Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

II BOB bo’yicha xulosa
Bola maktabga aqliy tayyorgarligining tarkibiy qismi bola bilish faoliyatini muayyan darajada rivojlangan bo‘lishidir. Bu o‘rinda, birinchidan, bilish jarayoniningo‘sib boruvchi ixtiyoriyligi; materialni ma’no jihatdan ixtiyoriy eslab qolish va takror ifodalash, narsa va hodisalarni rejali idrok etish, q`o‘yilgan bilish va amaliy masalalarni maqsadga muvofiq hal etish qobiliyati va shu kabilar; Ikkinchidan bilish jarayonlari sifatini oshirish: sezgilarning aniqligi, idrokning to‘liq va tabaqalashtirilganligi, eslab qolish va takror ifodalashning tez va aniqligi; uchinchidan bolada atrof dunyoga bilish munosabatlari, bilimlarni egallash va maktabda o‘qishga intilishning mavjudligi muhim ahamiyat kasb etadi. Maktabga aqliy tayyorgarlikni shakllantirishda bo‘lajak o‘quvchi tafakkur faoliyatining umumiy darajasi muhim ahamiyatga ega. Maktabgacha ta`lim tashkilotining bolalarni aqliy tarbiyalashga oid olib borayotgan muntazam, maqsadga muvofiq ish sharoitlarida bolalarda (faoliyat) tafakkur faoliyatida narsalarning ko‘p tomonlama tahlil qilish qobiliyati, ijtimoiy tarkib topgan sensor etalonlardan fan hamda hodisalar xususiyat va sifatlarini tadqiq qilishda foydalana bilish narsa va hodisalardagi asosiy aloqa, bog`liglik, belgilarni aniqlash asosida oddiy umumlashtirishlar qilish qobiliyani, o‘xshashlik va farqlanuvchi belgilarni izchil ajratish asosida narsalarni qiyoslashni amalga oshirish ko‘nikmasi tarkib toptiriladi. Bo‘lajak o‘quvchilarda aqliy faoliyatning elementar mustaqilligi: o‘z amaliy faoliyatni mustaqil rejalashtirish va uni reja asosida amalga oshirish ko‘nikmasi, oddiy bilish vazifasini qo‘yib va uni hal etish ko‘nikmasi va shu kabilar rivojlantiriladi. Maktabda aqliy tayyorlik, shuningdek, bolalar tomonidan o‘quv faoliyati elementlarining egallab olinishini ham o‘z ichiga oladi. Bolalar muntazam ta’lim sharoitlarida maktabgacha bolalik oxiriga kelib, o‘quv faoliyatining asosiy tarkibiy qismlarini: tushunarli o‘quv vazifasini qabul qilish, tarbiyachining ko‘rsatmalarini tushunish va aniq bajarishni ishni kattalar tomonidan ko‘rsatilgan usullaridan foydalanib bajarib bir natijaga erishish, o‘z faoliyati, xulq-atvori, topshiriqlarni bajarish sifati ustidan nazorat qilish ko‘nikmasini, o‘zining va boshqa bolalarning ishlariga tanqidiy bahoberish qobiliyatini, egallab olishlari kerak

Xulosa va tavsiyalar

O'yin bolada atrof-muhitdagi muhim, xarakterli narsalarni ajratib ko'rsatish qobiliyatini rivojlantiradi, unga voqelik hodisalarini chuqurroq va to'liqroq tushunishga yordam beradi. O'yin bolaning keyingi ta'lim va mehnat faoliyati uchun zarur bo'lgan ijodiy tasavvurni rivojlantirishga yordam beradi. O'yin bolalarda irodaviy fazilatlarni shakllantiradi: o'z harakatlarini ma'lum qoidalarga bo'ysundirish, o'z xatti-harakatlarini butun jamoaning vazifalari bilan muvofiqlashtirish qobiliyati. Nihoyat, o'yinda bola o'z shaxsiyatini shakllantirishda hal qiluvchi rol o'ynaydigan axloqiy me'yorlar va xatti-harakatlar qoidalarini o'zlashtiradi. O'yin aqliy tarbiyaning muhim vositasidir. Turli xil hayotiy voqealarni, ertak epizodlarini takrorlash, bola ko'rganlari, o'qiganlari va aytilganlari haqida fikr yuritadi. Shunday qilib, o'yin orqali bolalarning turli kasblarga bo'lgan qiziqishlari mustahkamlanadi va chuqurlashadi, mehnatga hurmat tuyg'usi tarbiyalanadi. O'yinlarni to'g'ri boshqarish bola psixikasini rivojlantirishda, uning shaxsiyatini shakllantirishda hal qiluvchi ahamiyatga ega. O’yin faoliyatini kuzatish va tahlil qilish juda murakkab ish. Bu o’yinningmaktabgacha yoshdagi bola shaxsini rivojlantirishdagi alohida ahamiyati, bolalar muassasasida olib boriladigan ta`lim - tarbiya jarayonida olib boriladigan o’rni, o’yin turlarining xilma - xilligi