Sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti z. O. Kuvandikov
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Shartnoma deb ikki yoki bir necha (jismoniy yoki yuridik)
shaxsning huquqlari va burchlarini vujudga keltirish, o`zgartirish yoki bekor qilish haqidagi kelishuvga aytiladi. (FK.353m) Shartnomalarga ushbu Kodeksning 9-bobida nazarda tutilgan ikki va ko‘p taraflama bitimlar to‘grisidagi qoidalar qo‘llaniladi. Shartnomadan kelib chiqqan majburiyatlarga, agar ushbu bobning qoidalarida va ushbu Kodeksda shartnomalarning ayrim turlari to‘grisida bayon etilgan qoidalarda boshqacha tartib nazarda tutilgan bo‘lmasa, majburiyatlar to‘grisidagi umumiy qoidalar (ushbu Kodeksning 234-352- moddalari) qo‘llaniladi. Ikkitadan ortiq taraflar tuzadigan shartnomalarga, bunday shartnomalarning ko‘p taraflamalik xususiyatiga zid bo‘lmasa, shartnoma to‘grisidagi umumiy qoidalar qo‘llaniladi. Tadbirkorlik faoliyati subyektlarining o`rtasida maxsulot etkazib berish, tovar ayrboshlash, yuk tashish, transport ijarasi, ko‘char yoki ko‘chmas mulk ijarasi, ish bajarish yoki xizmat ko‘rsatish, maxsulotlarni realizastiya qilish va boshqa munosabatlarni amalga oshirishda vujudga keladigan shartnomaviy munosabatlar O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi va “Xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasi to`g`risida”gi qonuni va boshqa qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi. Shartnomalar – bu bitim ishtirokchilarining asosiy kelishuvlarini qayd qiladigan hujjatlardir. Ular mamlakat doirasida va tashqi savdo oborotida tovarlar va moliyaviy mablaglarning harakatini ta’minlaydi. 290 Barcha tadbirkorlar shartnomaviy munosabatlarga kirishadilar, bu esa ulardan muayyan ishlarni talab qiladi. Jumladan korxonaning o‘zida shartnomani imzolashdan oldin uning loyihasi tuziladi, kontragent bilan kelishiladi, tuzatish va qo‘shimchalar kiritiladi, qonunga muvofiqligi tekshiriladi va h.k. I.B. Zokirovning fikricha, shartnomalar erkinligi tamoyilida quyidagi uchta holatni ajratib kursatish orqali tushunish mumkin: 1) subyektning shartnoma bo‘yicha o‘z kontragenti, ya’ni shartnoma bo‘yicha sherigini tanlash erkinligi; 2) shartnoma predmetini, ya’n aynan qanday holat yuzasidan shartnoma tuzishni tanlash erkinligi; 3) shartnoma shartlarini tanlash erkinligi. Ushbu uchta holatni amalga oshirishda subyektga hech qanday noqonuniy ta’sir o‘tkazmaslik lozim bo‘ladi' A.N. Tanaga esa shartnomalar erkinligi tamoyiliga quyidagicha ta’rif beradi: shartnomalar erkinligi - bu qonunda to‘gridan-to‘gri fuqarolik huquqining boshlangich negizi bo‘lib, u shartnoma munosabatlari subyektlari uchun shartnoma tuzish erkinligini, tuzilayotgan shartnoma turini tanlash erkinligini va uning shartlarini belgilash erkinligini urnatadi. H.R. Rahmonqulovning fikricha, shartnoma erkinligi taraflarning shartnoma munosabatlariga kirishishiga doir haqiqiy istaklari va xohish- irodalari mavjud bo‘lishini taqozo etadi. Bunday xohish-iroda, birinchidan, shartnoma tuzishga doir harakatlarda, ikkinchidan, shartnoma shartlarini belgilashga doir harakatlarda, uchinchidan, shartnoma majburiyatlarini bajarishga doir harakatlarda namoyon bo‘ladi. Demak, tadbirkorlik shartnomasi: – bu ikki va undan ortiq shaxslarning o‘z huquq va erkinliklarini mustaqil tartibda vujudga keltirishni, ularni o‘zgartirishga va bekor qilishga qaratilgan o‘zaro kelishuvidir. Xulosa qilganda tadbirkorlar o‘rtasida tuziladigan shartnomalarning asl maqsadi va moxiyati tadbirkorlar tomonidan amalga oshiriladigan ishlar, xizmatlar uchun foyda olish va boshqa turdagi xarakatlarning bajarilishini kafolatlaydigan muxim hujjatlardan biri hisoblanadi. |