publikasining «B ola huquqlarining kafolatlari to ‘g ‘risida»gi Qonuni
qabul qilindi. Q onunda 18 yoshga to ‘lgunga qadar shaxslarni bola deb
tushunish, ota-onalar, farzandlikka oluvchilar, vasiylar va hom iylar
bolalarning
qonuniy vakillari hisoblanishi, ota-ona qaram og‘idan mah-
rura b o ‘lgan bolalarning ta ’minotini ta ’minlash, ta ’lim -tarbiya berish, hu
quq va m anfaatlarini him oya qilish uchun 14 yoshga to ‘lm agan voyaga
yetm aganlarga vasiy v a 14 yoshdan 18 yoshgacha bo'lg an voyaga yetm a-
ganlarga hom iy tayinlanishi, yetim , jismoniy, aqliy va ruhiy nuqsonli, ijti
m oiy him oyaga muhtoj bolalarning davlat tom onidan him oya qilinishi
belgilab q o ‘yildi.«Ishga qabul qilish uchun eng kichik yosh to ‘g ‘risida»gi
konvensiyani ratifikatsiya qilish to ‘g 'risid a 2008-yil 4-aprelda, «Bolalar
m ehnatining o g 'ir shakllarini ta ’qiqlash va y o ‘q qilishga doir shoshilinch
choralar to ‘g ‘risida»gi Jeneva konvensiyasini ratifikatsiya qilish to 'g 'r i-
sida 2008-yil 8-aprelda Q onunlar qabul qilindi.
M azkur konvensiyalarni ratifikatsiya qilish to ‘g ‘risida Q onunlar
qabul qilinganligi m unosabati bilan 0 ‘zbekiston R espublikasi Vazirlar
M ahkam asi tom onidan 2008-yil 12-sentyabrda 207-sonli
qarori qabul
qilinib, M illiy harakat rejasi tasdiqlandi va bolalar m ehnatining og‘ir
shakllarini ta ’qiqlash, y o ‘q qilishga doir chora-tadbirlar k o ‘rildi. 2008
yil 16-aprelda voyaga yetm aganlar huquqlarini him oya qilishga doir qo
nun hujjatlariga o ‘zgartish va q o ‘shim chalar kiritish m unosabati bilan
O ‘zbekiston R espublikasining «Fuqarolam ing o ‘zini-o ‘zi boshqarish
organlari to ‘g ‘risida»gi Qonuni va O ila kodeksiga o ‘zgartishlar kiritilib,
fuqarolam ing o ‘zini-o‘zi boshqarish organlari, ta ’lim, davolash va bosh
qa m uassasalam ing m ansabdor shaxslari ham da fuqarolarga ota-onalar
qaram og‘idan m ahrum b o ‘lgan bolalar haqidagi m a’lum otlarni vasiy-
lik va hom iylik organiga taqdim etish m ajburiyati yuklatildi. O ta-ona
qaram og‘idan m ahrum bo‘lgan bolalar to ‘g ‘risidagi m a’lum otlarni va-
siylik va hom iylik
organiga xabar qilmaslik, ularni joylashtirishda
qonun talablarini buzganlik uchun m a ’m uriy javobgarlik belgilandi.
Oliy M ajlis Senatining o ‘n oltinchi yalpi m ajlisida bolalar savdosi, bo
lalar fohishabozligi va bolalar pornografiyasi am aliyotidan bolalarni
him oyalash, bolaning sog‘lig‘iga x av f tu g ‘dirish yoki ta ’lim olishiga
m onelik qilish yoxud uning salom atligiga, jismoniy, aqliy, m a ’naviy,
axloqiy va ijtim oiy kam ol topishiga zarar-zahm at
yetkazishi mum kin
bo‘lgan iqtisodiy ekspluatatsiyadan ham da har qanday ishni bajarishdan
Jiimoya qilish m aqsadida « 0 ‘zbekiston R espublikasining B ola huquqlari
172
to ‘g ‘risidagi konvensivaga doir, bolalar savdosi, bolalar fohishabozligi
va bolalar pom ografiyasiga taalluqli Fakultativ Protokolga (Nyu-York,
2000-yil 25-mav) qo ‘shilishi haqida»gi O ‘zbekiston Respublikasi Qo-
nuni qabul qilingan. R.M ahmudov huquqiy m adaniyatning asosini tash
kil etuvchi qismlar moddiy, m a’naviy, huquqiy, axloqiy,
estetik va boshqa
mafkuraviy omillardan iborat ekanligini, demakki. moddiy ham da m a’
naviy xususiyatga ega b o ‘lgan asosiy, bir-biriga muvofiq qismlarni ajratib
k o ‘rsatadi. Huquqshunos olimlar Sh.O ‘razaev, M .Qoriyevlar esa huquqiy
m adaniyat huquqiy bilimlam i egallash, huquqiy m e’yorlam ing amaliyotda
o ‘z isbotini topishi ham da boshqa mualliflardan farqli ravishda huquqning
obro‘si va qonunning ijtimoiy hayotdagi o‘rni bilan belgilanishini qayd
etib o'tadilar: «H uquqiy madanivat tushunchasi - huquqning rivojlanish
darajasi, aholining
huquq haqidagi tushunchasi, qonunchilikning ahvoli,
huquqning obro‘si va shu singari unsurlardan tashkil topadi»37.
A.F. N ikitin esa shaxs huquqiy m adaniyati tarkibini tushunishga o ‘zi-
ga xos tarzda yondashadi ham da shaxs huquqiy m adaniyatini m urakkab
psixologik hodisa deb baholaydi. U chunonchi, uning tarkibiy qismlarini:
huquqiy bilim lar va ulam i am aliyotda q o'llay olish k o ‘nikm asi; qonunga
nisbatan shaxs m unosabati va nihoyat shaxsning huquqiy m azm unga ega
b o ‘lgan vaziyatlardagi faoliyatidan iborat»deb ta ’kidlaydi38.
Demak, shaxs huquqiy m adaniyati negizida quyidagilar aks etadi:
1) huquq va huquqiy tizim borasida yetarli m a ’lum otga ega b o ‘lish,
huquqiy bilim asoslarini o'rganish, ularni o ‘rganishga b o ‘lgan ehtiyoj va
qiziqishning hosil b o ‘lishi, egallangan nazariy-huquqiy bilim lam i ama-
liyotga tadbiq etish borasidagi k o ‘nikm ani shakllantirish ham da m ala-
kaga e g a b o ‘lish;
2)
ijtim oiy-siyosiy, iqtisodiy, m adaniy m unosabatlarni uyushtirish
chog‘ida o ‘z faoliyati tim solida huquqiy m adaniyat unsurlarini nam oyon
etish, ijtim oiy-siyosiy ham da huquqiy faollikni yuzaga keltira olishda
k o ‘rinadi.
Shaxs huquqiy m adaniyatini quyidagi ikki asosiy qism ga ajratish
mumkin;
1) huquqiy ong; 2) huquqiy faoliyat.
37. Tadjixanov., Saidov A. Huquqiy madaniyat nazariyasi. 2-tom lik.-Toshkent,
0 ‘zbekiston Respublikasi IIV Akademiyasi, 1998-182-Ьет..
38. Никитин А. Отвецтвенност несовершеннолетних. - М осква, Просвещение,
1 9 9 0 ,- 109-с.
173