Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti

Qazvin miniatyura maktabi — Eron tasviriy sanʼatidagi maktablardan biri (16- asr 70—80-y.lar). Shoh Ismoil II davrida Qazvin shahrida qutubxona tashkil etilgan, Mashhad va Tabrizdan kelgan naqqosh, xattot, musavvirlar ijodiy faoliyati zaminida shakllangan. Bu maktab vakillari diqqatni harakat tasvirlariga qaratganlar, rasmlar kam shaklliligi bilan ajralib turadi. Q.m.m.ning yirik vakillari Muhammadiy, Shayx Muhammad ("Yigit kitob va gul bilan", "Yigit toʻtiqush bilan") va boshqalarning asarlarida maishiy lavhalar jonli, rangdor ifodalangan. Sankt-Peterburgdagi Rossiya milliy kutubxonasida saqlanayotgan Jomiyning "Tuhfat ulahror" asariga ishlangan miniatyuralar Shayx Muhammadga nisbat beriladi.

2. SHARQ MINIATYURA SAN'ATINI O`RGATILISHI

Badiiy bezatilgan Sharq qo`lyozma kitoblari, Kitobat san'ati xam ilmiy - tarixiy, xam badiiy - estetik, xam ma'naviy - ma'rifiy qiymati bilan umumjaxon madaniyati xazinasi bilan noyob san'at asarlari sifatida munosib o`rin egallagan. Ushbu san'atning tarkibiy qismi, Sharq xalqlarining mushtarak badiiy merosi va iftixori bo`lmish miniatyura san'ati ko`p yillar mabaynida asosan sharqshunoslar, etnograflar, san'atshunoslar, filologlar va tarixchilarning diqqat markazida bo`lib keldi.
Umumta'lim maktablari, maktabdan tashqari o`quv tarbiyaviy muassasalari, qolaversa o`rta va oliy san'at o`quv yurtlarining bu san'at turining tarbiyaviy imkoniyatlari pedagogik jarayonda to`laqonli foydalanilmadi. Zero, yosh avlodni bu san'at turiga jalb etish ko`pgina o`quv tarbiyaviy muammolarni ijobiy xal etish imkoniyatlarini ochib beradi.
Chunonchi, Sharq miniatyura san'atining yetuk tasviriy san'at turi sifatida uning
mazmuni, qoyasini badiiy estetik idrok etish jarayonida ularda tasvirlangan ijtimoiy xayet,
tarixiy evalyusiyalar, personajlarning ichki dunyosi, adabiy asar miniatyura mualliflarini aks ettirayotgan voqea va xodisalarga nisbatan ifodalangan o`zlarining falsafiy muloxazalari, qarashlari, bu voqea va xodisalardagi etnik xususiyatlarni anglab yetish, baxo berish va ular asosida o`z munosabatlarini amaliy, tasviriy ko`rinishda ifodalash muqim aqamiyat kasb etadi. Bu masalani bir tomoni. Yana bir muxim masala - o`quvchilarga Sharq miniatyura san'atining jaxon madaniyatida tutgan o`rni, Sharq miniatyura maktablari va markazlari, ularda mavjud bo`lgan badiiy umumiylik va tafovutlarning sabablari, bu maktablarni zabardast vakillari xaqida ma'lumotga ega bo`ladilar. Shuningdek, Sharq miniatyura san'atining mustaqil san'at turi sifatida shakllanish tarixi, uning san'atning boshqa turlari, xususan adabiyot bilan boqliqligi, xar bir asardagi taraqqiyot darajalarini shu zamonni ijtimoiy - siyosiy va madaniy xayoti bilan boqliqligi xaqida ma'lumotga ega bo`ladilar.
Sharq miniatyuri san'atini o`rganish, ayniqsa uning tasviriy usullari aks ettirilgan tasviriy lavxalarda milliy xarakterdagi qarashlarni qo`llash usullaridan baxobar bo`lish bilan bir qatorda ularni turlashtirish prinsiplari bilan xam tanish bo`ladilar. Masalan o`rganiladigan asar personajlarining o`rganish jarayoni to`garak qatnashchilari uchun samarali bo`ladi. Faqat Sharq miniatyuralaridagi qaxramonlarning o`rganish jarayoni qator tarbiyaviy – pedagogik masalalarning yechimini ochib berish va xal etish imkonini beradi. Jumladan bu jarayonda o`quvchilar Sharq miniatyura san'atidagi o`ziga xos tasviriy usullardan tashqari tasvirlangan personajlarning liboslarini o`rganish orqali ilmiy va badiiy axamiyat kasb etuvchi tarixiy sana va voqealardan voqif bo`ladilar, personajlarning tabaqasi, yosh kategoriyasi xamda kasbi-kori to`qrisida tasavvur oladilar. Nixoyat, o`quvchilar o`zlarining ijodiy ishlarida tasvirlashda miniatyura janrida ijod qilayotgan zamondosh rassomlarining asarlari bilan tarixiy asarlarni qiyosiy o`rganish jarayonida badiiy an'analarni idrok etish va bu an'analarni xozirgi xalq san'atida davom ettirilishi to`qrisida nazariy va amaliy taassurotlarga ega
bo`ladilar. Xuddi shu tamoyil asosida Sharq miniatyura san'atida o`z ifodasini topgan badiiy naqqoshlik va ganchkorlik namunalari, ayniqsa saroylar, qabulxonalar, istiqomat qiladigan joylarning, interyerlarini bezashda sharqona me'morchilikdagi an'analarini qo`llanish xususida ma'lumotni boyitadilar.
Sharq miniatyura san'atida Komoliddin Bexzod va uning takrorlanmas badiiy tasviriy maxorat maktabi san'atdagi kamolot namunasi bo`lgan bo`lsa, Temuriylar davri ilm - fani, ayniqsa adabiyotga miniatyura san'ati yuksaklikka erishdi. Umuman ilm - fan va madaniyatning oltin asri bo`lib tarixga kirdi.
Miniatyura san'ati asarlarini idrok etishda uning funksional vazifalari badiiy bezatilgan qo`lyozma asarlarining tarkibiy qismi, ajralmas badiiy – grafik elementi sifatida qarash lozim. Bunday yondashish o`quvchilarning bu durdona san'atdagi sintezni ilqash, ularning xamoxangligini ta'minlovchi omillarni aniqlash va taxlil kilish imkonini beradi. Jumladan suz bilan tasvir birligidagi badiiy matn va badiiy tasvir sintezi, badiiy bezatilgan kulyozma asarlarini yaratilishida turli kasb egalari - xattot, nakkosh, muzaxxib, lovvox va musavvirlarning ijodiy xamkorligining samarali yuksak badiiy kiymatga ega bulgan, badiiy jixatdan mukammal bezatilgan kulyozma asarlarini yaratilishini asosiy zamini ekanligi xakida taassurotga ega bo`ladilar. Masalaga shu tariqa yondashish xattotlik badiiy nakkoshlik kabi miniatyura san'atiga alokador bulgan san'at turlaridan aloxida mashqulotlar qtkazish imkonini berildi.
Sharq miniatyura san'atini umumta'lim maktablari sharoitida urganishga karatilgan va unda yukorida sanab utilgan vazifalarni xal etish kuyidagi asosiy pedagogik muammolarni yechish bila boglik xolda olib boriladi. Chunonchi, san'at vositasida ukuvchilar ongiga Sharqona falsafiy dunekarash, axlok me'yerlarini singdirish, miniatyura san'atining rivojlanish boskichlarini urganish orkali xalkimizning madaniy tarixini, badiiy an'analarini uzlashtirish, Sharqona badiiy - tasviriy kamolot borasidagi bilim va malakalarini oshirish yuli bilan ukuvchilarning badiiy tafakkurini rivojlantirish imkonini yaratishi zarur.

