1.55.rasm. Gryunvald bo’yicha g’alvirsimon labirintni kesma o’tkazidan sohasi (a) va ochish maydoni.
1.56.rasm. Gryunvald bo’yicha g’alvirsimon
labirintni endonazal ochish uchun suyakli
mo’ljallar: 1- peshona bo’shlig’ini orqa devori;
2- peshona bo’shlig’idan peshona-burun kanali
orqali burun bo’shlig’iga zond o’tkazish; 3-
ko’z yosh suyagi; 4- ko’z yosh qopini
chuqurchasi; 5- ko’rish teshigi; 6- yuqori ko’z
yorig’i; 7- g’alvirsimon suyakni qog’oz
plastinkasi; 8- ko’z osti yorig’i; 9- ko’z osti
kanali (ochilgani); 10- ko’z yosh burun kanali;
11- ko’z osti teshigi; 12- yuqori jag’ bo’shlig’i.
Oldin burun suyagi bilan yuqori jag’ning orasidagi chok topiladi. Shu chokka par-
allel ravishda pastdan yuqoriga qarab yo’lakcha qilinadi. Uning oldingi chegarasi
bo’lib burun suyagi tashkil etishi kerak, orqa chegarasi bo’lib esa ko’z yosh burun
yo’li bo’lib xizmat qiladi. xosil qilingan yo’lakchadagi suyak shilliq qavatgacha
olinadi, bu keyinchalik burun bilan bo’shliq orasida drenaj teshigi bo’lib xizmat
qilishi uchun vertikal ochiladi. Shundan so’ng asbob g’alvirsimon labrintni ochish
uchun qat’iy sagittal yo’naltiriladi, bu esa o’rta burun chig’anog’iga parallel va un-
dan lateralroqqa to’g’ri keladi. Shu taktikaga asosan g’alvirsimon labirintni barcha
hujayralarini ochish mumkin va bo’shliq ichida kyurej o’tkazish mumkin.
Bo’shliqni ochish uchun ingichka qoshiqcha yoki konxotomdan foydalaniladi.
Buning uchun asbob bilan bexato harakat qilish kerak bo’ladi, bo’lmasa qog’oz
plastinkani jarohatlab qo’yish mumkin bo’ladi. Jarrohlik maydonini kyuretaj qilish
bilan hujayralararo to’siq, poliplar, granulyatsiyalar, g’alvirsimon suyakni ne-
krozga uchragan qismlari olib tashlanadi, lekin asbob bilan elaksimon plastinka
tomon harakatlanayotganda, nozik harakatlar bilan bu jarayon amalga oshiriladi.
Jarrohlikdan keyin bo’shliq yaxshi aloqada qolishi uchun o’rta va yuqori burun
yo’lidagi barcha yumshoq to’qimalar va suyak to’qimalar olib tashlanadi, lekinj bu
yerda o’rta burun chig’anog’iga ehtiyotkorlik bilan yondoshiladi. Sababi bu
chig’anoq yangi anatomik konfiguratsiyaga himoya to’sig’i vazifasini bajaradi. Jar-
rohlik amaliyotidan so’ng sohada yumshoq Mikulich tamponadasi yoki
Voyatshekning xalqali tamponadasi bajariladi. Tashqi jarohat tikiladi. Chokni 5-6
kuni olib tashlanadi. Tampon olib tashlanganidan so’ng bo’shliq antibiotiklar bilan
yuviladi, bu jarayon har kuni 3-4 kun davomida amalga oshiriladi. Bir vaqtning
o’zida antibiotikoterapiya boshlab yuboriladi.
3.7.
Asosiy bo’shliqni o’tkir yallig’lanishi.
O’tkir sfenoidit (sphenoiditis atsuta)- asosiy bo’shliqni shilliq qavatini o’tkir
yallig’lanishi. Bu kasallik ko’pincha etmoidit bilan birga kechadi. Shuning uchun
ham g’arb davlatlarida “o’tkir etmoido-sfenoidit” deb ataladi.
