Həmin cinayətkarların bir çoxu haqqında qəbul edilmiş qərarda isə
oxuyuruq:
“1919-cu il iyul ayının 12-də, Azərbaycan fövqaladə İstintaq Komissiyası,
həmin komissiyanın üzvü Novatskinin məruzəsini dinləyərək, Bakı şəhər sakini
Stepan Lalayev, Şamaxı şəhər sakinləri Qavril Qaraoğlanov, Arşak Gülbəndov,
Mixail Arzumanov, Karapet Karamanov, Simvel Doliyev, Petrosyans (adı məlum
deyil), İvanov-oğul (zabit, adı məlum deyil), Ovanes (dərzi, familiyası naməlum),
Armenak Yaqubov Martirosyans, Yaqub Martirosyans - Aleksandr Xaçaturov,
Mixail Xaçaturov, Allahverdi Minasov, Krikor (dəmirçi, familiyası bilinmir),
Karabanov (adı bilinmir - keçmiş Şamaxı Xəzinadarlıq işçisi), Gülbəndov (Arşak
Gülbəndovun oğlu), Xaçanov (keçmiş pristav, adı bilinmir), Şabanov (keçmiş
zabit, adı bilinmir). Vladimir Doliyev, Mamikon Doliyev, Babağan Mikakiyev,
Nikolay (silah ustası, familiyası bilinmir), Arutyun Xaçaturov (bənna), Artamanov
(Cabani-rus kəndinin keçmiş müəllimi), Gerasim Ağrıyev (Mədrəsə kənd sakini,
Sandrik Ağrıyev (Saqiyan kənd sakini), Qaspar və Ağamalovu (Qarabağ ermənisi,
üzüm istehsalı üzrə instruktor) Şamaxı şəhəri və Şamaxı qəzasının yüzlərlə
kəndlərində düşünülmüş surətdə, əvvəlcədən, bir neçə minlik güclü silahlanmış
dəstələr yaradaraq, dini köklərə əsaslanaraq, IX mart 1918-ci ildən başlayaraq bir
neçə gün ərzində, minlərlərə günahsız insanları - uşağı, qadını, qocanı, kişini
vəhşicəsinə məhv etdikləri üçün təqsirli bilir. Bu faciə törədilərkən, həmin
cəlladlar, qeyri-insani vəhşiliklərə əl atmışlar - insanların qulaqlarını burunlarını
kəsmiş, gözlərini çıxartmış, qadınların qarınlarını yırtmış, körpə uşaqları süngiyə
75
Az.R. DA f. 1061, 1. İş. 87, v. 6-8.
64
keçirmişlər.
Silahlar
əsasən
toplardan,
pulemyotlardan,
tüfənglərdən,
tapançalardan, qılınclardan ibarət olub. Basqın zamanı yüzlərlə zorlama hadisələri
qeydə alınmışdır. Daşınan əmlakın talan edilməsi, bir milyard manatdan çox
hesablanır.
Şamaxı şəhərinin müsəlman yaşayan hissələri tamamilə yandırılmış və ya
məhv edilmişdir. Şamaxı və onun qəzasında 13 məscid xarabaya çevrilmişdir.
Bütün bunlara əsaslanaraq, Azərbaycan Respublikasının 21 mart 1919-cu il tarixli
qərarı və Azərbaycan Ədliyyə Nazirliyinin 25 iyun 1918-ci il tarixli 3166 N-li
sərəncamına əsasən qərara alır:
Adları yuxarıda göstərilən müqəssirlər Cinayət Məcəlləsinin 13, 129, 922,
927, 1630, 1633, 1637, 1453 və 1607 maddələri ilə ittiham olunsunlar.
