Sh. Maxmudov «statistika» fanidan o’quv uslubiy majmuasi

Nisbiy o‘zgarish asosida taqsimotning geometrik o‘rtacha darajasini aniqlash

Variatsion qator uchun geometrik o‘rtacha miqdorni nisbiy o‘zgarishlar orqali ham aniqlash mumkin. Buning uchun (6.3) formulaga quyidagi matematik o‘zgartirishlar kiritish kerak, natijada

a)


(6.7)
O‘zidan oldingi hadlarga nisbatan hisoblangan nisbiy o‘zgarishlar zanjirsimon koeffitsentlar K (zanjirsimon dinamika nisbiy miqdorlariga o‘xshab) bo‘lgani va ularning soni (m) qator hadlari sonidan (n) bitta kam bo‘lgani uchun n=m+1



b)
bunda: -zaminiy (boshlang‘ich davrga yoki hadga nisbatan) o‘sish koeffitsiyentlari.
Boshlang‘ich qator hadiga nisbatan hisoblangan nisbiy o‘zgarishlar zaminiy koeffitsiyentlar bo‘lgani (K_zam, o‘zgarmas asosli dinamika nisbiy miqdorlariga o‘xshab!) va ularning soni (m) qator hadlari sonidan n bitta kam bo‘lgani uchun n=m+1

yoki
. (6.8)

6.1-jadval ma’lumotlari asosida hisoblangan geometrik o‘rtacha hosildorlik

teng edi.

6.7a formula bo‘yicha hisoblashni amalga oshirsak,

.
Logarifmlasak,

Potentsiallashtirsak

Faqat o‘g‘it berilgan maydonlar uchun geometrik o‘rtacha hosildorlikni hisoblasak


Potentsiallashtirsak

Demak, o‘g‘it berilgan maydonlarda hosildorlik o‘g‘it berilmagan maydonga nisbatan 2,44 marta yuqori (24,4:10). Bu natijani oldingi hisoblash natijasidan farq qilishi (1,41) ning sababi shundaki, oldin o‘g‘it berilgan maydonlarda o‘g‘it normasini ko‘paytirish hisobiga olingan natija (hosildorlikning oshishi) ustida so‘z boradi. Bu yerda esa butun o‘g‘it berilgan maydonda o‘g‘it berilmagan maydonga nisbatan hosildorlik ko‘payishi nazarda tutiladi. Demak, bu holda o‘g‘itning to‘la samarasi aniqlanayapdi, vaholanki oldin esa qo‘shimcha berilgan o‘g‘it samarasi baholangan edi.

6.8. formula ham aynan shunday xulosaga olib keladi. Bu formula bo‘yicha hamma maydonlarda o‘rtacha hosildorlikni aniqlash uchun zaminiy (o‘g‘it berilmagan maydonga nisbatan) o‘sish koeffitsiyentlarini aniqlaymiz: 13/10=1,3 ; 19,5/10=1,95 ; 35,7/10=3,57 ; 39,3/10=3,93.
Natijada

Logarifmlasak

Potentsiallashtirsak

Faqat o‘g‘it berilgan maydonlar uchun o‘rtacha hosildorlikni (6.8) formula bo‘yicha aniqlash uchun dastlab oz o‘g‘it berilgan maydon hosildorligiga (13 s/ga) nisbatan zaminiy o‘zgarish koeffitsiyentlarini hisoblab chiqish kerak, ya’ni 19,5/13=1,5 ; 35,7/13=2,746 ; 39,3/13=3,02.

Bu holda .

Bundan

Potentsiallashtirsak

Geometrik o‘rtachani aniqlash jarayonida qator miqdorlarini logarifmlashtirish natijasida turli kattalikdagi sonlar bir asosga (o‘nli yoki natural) keladi. Shu bilan bir vaqtda bu jarayonda taqsimot assimmetriyasida namoyon bo‘layotgan hodisa sifatidagi farqlar ham bir asosga, boshlang‘ich taqqoslama holatga keladi, chunki ular bevosita hodisa miqdorlarida, ular o‘rtasidagi farqlarda o‘z ifodasini topadi. Rezinkani cho‘zib, qo‘yib yuborilganda u boshlang‘ich holatni olgani singari miqdoriy o‘zgarishlar jamlanishi natijasida yuzaga keladigan sifat o‘zgarishlarni ham teskari harakatda qarasak, miqdorlar boshlang‘ich asosga keltirilganda sifat ham dastlabki holatga qaytadi degan mantiq geometrik o‘rtacha mohiyati asosida yotadi.