Etiopatogenezi. O’tkir sfenoidit virus, bakterial yallig’lanish va allergik
reaksiyadan keyin rivojlanishi mumkin. Bunday holatlarda kasallik pansinusit tusi-
ni oladi. O’tkir rint yomon sifatli kechadigan bo’lsa, asosiy bo’shliq ichiga ham
o’tib yallig’lanishni keltirib chiqarishi mumkin. Burun shlliq qavatini minen-
gokokkli, zaxmli yalliglanadigan bo’lsa, yalig’lanish asosiy bo’shliqqa ham o’tishi
mumkin. Hozirgi kunda burun yondosh kasalliklarini keltirib chiqarishda rinovi-
ruslarni bakterial flora bilan aralash kelishi ahamiyatli hisoblanayapti. Burun
bo’shlig’ini o’rta qavati jarohatlansa burun yondosh bo’shliqlarini yallig’lanishiga,
shu jumladan asosiy bo’shliqni yallig’lanishiga sabab bo’lishi mumkin. Rinoet-
moidal va rinofarengial sohada o’sma kasalliklari bo’lsa, bu asosiy bo’shliqni ta-
biiy chiqarish teshigini drenaj funksiyasi buzilishiga sabab bo’ladi, bu esa e yerni
yallig’lanishiga sabab bo’lishi mumkin.
Asosiy bo’shliqni o’tkir yallig’lanishida asosiy omillaridan biri bo’lib bo’shliqni
pnevmatizatsiyasi hisoblanadi. Kasallikning kechishi bo’shliqning kattaligiga ham
bog’liq hisoblanadi. 1.57 rasmda asosiy suyakni pnevmatizatsiyasi ko’rsatilgan.
Simptomlari va klinik kechishi. Quyidagi shakllari tafovut qilinadi.
a)
Ochiq va yopiq shakllari: ochiq shaklida bo’shliqni tabiiy teshigi ishlaydi,
klinik kechuvi o’rta va og’ir darajada bo’ladi. Yopiq shaklida tabiiy chiqaruv
teshigi yopiq, bo’shliq ichida ekssudat to’planadi va o’tkir og’ir kechadi, gohida
shoshilinch jarroglik amaliyotini talab etadi, aynan shu shaklida kalla ichi aso-
ratlari kelib chiqadi.
b)
Etiopatogenetik shakli: bakterial, virus, spesifik, allergik.
c)
Patomorfologik shakli: kattaral, seroz, yiringli, osteonekrotik.
d)
Asoratlangan shakllari: bazal optixiazmal araxnoidit ko’ruv nervi nevriti bi-
lan, meningoensifalit, bosh miya abssessi.
Subektiv belgilari gohida o’tkir etmoiditni eslatadi. Bemorlarning shikoyatlari
burunning tubida og’irlik hissiga va ko’z sohasidagi to’lishishlik hissiga bo’ladi.
Bu sohadagi og’riq azob beruvchi xarakterga ega bo’lib, kallaning tepa v ensa so-
halariga, gohida peshona sohasiga irradiyasiyalanadi. Og’riq doimiy xarakterga
ega bo’lib, gohida ko’ngil aynishi va qusish belgilarini keltirib chiqarishi mumkin.
Bosh harakatga keltirilganda og’riq to’satdan kuchayadi. O’tkir sfenoiditning mu-
him subektiv simptomlariga hid bilish va ko’rish o’tkirligini pasayishi hisoblanadi.
1.57. rasm. Asosiy bo’shliqni pnevmatizatsiya turlari (A.S. Kiselyov bo’yicha 1995): 1-
pnevmatizatsiya yo’q; 2- asosiy suyak tanasining 1/3 bir qismini pnevmatizatsiyasi; 3- turk
egarining o’rta tubigacha pnevmatizatsiyalanishi; 4- turk egarining orqa devorigacha pnevmati-
zatsiyalanishi; 5- asosiy suyakning butun tanasi va egarni tanasini pnevmatizatsiyasi; 6-
pnevmatizatsiyalanish asosiy suyakdan tashqarida ham bo’lishi.
Obektiv belgilariga: burun shilliq qavatini diffuz shishi, burun yo’llarini ob-
struksiyasi, “orqa” rinoreya, giposmiya, ko’z yosh oqishi, yorug’likdan qo’rqishi,
sklerani sarg’ayishi, akkomodasiya’ni buzilishi va ko’rish o’tkirkigini pasayishi
misol bo’ladi. Oldingi rinoskopiyada yuqori burun yo’lida quyuq yiring aniqlanadi,
orqa rinoskopiyada ham yiring aniqlanadi, faringoskopiyada burun- halqumdan
yiring oqib tushayotganini aniqlash mumkin bo’ladi.
Yopiq shakli aytib o’tkanimizdek og’ir kechadi. Ko’pincha bu shaklida bo’shliq
ichidagi sekret yiring yoki yiring- nekrotik xarakterga ega bo’lib, bosh miya’ni ba-
zal strukturalariga o’tib, opto-xiazmal araxnoidit va boshqa kalla ichi asoratlarini
keltirib chiqarishi mumkin.
