Sh. Maxmudov «statistika» fanidan o’quv uslubiy majmuasi

(10.21)

D–mezon mumkin qiymatlari 0–4 oraliqda yotadi. Agar qatorda avtokorrelyatsiya bo‘lmasa, uning qiymatlari 2 atrofida tebranadi. Hisoblab topilgan haqiqiy qiymatlari jadvaldagi kritik qiymat bilan taqqoslanadi. Agarda D_haq  D_L bo‘lsa, qator avtokorrelyatsiyaga ega; D_haq  D_U bo‘lsa u avtokorrelyatsiyaga ega emas; D_L  D_haq  D_U­ bo‘lsa, tekshirishni davom ettirish lozim. Bu yerda D_L va D_U – mezonning quyi va yuqori chegaralari. Salbiy avtokorrelyatsiya mavjud ( minus ishoraga ega) bo‘lsa, u holda mezon qiymatlari 2–4 orasida yotadi, demak, tekshirish uchun D4-D qiymatlarini aniqlash kerak. Misol, hosildorlikni vaqtga nisbatan chiziqli funksiya deb qarab, trend tenglamasini tuzamiz .
Ma’lumki, bu teneglamaning noma’lum parametrlari hisoblash markaziy «0» nuqtadan boshlanganda quyidagicha aniqlanadi (10.6-jadval ma’lumotlari asosida):

Demak, 17,4050,576t. Bu tenglamaga t qiymatlarini qo‘ysak, tekislangan hosildorlik darajalari aniqlanadi. Ular 10.6-jadvalning 9^nchi ustunida keltirilgan.
Darbin – Uotson mezonini hisoblaymiz:

D taqsimoti jadvaliga binoan, muhimlilik darajasi 0,01 bilan (ehtimol R0,99) mezonning quyi va yuqori kritik qiymatlari D_L0,93 va D_U1,13. Demak, mezon haqiqiy qiymati quyi kritik qiymatidan kichik D_haq D_L bo‘lgani uchun hosildorlik qatori avtokorrelyatsiyaga ega.
Endi qoldiqlar d_t qatori uchun birinchi tartibli siklik avtokorrelyatsiya koeffitsiyentini aniqlaylik:

Bu holda Darbin–Uotson mezonining haqiqiy qiymati D_haq139,76:85,031,643. Bu natija 0,99 ehtimol bilan qaralgan mezonning yuqori kritik qiymatidan D_U1,13 katta. D_haq1,643  D_U1,13 bo‘lgani uchun chiziqli trend tenglamasi asosida tekislangan hosildorlik darajalari qatori avtokorrelyatsiyaga ega emas, demak, trend hisoblash uchun funksiya tipi va shakli to‘g‘ri belgilangan.

10.6-jadval