va ularni rivojlantirish xususiyatldari bilan bog’liqligi tufaylidir.Bu xususiyatlarni yaxshi bilish o’yin faoliyatini chuqur tahlil qilishni va uslubchi tomonidan tarbiyachilarga o’z vaqtida yordam ko’rsatishni ta`minlaydi. Bolalarning o’yinlari xilma - xilligi bilan farqlanadi. U maktabgacha bo’lgan butun bolalik davrida mazmuni, uyushtirilishi, o’yinda bolaning faolligini namoyon qilish xarakteriga ko’ra, ularning bolalarga ko’rsatadigan ta`siri va nihoyat kelib chiqishiga ko’ra katta o’zgarishlarni boshidan kechiradi. Uslubchi ishni o’yin turlarini tanlashga qaratadi. Mashg’ulotdagi didiktik o’yinlar syujetli-rolli, qoidali, harakatli, musiqaviy didaktik o’yinlari, stol ustida o’ynaydigan o’yinlar, tinch o’yinlar va ijodiy o’yinlar tarbiyachi tomonidan rejalashtirishning maqfsadliligiga, ularga rahbarlik darajasini nazorat qilib borib, tajriba asosida tarbiyachiga metodik-amaliy maslahatlar berdi. Turli yosh guruhlardagi o’yin tizimini ―Uchinchi mingyillikning bolasi dastur asosida ishlab chiqadi va o’yin jarayonini kuzatish jadvalini tuzadi.Didaktik o'yinlarni muvaffaqiyatli boshqarish, birinchi navbatda, ularning dastur mazmunini tanlash va o'ylab ko'rishni, vazifalarni aniq belgilashni, yaxlit ta'lim jarayonidagi o'rni va rolini aniqlashni, boshqa o'yinlar va ta'lim shakllari bilan o'zaro aloqani o'z ichiga oladi. U bolalarning kognitiv faolligini, mustaqilligi va tashabbuskorligini rivojlantirish va rag'batlantirishga, o'yin muammolarini hal qilishning turli usullaridan foydalanishga qaratilgan bo'lishi kerak, ishtirokchilar o'rtasidagi do'stona munosabatlarni, o'rtoqlarga yordam berishga tayyorligini ta'minlashi kerak.Didaktik o'yinlarga qiziqishni rivojlantirish, bolalarda o'yin faolligini shakllantirish tarbiyachining ular oldiga ortib borayotgan vazifalarni qo'yishi, o'yin harakatlarini taklif qilishga shoshilmasligi bilan erishiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning o'yin faoliyati ongliroq bo'ladi, u jarayonning o'ziga emas, balki ko'proq natijaga erishishga qaratilgan. Ammo o'yinni boshqarish shunday bo'lishi kerakki, bolalar tegishli hissiy kayfiyatni, qulaylikni saqlab qolishlari kerak, shunda ular unda ishtirok etish quvonchini va qo'yilgan vazifalarni hal qilishdan qoniqish hissini boshdan kechirishlari kerak. Har bir guruhda o'qituvchi mazmuni, didaktik vazifalari, o'yin harakatlari va qoidalariga ko'ra murakkablashadigan o'yinlar ketma-ketligini belgilaydi. Alohida, izolyatsiya qilingan o'yinlar juda qiziqarli bo'lishi mumkin, ammo ularni tizimdan tashqarida ishlatib, siz o'rganish va rivojlanish natijasiga erisha olmaysiz. Shuning uchun o'qitishning bevosita-o'quv faoliyati va didaktik o'yindagi o'zaro ta'sirini aniq belgilash kerak. Shuni yodda tutish kerakki, didaktik o'yinda ko'rinishni, tarbiyachining so'zlarini va bolalarning o'z harakatlarini o'yinchoqlar, o'yin vositalari, buyumlar, rasmlar va boshqalar bilan to'g'ri uyg'unlashtirish zarur.Og'zaki tushuntirishlar, ko'rsatmalar yordamida tarbiyachi bolalarning e'tiborini boshqaradi, ularning fikrlarini tartibga soladi, aniqlaydi, tajribasini kengaytiradi. Uning nutqi maktabgacha yoshdagi bolalarning so'z boyligini boyitishga, o'rganishning turli shakllarini o'zlashtirishga yordam beradi va o'yin harakatlarini takomillashtirishga yordam beradi. Batafsil va so'zli tushuntirishlar, tez-tez so'zlar, ko'rsatmalar va xatolar, hatto o'yinni to'g'rilash istagidan kelib chiqqan bo'lsa ham, qabul qilinishi mumkin emas. Bunday tushuntirishlar va mulohazalar o'yin faoliyatining jonli to'qimasini yirtib tashlaydi va bolalarning unga qiziqishi yo'qoladi. O'yinlarni boshqarib, o'qituvchi maktabgacha yoshdagi bolalarga ta'sir qilishning turli vositalaridan foydalanadi. Masalan, o'yinning bevosita ishtirokchisi sifatida harakat qilib, o'yinni sezmasdan