Kasallikning umumiy belgilariga tana haroratini (38-39ºC) remitterlovchi
tipdagi o’zgarishi, sutkali tana haroratini 1,5- 2ºC ga o’zgarib turishi mumkin;
umumiy holsizlik, ishtahasizlik, tunda bosh og’rig’i kuchayishi natijasida
uyqusizlik misol bo’ladi. Umumiy qon tahlilida yallig’lanishga xos o’zgarishlar
(neytrofilli leykositoz, allergiyada- eozinofiliya, EChT oshgan) aniqlanadi. Psix-
onevrologik belgilariga qo’zgaluvchanlikni oshishi yoki apatiya, atrof-muhitga be-
farqlik, xonada bir o’zi qolish hissi, odamlardan o’zini olib qochish xarakterli
hisoblanadi.
Tashxis. Boshqa burun yondosh bo’shliqlari kasalliklariga nisbatan asosiy
bo’shliqning yallig’lanishini tashxislash biroz qiyinchilik tug’diradi. Ponasimon
bo’shliq miya asosini tubida joylashgani uchun tashxislash qiyin bo’lib, adabiyot-
larda “yopiq sinus, ko’r bo’shliq” deb yuritiladi. Lekin ponasimon bo’shliqni yal-
lig’lanishi ko’p uchraydi. Boshqa tomondan ponasimon bo’shliq ko’ruv, uch shox-
li, adashgan nervlarga va boshqa diensefal strukturalarga yaqin bo’lganligi uchun
nevrologik va og’ir asoratlar keltirib chiqarishi mumkin. Tashxis bemorni shiko-
yatlariga, subektiv va obektiv belgilariga, endoskopik va rentgenologik belgilarga
asoslaniladi. Bularni ichida ponasimon bo’shliq xaqida ko’p ma’lumot bera oladi-
gan tekshirishlardan KT va MRT hisoblanadi (1.58 rasm).
1.58. rasm. O’ng tomonlama sfenoidit. KT,
aksial proeksiya. (Ovchennikov Yu, M,.
Gamov V.P 2003 yil., 155 bet.)
Tashxislash yoki davolash maqsadida asosiy bo’shliqni oldingi devordan
zondlanadi yoki punksiya qilib ko’riladi. Shuni ta’kidlab o’tish kerakki bu jarayon
xavfli bo’lganligi sababli shifokordan yaxshi amaliy ko’nikma va burun
bo’shlig’ini anatomiyasini bilish ta’lab etiladi. Hozirgi kunda endoskopiya
rivojlanganligi uchun bu ko’nikmalarni bajarish yengillik tug’dirdi. Endoskopik
tekshiruvida ponasimon bo’shliqning oldingi devori va tabiiy chiqarish teshigini
holati baholanadi.
Davolash. O’tkir sfenoiditni asosan konservativ, medikamentoz, mahalliy va
umumiy davolaniladi. Mahalliy bemorga nafas olishni yaxshilash va tabiiy
teshiklaridan ajralmani chiqishini yengillashtirish maqsadida qon tomir
toraytiruvchilar tavsiya qilinadi. Bir vaqtning o’zida parenteral yoki ichishga
antibiotiklar buyuriladi. Bundan tashqari antigistamin dori vositalari buyuriladi.
Eng yaxshi samara beradigan usullardan bu Proets usulida yuvish hisoblanadi,
yana sinus kateter “YaMIK” bilan yuvish yaxshi samara beradi. Lekin ponasimon
bo’shliqni tabiiy chiqarish teshigi orqali zondlash ham yuqori samara beradi.
Yopiq sfenoiditlarda bo’shliq punksiya qilinadi yoki endoskop bilan tabiiy teshigi
kateterlansa bo’ladi.
3.8.
Asosiy bo’shliqni surunklali yallig’lanishi.
Surunkali sfenoidit (sphenoiditis chronica)- ponasimon bo’shliq shilliq qavatini
surunkali yallig’lanishidir. Bu o’tkir spenoidit kasalligidan yaxshi tuzalmasligi,
yoki o’tkir yallig’lanish jarayoni 2-3 oy davom etishi natijasida kelib chiqadi.