Komissiyanın sədri: (imzası) Kommisiyanın
üzvləri: (4 üzvün imzaları)
76
* * *
Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti tərəfindən hər ili mart ayının 31-i
soyqırımı – matəm günü kimi qeyd olunur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti
Heydər Əliyev cənabları 26 mart 1998-ci il fərmanında bu işə xüsusi qiymət
verərək yazır: “Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti yaranandan sonra 1918-ci
ilin mart hadisələrinə xüsusi diqqət yetirilmişdir. Nazirlər Şurası 1918-ci il iyulun
15-də bu faciənin tədqiqi məqsədilə fövqalədə İstintaq Komissiyasının yaradılması
haqqında qərar qəbul etdi. Komissiya mart soyqırımını, ilk ilkin mərhələdə
Şamaxıdakı vəhşilikləri, İrəvan quberniyası ərazisində ermənilərin törətdikləri ağır
cinayətləri araşdırdı. Dünya ictimaiyyətinə bu həqiqətləri çatdırmaq üçün Xarici
İşlər Nazirliyi nəzdində xüsusi qurum yaradıldı. 1919 və 1920-ci ilin mart ayının
31-i ilk dəfə Azərbaycan Demokratik Cümhuriyyəti tərəfindən ümummilli matəm
günü kimi qeyd edilmişdir”.
77
Bu komissiya Şamaxıda soyqırımı törədən cinayətkarları müəyyən edəndən
sonra xeyli müddət istintaq aparılmışdır. Komissiya ilk əvvəl Şamaxıda bu işə
rəhbərlik edən Stepan Lalayevin mühakiməsi ilə bağlı 14 mart 1919-cu il tarixdə
cinayət işi başlamışdır. Erməni terrorçusunun törətdiyi bütün cinayətlər, şahidlərin
ifadəsi ilə sübuta yetirilmişdir. S.Lalayevin cinayətləri barədə məhkəmə müstəntiqi
Komarovskinin tərtib etdiyi bir çox sənədlər mövcuddur.
İş N-22 Əlahiddə işlər üzrə, məhkəmə müstəntiqi Komarovski, 13 1453 N-li
1525-1606 maddələr üzrə, ittiham olunan Stepan Lalayevin işi
Baş: 20
/
II-1919-cu il.
76
ARDA foid 1061 siy. 1, iş 108, s.15
77
Azərbaycanlıların soyqırımı haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı, Xalq qəzeti,
26.III.1998.
65
İttifaq hərbiçilərinin Bakı şəhərində yerləşən cənab Komandanına,
Əlahəzrət komandan! Zati-aliləri! Məlumat verirəm ki, Fövqaladə İstintaq
Komissiyasında Stepan Lalayevin işi haqqında apardığım sorğulara şahidlərin
tutarlı cavabları olmuşdur.
“Şamaxı şəhərinə gələn Stepan Lalayev, Samson Aspirov və Sayatsazbəyov
özləri ilə birlikdə güclü erməni dəstələri gətirmişdilər. O, adları çəkilən
ermənilərlə, habelə yerli ermənilərlə - Arzumanov və Gülbəndovla birləşərək,
müsəlman qaydasına görə məscidlərdə gizlənən qadın və qızlara, habelə qocalara
və uşaqlara işgəncələr verməyə başlamışdır. Şəhərdə olan bütün məscidlərə onun
təhriki ilə od vurulmuşdur. Oradan çıxıb, canını qurtarmaq istəyənlərin hamısını
vəhşicəsinə qətlə yetirilmişdir. Məsciddə qalanlar isə zəbanə çəkən odda yanıb
məhv oldular. Beləliklə, Şamaxı şəhərində müsəlmanlar yaşayan məhəllələri
tamamilə xarabazara çevirdilər.
Lalayevin əmrinə əsasən, gənc müsəlman qızlarını erməni əsgərləri
Şamaxıda yerləşən xüsusi evlərinə aparıb, məcburən içki içirərək, sərxoş
vəziyyətdə zurna sədaları altında rəqs etdirirdilər. Sonra isə, onları zorlayırdılar.