boshqaradi, ularning tashabbusini qo'llab-quvvatlaydi, o'yin quvonchini ular bilan his qiladi. Ba'zan o'qituvchi voqea haqida gapiradi, tegishli o'yin kayfiyatini yaratadi va o'yin davomida uni qo'llab-quvvatlaydi. U o'yinga kiritilmasligi mumkin, ammo mohir va sezgir rejissyor sifatida uning mustaqil xarakterini saqlab, himoya qilib, o'yin harakatlarining rivojlanishiga, qoidalarni amalga oshirishga rahbarlik qiladi va bolalar uchun sezilmas tarzda ularni ma'lum bir natijaga olib boradi. Bolalar faoliyatini qo'llab-quvvatlash va rag'batlantirish, o'qituvchi buni ko'pincha to'g'ridan-to'g'ri emas, balki bilvosita qiladi: u ajablantiradi, hazil qiladi, har xil o'yin kutilmagan hodisalaridan foydalanadi va hokazo.Bir tomondan, o'quv momentlarini haddan tashqari kuchaytiradigan, o'yin tamoyilini zaiflashtiradigan, didaktik o'yinga bevosita o'quv faoliyati xarakterini berish, ikkinchi tomondan, xavfni unutmaslik kerak. o'yin-kulgi, o'qitish vazifasidan uzoqlashish.O'yinning rivojlanishi ko'p jihatdan bolalarning aqliy faoliyatining tezligi, o'yin harakatlarini bajarishdagi katta yoki kichik muvaffaqiyatlari, qoidalarni o'zlashtirish darajasi, hissiy tajribalari va ishtiyoqi darajasi bilan belgilanadi. O'yin harakatlarining yangi mazmunini, qoidalarini va o'yin boshlanishini o'zlashtirish davrida uning tezligi tabiiy ravishda sekinroq bo'ladi. Kelajakda, o'yin rivojlanib, bolalarni olib ketishganda, uning tezligi tezlashadi. O'yin oxiriga kelib, hissiy yuksalish susaygandek va o'yin sur'ati yana sekinlashadi. Haddan tashqari sekinlik va o'yin tezligini keraksiz keskinlashtirishga yo'l qo'ymaslik kerak. Tezlashtirilgan sur'at ba'zan bolalarda chalkashlik, noaniqlik, o'yin harakatlarining o'z vaqtida bajarilmasligi, qoidalarning buzilishiga olib keladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar o'yinga aralashishga vaqtlari yo'q, ular haddan tashqari hayajonlangan. O'yinning sekin sur'ati juda batafsil tushuntirishlar berilganda, ko'plab kichik izohlar berilganda sodir bo'ladi. Bu o'yin harakatlarining uzoqlashishiga olib keladi, qoidalar vaqtdan tashqari kiritiladi va bolalar ularga rahbarlik qila olmaydilar, qoidabuzarliklarga va xatolarga yo'l qo'yishadi. Ular tezroq charchashadi, monotonlik hissiy yuksalishni kamaytiradi.
1. O’yin faoliyatining paydo bo’lishi va rivojlanishi uchun sharoitlarning ta`minlanganligi (o’yin uchun berilgan vaqtning etarliligi , o’yin faoliyatini kengaytirish uchun joyning, zarur o’yinchoq va qo’llanmalarning mavjudligi va xonada ularni to’g’ri joylashtirilishi, bolalarni taassurotlar bilan boyitish va yaxshi kayfiyatlari);
2. O’yin faoliyatiga rahbarlik metodikasi-bolalarning emotsional ijobiy holatlarini qo’llab-quvvtlash va yaxshilashga yo’llangan metod va usullar, o’ynovchilarning faolligini ta`minlash, faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o’z vaqtida o’tish, bunga qanday metod va usullar bilan erishiladi? O’yin faoliyatini uzaytirish va murakkablashtirish, bolaning ilk yoshida o’yindan uning nutqini tushunishni rivojlantirish va faolligini tarkib toptirish maqsadlarida foydalanish, ijobiy o’zaro munosabatlar va boshqa axloqiy sifatlarni tarbiyalash.
1. O’yinni faoliyat tarzida rivojlantirish;
2. O’yindan bolalarga ta`lim - tarbiya berishda foydalanish.
Guruhda to’laqonli o’yinlarning rivojlanishi uchun sharoitlar yaratilishiga:
a) tarbiyachining o’yin qobiliyatlariga rahbarlik qilishi;
b) o’yin muhitini yaratish;
v) kundalik hayotda o’yin uchun vaqtning etarliligiga alohida e`tibor berib bordi.Tajriba shuni ko’rsatdiki, bolalarningt o’yin jarayonidagi hatti- harakatlari, ularning katta yoshlilarga taqlid qilish istagidan dalolat beradi. Bolaning o’yini odamlarning hatti-harakatlari, hulq-atvori, o’zaro munosabatlarini o’yin roli vositasida ijodiy aks ettirishdan iborat bo’ldi.