Aynan shu davrda bo’shliq ichida shilliq qavat o’zgarishiga, gohida jarayon
chuqurlashish natijasida suyak usti pardasi va suyak qavati ham jarayonga
qo’shiladi. Kopincha surunkali jarayon ponasimon bo’shliqda ikki tomonlama
kechadi. V.F. Melnik (1994) ma’lumotlariga asosan ikki tomonlama yallig’lanish
65% hollarda kuzatiladi, 70% hollarda esa surunkali sfenoidit boshqa sinusitlar
bilan birga kechadi. Faqat asosiy bo’shliqni o’zini yallig’lanishi 30% hollarda
aniqlanadi.
Etiologiyasi.
Kasallikni qo’zg’atuvchilari, boshqa surunkali sinusitlarni
qo’zg’atuvcgikari bilan o’xshash (3.3 bo’limda ba’tafsil yoritilgan).
Patogenezi. Surunkali sfenoiditni kelib chiqishida asosiy o’rin tutadiganlaridan bu
boshqa bo’shliqlarni surunkali yallig’lanishidir, ayniqsa g’alvirsimon bo’shliqni
orqa hujayralaridagi yallig’lanish bo’ladigan bo’lsa jarayon ko’proq birga
uchraydi. Bundan tashqari bo’shliqni yallig’lanishida uning anatomik joylashuvi va
burun- halqum bilan limfa sistemasi birligi muhim ahamiyatga ega hisoblanadi.
Mashhur fransuz otorinolaringologi G. Portmann aytganidek, surunkali sfenoidit
kamchilik kasalliklar toifasiga taaluqliligini aytgan, bu kasallikning klinikasi
yashirincha, boshqa bir surunkali sinusit klinikasi ostida o’zining belgilarini
yashiruvchi kasallik hisoblanadi. Bu kasallik uning asoratlari (ko’rish nervining
nevriti, bazal peximeningit, optixiazmal araxnoidit va bosh) kuzatilganidan so’ng
aniqlanib qolinadi.
Klinikasi. Surunkali sfenoiditni simptomatikasi jarayonning shaklidan (yopiq,
ochiq) va jarayonning tarqalish yo’llariga, ya’ni asosiy bo’shliqning anatomik
tuzilishiga (suyak qavatini hajmi, qalinligi, bularda digisensiyalarni va qon tomir
emissariyalari bo’lishi va hakozo) bog’liq hisoblanadi. Asosiy bo’shliqni bosh
miya markazlariga yaqin joylashganligi uchun (gipofiz, gipotalamus, boshqa
po’stloq osti markazlari, g’ovak sinus sistemasi) patologik jarayonni shu sohalarda
o’zgarishlarni bilish mumkin bo’ladi. Shuning uchun ham surunkali sfenoidit
yashirin, tinch kechsa ham, o’zini maxsus simptomatik elementlari bo’ladi.
Surunkali sfenoiditning yopiq shaklida, bo’shliq bilan burun- halqum orasida
bog’liqlik bo’lmaydi (drenaj funksiyasi bo’lmaydi), bunday holatda klinik belgilari
ko’proq namoyon bo’ladi. Surunkali sfenoiditning ochiq shaklida, bo’shliq
ichidagi yiring burun- halqumga tushadi, ya’ni o’zining tabiiy teshigini dgenaj
faoliyati ishlayotganligidan dalolat be’radi. Yopiq shaklida (burun-halqumda
ajralma kuzatilmaydi) boshdagi to’lishishlik va og’irlik hisobiga bemorlar shikoyat
qiladilar, bundan tashqari perinazal sohada va orbitani tubida og’irlik hissini his
etadilar, bosh og’rishi doimiy bo’ladi, boshni harakatga keltirganida bosh og’riq
kuchayadi. Surunkali sinusit bilan og’rigan bemorlarda bosh og’rig’i faqat bo’shliq
ichidagi ekssudat hisobidagi bosimni oshishiga emas, balki bo’shliq ichidagi nerv
tolalarini oxirlarini nevriti hisobiga ham vujudga keladi. Bunday holat altrasiya
bosqichida yallig’lanish toksinlari hisobiga, perivaskulyar nevralgiya va
neyropatiya rivojlanishi sababli vujudga keladi. Bunday og’riqlarga supra-,
infraorbital sohalarga, ma’lum bir tishlarga taa’luqli bo’lgan sohaga, bo’yinning
yuqori qismiga va mastoidal sohasiga tarqalishi mumkin. Agar surunkali sfenoidit
surunkali etmoidit bilan birga keladigan bo’lsa, bemorda gipoosmiya rivojlanadi.
Surunkali sfenoiditning yopiq shaklida bo’shliq ichida yiringli to’qimani
parchalanishi kuzatiladi, bemorlarda obektiv va subektiv kakosmiya rivojlanadi.