Bu əməliyyatlardan sonra, bəzilərini yerindəcə doğrayıb, bəzilərini isə, hündür
balkonlardan küçəyə atıb öldürürdülər. Yalnız türk ordusunun Şamaxıya gəlişindən
sonra, cəmi-cümlətanı 7 nəfər qız uşağını xilas etmək mümkün olmuşdur”.
78
Çaparidzenin adına. İcraiyyə Komitəsinin üzvü İ.Boqomolov tərəfindən
göndərilmiş gizlin xəbərin
Surəti
“Bir daha sizdən xahiş edirəm ki, cəllad Lalayevi həbs edəsiniz. O, çoxlu
sayda qadın və uşaq öldürmüş, evlər qarət etmişdir. Əmirov onu, həbs etmək
istədikdə, qaçıb gizlənmişdir. Hamı təsdiq edir ki, o, məscidi yandırmış və orada
çoxlu qadın qətlə yetirmişdir. Növbəti xəbərləri əldə edən kimi sizə göndərəcəyəm.
İcraiyyə Komitəsinin üzvü – İ.Boqomolov.
Şamaxıdakı rus dini rəhbərinin, Lalayev haqqında verdiyi ifadənin
Surəti
Düzgün və halal adamların məlumatlarına görə S.Lalayev məsciddə qadın
və uşaqları öldürmüş və yandırmışdır.
Belə açıq vəhşilikləri Allah özü bağışlasın!
Şamaxı, yerli rus dini rəhbəri - İoani Fyodroviç Boqomolov
79
78
ARDA. f. 1061,s.l.iş,92, v.99.
79
ARDA. f. I061,s.l.iş,99, və. 11.
66
Çox əfsus ki, erməni daşnaklarının Şamaxı qəzasında törətdikləri soyqırımı,
faciə - terror aktına “yuxarılar” xüsusi don geydirdilər. Belə ki, bu, “siyasi-sinfi
mübarizə və ya vətəndaş müharibəsi” adı altında istintaqa təqdim edildi. Və
bolşeviklər hakimiyyətə gəldikdən sonra minlərlə insan qatili olmuş S.Lalayev və
onun silahdaşları törətdikləri qanlı cinayətdən yaxalarını asanlıqla qurtara bildilər.
İşə xitam verildi.
Bu barədə Azərb. SSR MDAİ-də saxlanılan (f.1061, q.l və ya 99) sənəddə
oxuyuruq:
Şamaxı İstintaq Komissiyasının Stepan Lalayevin mühakiməsi barədə işi
(Baş: 14.III. 1919-cu il, qur: 29.XI. 1920)
Mühüm işlər üzrə müstəntiq
Komarovskinin 22 №-li işi Stepan Lalayevin mühakiməsi üzrə (maddə;
1525-106: № 131453).
QƏRAR
1920-ci il 23 noyabr tarixdə Şamaxı İstintaq Komissiyası Stepan Lalayev və
digərlərinin mühakiməsi ilə əlaqədar işə baxaraq bildirir ki, onların Şamaxıda
törətdikləri zorakılıqlar və ağır cinayətlər 1918-ci ildə - vətəndaş müharibəsi
günlərinə təsadüf etmişdir. Bu cinayətlər milli düşmənçilik zəminində baş
vermişdir. Xalq Ədliyyə Komissarlığının sərəncamın 2 fevral 1920-ci ildə verilmiş
amnistiya haqqında qanuna əsasən bu işə xitam verilmişdir.
Qərara alınmışdır: Stepan Lalayev haqqında qaldırılmış istintaq işinə xitam
verilsin və həmin iş Şamaxı uyezdinin mühüm illər üzrə xalq məhkəməsinə
göndərilsin.
İstintaq Komissiyasının sədri:
***
Beləliklə, Şamaxıda soyqırımı dəhşətli qırğın və törətmiş erməni-daşnaq
cəlladları cəzasız qaldılar. Bundan əlavə, qəsdən qırğın və hadisələr haqqında
İstintaq Komissiyasının min bir əziyyətlə topladığı sənədlərin çoxusu məhv edildi.