XULOSA

Respublikamiz mustaqillikka erishgan kunidan boshlab boy tarixiy, ma`daniy merosimiz keng ko‘lamda o‘rganila boshlandi. Birinchi prezidentimiz I.Karimov aytganlaridek: «Jamiyatimizdagi yangilanish va isloqotlar tufayli dunyo sivilizatsiyasiga munosib hissa qo‘shgan buyuk ajdodlarimizdan bizga meros bo‘lib qolgan yuksak ma'naviyat, axloqiy ma`daniyat, chiroyli milliy an'analarimizdan foydalanish imkoniyati ochildi».
Buyuk vatandoshlarimiz – Imom al-Buxoriy, hakim at-Termiziy, Xo‘ja Bahouddin Naqshband, Imom Moturidiy, Burhoniddin Marqiloniylarning nomlari qayta tiklandi. O‘tmishning buyuk mutafakkirlari – Abu Rayqon Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Muqammad Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Aqmad Farqoniy, Mirzo Uluqbek, Alisher Navoiy, Kamoliddin Behzod, Muqammad Murod Samarqandiy qamda jadidchilik qarakati vakillarining nomlari qurur bilan tilga olinmoqda. Ularning sharafiga yodgorlik majmualari qurilib, kitoblar chop etilib, faoliyatlari keng targ‘ib qilinmoqda.
Vatanimizning yorqin kelajagi bo‘lgan ardoqli farzandlarini baodob, xushfe'l, olijanob, komil inson darajasidagi shaxs qilib tarbiyalash bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. O‘zimizning milliy qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz chetda qolib Evropa mamlakatlari madaniyatiga k or-k orona ergashib, sal b olmasa o‘zimizning o‘zligimizni, tilimizni qam unitayozdik. Shoyad, bugungi kun sharofati bilan milliy madaniyatimizni qayta tiklab, ularga yangicha ma'no, mazmun berib, tarbiya ishiga sharqona ruh bera olsak ajab emas.
Talabani tarbiyalashda avvalo uning ruhiyati bilan bog`liq holda ichki kechinmalar sodir b oladi. Shunday ekan, amaliyotchi va nazariyotchilar oldida mashaqqatli, ammo sharafli b olgan ishlar turibdiki, ularga o‘quv
qo‘llanma va darsliklarni milliy ruqda yaratish, mutafakkirlarimizning
go‘zal xulqlilik tarbiyasi qaqidagi meroslaridan, ko‘pni ko‘rgan buva va buvilarimizning ogit,pand va nasiqatlaridan oqilona foydalanib ish yuritsakgina ko‘zlangan maqsadga erishamiz.
shakllantirish va kamol toptirishdir. Tayyorlayotgan mutaxassislarimizni yuksak insoniy fazilatlar egasi, olijanob, axloqiy e'tiqod sohibi qilib tarbiyalash ota muhim vazifalardan biridir. Markaziy Osiyo xalqlari amaliy san'at va qunarmandchiligida yuksak darajaga etishganligining sabablaridan biri ajdodlarimiz usta-shogird an'analari asosida yoshlarga hunar o`rgatganlar va ular nihoyatda boy tajribaga ega bo`lganlar. Shu jihatdan olib qaraganda, O`zbekistonda amaliy san'at ta'lim va tarbiyani olib boruvchi pedagog murabbiylarni kasbiy malakalarini takomillashtirish, ularni ilg`or pedagogik texnologiyalar g`oyalari bilan boyitilgan yangi o`quv adabiyotlar bilan ta'minlash dolzarb pedagogik muammo hisoblanadi.