekabrın 10-da Zaqafqaziya sovetlərinin ilk konqərəsi Nərimanovun başçılığı ilə Bakıda keçirildi. 582 nümayəndə qatılırdı. Rusiya federasiyası və Ukraynadan da nümayəndələr var idi. Nərimanov Leninə salamlar göndərək artırdı: “Zaqafqaziyada qalıcı milli barışın sağlanmasından sonra bir ailə kimi Sovet Cümhuriyyətləri Birliyinə daxil olmaq bizim arzumuz olmuşdur. Leninin dahiyanə rəhbərliyi və kominternin bayrağı altında oyanmaqda olan Şərqin darvazasında böyük sovet gücünə çevrilməyi ümid edirik.”¹⁶ Zaqafqaziya federasiyasının və Sovet Sosialist Birliyinin anayasasını incələyən bir komissiya təşkil edildi. Dekabrın 11-də toplantının üçüncü oturumunda Qafqaz millətlərinin birliyini və iqtisadi mənafelərinin ortaqlığını anlatmaq üçün Orconikidze dedi: “Türkiyə erməni kommunistlərini saymamaqdadır. Ancaq kimin kommunist olub, kimin kommunist olmadığını bəlli etmək türkiyənin işi deyildir. Biz Türkiyəyə anlatmışıq ki, dostluğumuzu qazanmaq istəyirsə, bizi bir ailə kimi görməlidir. Türklər anlamışlar ki, bugünkü müsəlman dünənki müsələman kimi deyildir. Bugünkü müsəlman artıq ermənini düşmən olaraq görmür. Tam tərsinə çörəyini erməni ilə paylaşır. Azəri əkinçilər heç bir sorunla qarşılaşmadan Gürcüstandakı ərazilərini əkməkdədirlər. Batumi-Bakı durumuna baxalım. Batumi, sadəcə bir gürcü limanı deyil, bütün sovet cümhuriyyətlərinə aiddir. Eləcə də Bakı petrolu sadəcə Azərbaycanın deyil, bütün sovetlər ölkəsinindir. Menşeviklər bu şəhərləri imperialistlərə satmaq istəyirlər. Menşeviklər Parisdə yayımladıqları “Azad gürcüstan” qəzetlərində müttəfiqlərə xitab edərək yazırlar: “Bakı petrolunu əlinizdə saxlamaq istəyirsinizsə, bolşevikləri gürcüstandan çıxarmaq üçün bizə yardım etməlisiniz. Yalnız bu durumda Bakının yolu açıla bilər.” Orconikidze Lozan konferansına işarə edərək sözlərinə davam etdi: “Biz Türkiyənin boğazların ərbabı olmasından yanayıq. Çünkü bu durumda Fransa və İngiltərə kimi quldur ölkələr bu yolla bizə zərbə vura bilməzlər.”¹⁷ Daha sonra Moskvanın xeyirxah işlərini açıqlamağa başladı: 800 000 rubl altun ermənilərə vermiş. Bu altunla Ermənistan Azərbaycandan traktor almışdır. Panbıq istehsalı üçün yenə də Ermənistana 640 000 rubl yardım edilmiş. Elektrik mərkəzinin təsisi üçün gürcüstana 700 000 rubl yardım edilmiş. Daha sonra da belə nəticə aldı: “Bütün bunlar göstərir ki, Zaqafqaziya federasiyası ortaq ailəmiz olan Sovet Sosialist Cümhuriyyətlər Birliyinə daxil olmalıdır.”¹⁸ Bu şəkildə Zaqafqaziya Sovet Sosialist Cümhuriyyətlər Federasiyası konqrənin təsdiqi ilə dekabrın 13-də sovetlər birliyinin üzvü kimi qəbul edildi. Bu, əslində üç cümhuriyyəti bir tək anayasa ilə birliyə qəbul etmək idi. Daha əskidən Azərbaycanın himayəsində olan Naxcıvan bu böyük cümhuriyyətin bir parçası sayılırdı. Yeni anayasanın 5-ci maddəsində deyilirdi ki, daha öncədən razılaşdırma olmadan heç bir şəkildə ərazi dəyişikliyi ola bilməz. Üçlü cümhuriyyətlərin vahid tabeliyi bir fərmanla elan edildi. Federal Qafqaz cümhuriyyətinin bir bayrağı və bir tək rəmzi var idi. Tiflis onun başkəndi idi. Konqrəninin sonunda 75 nəfərdən ibarət nümayəndə heyyəti seçildi. Bunlar bütün sovet ittifaqı səviyəsində keçəcək olan konqrəyə qatılmaq üçün Moskvaya gedəcəkdilər.