Qalanlar isə “arxivlərdə həbs olundu”. Erməni soyqırımından danışmaq isə tam
yasaq edildi. “Dili uzun” olanlar “xalq düşməni” adı ilə uzaq Sibirə göndərildi.
Özü də ömürlük. Bunun nəticəsidir ki, hətta, bizim nəsil erməni terroru haqqında
ötən əsrin 90-cı illərinə kimi ətraflı biliyə malik olmamışdır. Həm orta, həm də ali
məktəblərdə tariximizin qanlı səhifələrini təşkil edən bu faciədən bir kəlmə də bəhs
edilməmişdir. Sovet tarixşünaslığı beynəlmiləlçilik, qardaşlıq ideyalarını təbliğ
edə-edə əsl həqiqətləri gizlətmiş, tarixi həqiqətləri başdan-başa təhrif etmişdir.
Bunun nəticəsi olaraq, respublikamızın hər bölgəsində olduğu kimi, erməni və
malakanlar Şamaxının ən səfalı guşələrində yaşadılar. Sosialist beynəlmiləlçiliyi
67
adı altında əl-ələ verib birgə təsərrüfat qurduq. Başqa xalqın nümayəndələri
olduqları üçün onlara hörmət, izzət göstərdik. İlk əvvəl erməni – malakanlar
yaşayan kəndlərə - Çuxuryurd, Kirovka, Mədrəsə, Saqiyan, Xilmilliyə şose yolu
çəkdirdik, Bakıdan həmin kəndlərə birbaşa avtobus ayrıldı.
Belə bir gözəl şəraildə yaşayan ermənilər M.S.Qorbaçov hakimiyyətə
gələndən sonra qonaq kimi məskunlaşdıqları torpaqları ələ keçirib
özününküləşdirmək iddiasına düşdülər. Bunun üçün Azərbaycanın müxtəlif
guşələrində yeni torpaqlar, ərazilər əldə etməkdən ötrü müxtəlif fitnələr, terror
aktları törətməyə başladılar. SSRİ-nin süqutu onlara dünyadakı havadarları ilə
birləşməyə böyük imkanlar verdi. Odur ki, 1988-ci ildən respublikamızın
ərazilərini zəbt etməyə başladılar. Doxsanıncı ildən sonra torpaqlarımızın 20
faizindən şoxunu işğal etdilər; minlərlə dinc əhali qətlə yetirildi, ata-baba
torpaqlarından didərgin düşdü, yüzlərlə insanlar əsir götürüldü. Vətən qədri bilən
oğullarımız silaha sarıldı, torpağımızın müdafiəsinə yollandı. Bu ədalətsiz
müharibədə yüzlərlə eloğlumuz şəhidlik köynəyi geydi. Həmin şəhid oğullar
arasında Şamaxının da say-seçmə övladları vardır. Bir sözlə, 1918-ci il
soyqırımından düz 72 il sonra erməni terrorçuları Şamaxının sinəsinə yenidən
övlad dağı çəkdi. Özü də düz 67 nəfər cavan oğul dağı”.
ġamaxının Qarabağ Ģəhidləri:
1.
Alxanov Alxan Əşrəf oğlu: Sabir qəsəbəsi
2.
Ağayev Gülağa Əli oğlu: Məlikçobanı kəndi
3.
Abdurrəhmanov Cavid Təvəkkül oğlu: Şamaxı şəhəri
4.
Atakişiyev Sahil Durəsən oğlu: Məlikçobanı kəndi
5.
Atakişiyev Şahbala Əli oğlu: Şamaxı şəhəri
6.
Ağayev Qabil Qeybalı oğlu: Həmyə kəndi
7.
Baratov Müslüm Ağasən oğlu: Məlikçobanı kəndi
8.
Babaşov Anar Əlibaba oğlu: Şəhriyar qəsəbəsi
9.
Bayramov İmran Allahverdi oğlu: Meysəri kəndi
10.
Bəkirov Eldəniz Xəlil oğlu: Quşçu kəndi
11.
Balayev Cavanşir Musa oğlu: Şamaxı şəhəri
12.
Baxşıyev Fərhad Beybud oğlu: Şamaxı şəhəri
13.
Qarayev Mehman Zöhrab oğlu: Məlikçobanı kəndi
14.
Qeybalıyev Emil Babaşirin oğlu: Çarhan kəndi
15.
Qurbanov Rövşən Bəybala oğlu: Çaylı kəndi
16.
Qəhrəmanov Ağadur Sabir oğlu Talışnuru kəndi
17.
Dadaşov Qiyas Qərib oğlu: Məlcək kəndi
18.
Əzməmmədov Faiq Əzməmməd oğlu: Quşçu kəndi
19.
Əliyev Elman Əfqan oğlu: Şamaxı şəhəri
20.
Əliyev Fərhad Şahid oğlu: Sabir qəsəbəsi
68
21.
Əliquliyev Mehman Əkbər oğlu: Şamaxı şəhəri
22.
Əsgərov Fariz Telman oğlu: Mərzəndiyə kəndi
23.
Əbilov Nazir Qədir oğlu: Meysəri kəndi
24.
Ələkbərov Xosrov Mürsəl oğlu: Şəhriyar qəsəbəsi
25.
Əliyev Babacan Tapdıq oğlu: Ovculu kəndi
26.
Zülfüqar Adil Ağagül oğlu: Şamaxı şəhəri
27.
Zahidov Teymur Məmməd oğlu: Şamaxı şəhəri
28.
Zeynalov Nadir Avdım oğlu: Şamaxı şəhəri
29.
İsayev Gülbəndiyar İsbəndiyar oğlu: sis kəndi
30.
İsayev Bəxtiyar Səfər oğlu: Meysəri kəndi
31.
Kibarov Xalid Nüsrəddin oğlu: Mədrəsə kəndi
32.
Kazımov Fərman Mətləb oğlu: Şamaxı şəhəri
33.
Məmmədov Əlsuvar Əliheydər oğlu: Göylər kəndi
34.
Mikayılov Baba Balakişi oğlu: Göylər kəndi
35.
Mustafayev Asif Aftandil oğlu: Mədrəsə kəndi
36.
Məmmədov Elman Səlim oğlu: Kərkənc kəndi
37.
Muradov Malik Şahkərəm oğlu: Sabir qəsəbəsi
38.
Mustafayev Xəlil Süleyman oğlu: Mədrəsə qəsəbəsi
39.
Mustafayev Vidadi Şaban oğlu: Sabir qəsəbəsi
40.
Novruzov Asif Akif oğlu: Məlikçobanı kəndi
41.
Niftəliyev Bəxtiyar Şakir oğlu: Şirvanzadə kəndi
42.
Nuhov Mirhəli Cümali oğlu: Göylər kəndi
43.
Nəbiyev Kamil Adil oğlu: Məlhəm kəndi
44.
Osmanov Bahadur Xanış oğlu: Sis kəndi
45.
Orucov Səfa Bahadur oğlu: Məlikçobanı kəndi
46.
Pənahov Azər Ağaduran oğlu: Şamaxı şəhəri
47.
Rzayev Elxan Qəzənfər oğlu: Mədrəsə qəsəbəsi
48.
Rəsulov Rüstəm Aprel oğlu: Mərzəndiyə kəndi
49.
Rəhimov Vidadi Lütvi oğlu: Şəhriyar qəsəbəsi
50.
Rəcəbov Asif ağamurad oğlu: Qaravəlli kəndi
51.
Səmədov Zöhrab Xanlar oğlu: Hacılı kəndi
52.
Seyidov Şahin Abduləhəd oğlu: Şamaxı şəhəri
69
53.
Soltanov Rahib Allahverdi oğlu: Böyük Xınıslı kəndi
54.
Süleymanov Cavid Feyruz oğlu: Çarhan kəndi
55.
Səlimov Səlim Qandalı oğlu: Çuxuryurd kəndi
56.
Heydərov Saleh Sabir oğlu: Dəmirçi kəndi
57.
Həmidov Həmid Dədəxan oğlu: Şərədil kəndi
58.
Şirəliyev Xoşbəxt Şirəli oğlu: Qəleybuğurd kəndi
59.
Şeydayev Yaşar Abgül oğlu: Şamaxı şəhəri
60.
Şirinov Aslan Sərdar oğlu: Meysəri kəndi
61.
Babayev Müşviq Adil oğlu: Şamaxı şəhəri
62.
Bayramov Malik Yaşa oğlu: Bağırlı kəndi
63.
Şixəliyev Faiq Musa oğlu: Bağırlı kəndi
64.
Baxışov Ələddin Allaverdi oğlu: Çaylı kəndi
65.
Məryəddinov Veyis Rövşən oğlu: Göylər kəndi
66.
Səmədov Kamil Səmədpaşa oğlu: Çaylı kəndi
67.
Balakişiyev İlqar Gülalı oğlu: Şamaxı şəhəri
ĠTKĠN DÜġMÜġ ġAMAXILI DÖYÜġÇÜLƏRĠNĠN SĠYAHISI
1.
Abdullayev Nadir Məsim oğlu: Məlikçobanı kəndi
2.
Balayev Çingiz azad oğlu: Dəmirçi kəndi
3.
Zərbəliyev Səbuhi Mirzalı oğlu: Muğanlı kəndi
4.
İsmayılov Müqabil Canbaba oğlu: Mirikənd kəndi
5.
Məmmədov Ağa Cəlal oğlu: Muğanlı kəndi
6.
Mənsimov Mayıl Əhməd oğlu: Qəleybuğurd kəndi
7.
Səfərov Sərdar Ələddin oğlu: Göylər kəndi
8.
Siracov Maarif Güloğlan oğlu: Şamaxı şəhəri
9.
Xanquliyev Ədalət Vəfadar oğlu: Astarxanovka kəndi
10.
Həbibov Elnur Paşa oğlu: Şamaxı şəhəri
Haşiyə: Məşədi Əbduləli Mustafa oğlu XIX əsrdə Şamaxının sayılıb-seçilən
şəxslərindən olmuşdur. O, S.Ə.Şirvani, Mahmudağa, Mirzə Məhəmmədhəsən kimi
ziyalılarla dostluq etmişdir. Məşədi Əbdüləlinin beş övladı (Əliməmməd, Əlişirin,
Mustafa, Seyfulla və Gövhər xanım) olmuşdur. O, bütün övladlarına təhsil verə
bilmişdir.
Əliməmməd Mustafayev 1883-cü ildə Şamaxı şəhərində anadan olmuş,
mollaxanda təhsil alandan sonra şəhər məktəbində oxumuşdur. O, 1906-cı ildə
Bakıya gəlir. Burada bir çox qabaqcıl ziyalılar – C.M.Qənizadə, S.S.Axundov,
M.Hadi, A.Şaiq, H.Zərdabi ilə tanış olur. Buna baxmayaraq, bütün yay aylarında
Şamaxıya gəlir, ziyalılarla müəyyən tədbirlərin keçirilməsində fəal iştirak edir.
C.Cəbrayılbəylinin xatirələrindən bəlli olur ki, 1917-ci ilin sonunda Şamaxıda olan
70
Ə.Mustafayev erməni millətçilərinin bəd niyyətləri barədə ziyalılarla məsləhətləşir,
onları ayıq-sayıq olmağa çağırır.
Ə.Mustafayev ADU-nun Şərq fakültəsini bitirəndən sonra orada müəllim
işləmişdir. “Şamaxı dialektinin izahlı lüğəti” adlı namizədlik dissertasiyası
yazmışdır. Görkəmli pedaqoq, publisist, yazıçı, tərcüməçi Ə.Mustafayev ömrünün
sonuna kimi Şamaxı ilə əlaqəni kəsməmişdir. Ə.Mustafayevin beş övladı (Xosrov,
Aygün, Arif, Namiq, Niyazi) olmuşdur. Arif Əliməmməd oğlu 26 il Azərbaycan
MK-nın birinci katibinin köməkçisi işləmişdir.
Mənbələrdən: Erməni millətçiləri hər zaman Azərbaycanın dəyərli övlad
obrazlarını fürsət düşən kimi güdaza verməyə çalışmışlar. Belə bir fürsət ötən əsrin
30-50-ci illəri arasında daha çox düşdü erməni cəlladlarının əlinə. Odur ki, 1942-ci
ildə bir qrup ziyalı gənc düşdü erməni müstəntiqləri - K.B.Aruşanov və
A.Qriqoryanın toruna. Müstəntiqlər səkkiz nəfər gənci “Türkiyəyə meyilli olan və
Azərbaycanın SSRİ-dən zorla ayrılmasını nəzərdə tutan antisovet millətçi gənclər
təşkilatının üzvü” adı altında həbs etmişlər.
80
1942-ci ildə daxili işlər kommisiyasında yurd salmış erməni cəlladları –
Aruşanov, Arustamov, Qriqoryanın fitvası ilə “antisovet işlərlə məşğul olanlar” –
deyə bir qrup gənc azərbaycanlıları həbs edirlər.
Bunların arasında Bakı Dəmiryolu texnikumunun
tələbəsi Çingiz Seyfulla oğlu da olub. Həbs
olunanlarla bərabər Çingiz də ilk əvvəl özünü
günahkar hesab etmir. Erməni müstəntiqlərinin
işgəncələrinə tab gətirə bilməyən Çingiz 1942-ci il
iyunun 28-dəki səkkizinci dindirmədən sonra “hər
şeyi boynuna alıb etiraf etdi ki, onu antisovet gənclər
dəstəsinə İsgəndərov Süleyman cəlb etmişdir”.
81
Odur ki, 1942-ci il oktyabr ayının 31-də hərbi
tribunalının iclası keçirilir. Qərara əsasən həbs
edilmiş 8 nəfərdən üçü güllələnmə, beş nəfər işə on il azadlıqdan məhrum etmə
cəzasına layiq görülür. Çingiz də on il həbs edilənlər arasında olur.
Həbsxanadan qayıtdıqdan sonra Çingiz Seyfulla oğlu çox yaşamır.
1959-cu il oktyabr ayının 11-də erməni millətçiləri müstəntiq K.Arusanov
və A.Qriqoryanın xain əməllərinin üstü açılır, məsuliyyətə cəlb edilirlər. İttiham
olunanlar isə bəraət alırlar. Eləcə də , Çingiz Mustafayev.
Çingizin atası Fuad Mustafayevin dediklərindən: Əliməmməd mənim
əmimdir. O, atam Seyfulladan böyük idi. Atam əsasən, ticarətlə məşğul olurdu. Biz
iki qardaş olmuşuq. Atam Böyük Vətən müharibəsində 1942-ci il may ayının 10-da
həlak olmuşdur. Atamın qara kağızı gələndən bir az sonra qardaşım Çingiz erməni
80
Z.Bünyadov. “Qırmızı terror”, Bakı, 1993, səh. 283.
81
Yenə orada. səh. 302.
71
fitnəkarları tərəfindən həbs edilir. Düz on il günahsız həbsdə yatan qardaşını
erməni müstəntiqləri tərəfindən hansı üsullarla dindirdiklərini söyləyəndə adamın
tükləri biz-biz olurdu. O, gənc yaşında vəfat etdi və vəsiyyətinə görə, Göyçayda
dəfn etdik. Mən qardaşım haqqında balalarıma o qədər də məlumat verməmişdim.
Qorxurdum. Qardaşımın faciəli taleyi məni yandırıb-yaxırdı. Təskinlik üçün ikinci
oğlumun adını Çingiz qoydum.
1990-cı il may ayının 24-də
mərhum akademik Z.Bünyadovun
“Azərbaycan gəncləri” qəzetində
“İttiham” adlı yazısında səkkiz nəfər
günahsız həbs olunanların başına
gətirilən
faciələr
ətraflı
şərh
edilmişdir. Qəzeti oxuyan Çingiz
bizə gəldi. Özü də ağlaya-ağlaya.
Əmisinin faciəsi üçün qovrulurdu.
“Məqalədən
aydın
olurdu
ki,
Ç.Mustafayevi
vəhşi
erməni
müstəntiqləri düz 15 dəfə dindirmişlər. O, səkkizinci dindirməyə qədər bütün
işgəncələrə dözür”. Əmisinin faciəsi ilə ilk dəfə ətraflı tanış olan Çingiz bir neçə
gün özünə gələ bilmədi. O zaman balam Çingiz söz verdi ki, əmisi Çingizin
intiqamını erməni cəlladlarından hər yolla alacaqdır.
Çingiz Mustafayev 1960-cı il avqust ayının 29-da Həştərxan Vilayətinin
Kapustinyar-I qəsəbəsində anadan olmuşdur. Ailələri 1964-cü ildə Bakıya qayıdıb.
Çingiz 1974-cü ildə Yasamal rayonundakı 164 saylı orta məktəbi bitirib,
Azərbaycan Tibb İnstitutuna daxil olmuşdur. İnstitutu bitirəndən sonra Dəvəçi
şəhərində iki il işləmişdir. Bakıya qayıtdıqdan sonra o, Azərbaycan İnşaat
Mühəndisləri İnstitutu nəzdindəki tələbə profilaktik - sanatoriyalarında baş həkim
işləyir.
90-cı il hadisələrindən sonra meydana atılır, cəbhəyə yollanır. 1991-ci ildə
“215 kl” studiyasında telerepartyor kimi fəaliyyətə başlayır. Cəbhədən, döyüş
bölgələrindən ermənilərin törətdikləri cinayətləri çəkir, həmin faktları respublika
televiziyası ictimaiyyətə çatdırmaq istəmir. Odur ki, o, çəkdiyi faktları “Vesti”
vasitəsi ilə camaata çatdırır. Odur ki, o, təqiblərə məruz qalır, işdən azad edilir.
Buna baxmayaraq o, qardaşları - Vahid və Seyfulla ilə birlikdə cəbhə bölgələrinə
gedir, faciələri lentin yaddaşına köçürürlər.
Axırıncı dəfə o, 1992-ci il iyun ayının 13-də Əsgəranla Naxçivannik
arasında gedən döyüşü lentə çəkərkən yaralanır. Onu Ağdama xəstəxanaya
vaxtında çatdırmırlar. Çingiz 32 yaşında dünyasını dəyişir. “Azərbaycan
Respublikasının Prezidenti”nin 1992-ci il noyabr ayının 6-da verdiyi fərmanı ilə
Çingiz Mustafayev Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adı ilə təltif olunur.
72
Xalqımızın qəhrəman oğlu Çingiz Mustafayevin ömür yolu istedadlı qələm
sahibi Roza Əli qızının yazdığı “Taleyimə yağan yağışlar” (Bakı, 1993) kitabında
ətraflı işıqlandırmışdır.
Bəli, erməni terrorçularının ötən əsrin 90-cı illərində başladığı elan
olunmamış müharibədə Şamaxının ər oğulları şəhid oldular. Çoxları da həyatda
arzu-kamına yetmədən şəhidlik zirvəsinə ucaldı. Ölümləri ilə ölməzlik qazandı bu
gənclər. Əminik ki, tezliklə xalqımız düşmən üzərində qələbə çalacaq və şəhid
balalarının qisasını alacaqdır. O qələbə günü isə uzaqda deyildir.
Dostları ilə paylaş: |