Surunkali
sfenoiditning
xarakterli
belgilaridan
optoxiazmal
araxnoidit
bo’lmaganda ham ko’rish o’tkirligi pasayadi.
Surunkali sfenoiditning ochiq shaklida bemorlar burun-halqumga yoqimsiz
hidli shilliq-yiringli ajralma kelishiga shikoyat qiladilar.
Mahalliy obektiv belgilariga: burun shilliq qavatini giperemiyasi va burun
chig’anoqlarini parenximatoz gipertrofiyasi, mahalliy qon tomirlarni toraytiruvchi
dori vositalarini samarasizligi, burun yo’llarida yiringli ajralma, hid bilish zonasida
quyuq yiring va mayda poliplar aniqlanadi. Halqum orqa devorida- burun-
halqumdan quyuq yiring oqib turishi, orqa rinoskopiyada gohida polip aniqlanishi
mumkin. O’rta burun chig’anog’i gipertrofiyalangan, gohida polipoz o’zgargan
bo’ladi.
Tashxis. Surunkali sfevoidit tashxisi subektiv, obektiv mahalliy belgilariga,
klinik kechuviga, gohida zondlash yoki punksiya xulasolariga, hamda
rentgenologik, KT va MRT tekshiruvlariga asoslanilanib qo’yiladi.
Davolash. Surunkali sfenoiditni davosini konservativ, yarim jarrohlik va
jarrohlik usullariga bo’lish mumkin.
Konservativ davo usullariga sipmtomatik, etiologik(antibakterial terapiya) va
patogenetik davo (immunomodulyatorli terapiya) qo’llaniladi. Agar bu usullar
yordam bermasa yarim jarrohlik va jarrohlik usullaridan foydalaniladi.
Yarim jarrohlik usuliga kosmetik endonazal amaliyotini misol keltirishimiz
mumkin. Bunda asosiy bo’shliqdan yiring chiqariladi va u yerni zondlash,
kateterlash, dorilarni kiritish yengilroq bo’ladi. Bundan tashqari yarim jarrohlik
usullariga misol qilib poliplarni, qiyshaygan burun to’sig’ini, o’rta burun
chig’anog’ini orqa qismlarini amputasiya qilib olib tashlash misol bo’ladi.
Jarrohlik usulida davolashdan maqsad esa ponasimon bo’shliqni drenaj teshigini
kengaytirish va u yerdan patologik ajralmani chiqarishdan iborat bo’ladi. Agar
bo’shliq ichida patologik to’qima bo’ladigan bo’lsa (poliplar, granulyasiyalar,
suyak nekrozga uchragan qismlari, xolesteatoma massalari) ularni bo’shliqning
ichidagi shilliq qavati maxsus usullar yordamida ehtiyot qilinib olib tashlanadi.
Jarrohlik usulida davolashga kasallikni uzoq vaqt davomida kechishi, boshqa
bo’shliqlarda ham jarayon kuzatilganda, konservativ va yarim jarrohlik usuli foyda
bermaganda, subektiv va obektiv belgilari kuchli namoyon bo’lishlarida, burun
poliplarida, ko’rish faoliyatiga ta’sir etganida, orbital va kalla ichi asoratlarida
ko’rsatma bo’lib xizmat qiladi.
Asosiy bo’shliqda bajariladigan jarrohlik amaliyotlari bir nechta turlarga bo’linadi.
1.
To’g’ridan to’g’ri endonazal etmoidosfenoidektomiya.
2.
Yuqori jag’ bo’shlig’i orqali etmoidosfenoidektomiya.
3.
Ko’z kosasi orqali etmoidosfenoidektomiya.
4.
Transseptal sfenoidektomiya.
L. Petrantoni va L. De Lima usuli.
Bu usul semisinusitda yoki pansinusitda burun chig’anoqlarini saqlanga holda va
burun- bo’shliq sistemasini fiziologik funksiyasini tiklagan holda barcha burun
yondash bo’shliqlarini tabiiy teshigini kengaytirishdan va drenaj funksiyasini
tiklashdan iborat bo’ladi.
Korsatma: surunkali pansinusitlar (oddiy va murakkab orbita flegmonalari, ko’z
nervi nevriti, optixiazmal araxnoidit, meningit, g’ovaksimon sinusni tromboflebiti,
miya abssesslariri, hamda visseral toksikoinfeksiyalarda).
Jarrohlik amaliyoti bosqichlari:
1.
Koldeulla- Lyuk bo’yicha yuqori jag’ bo’shlig’ini ochish.
2.
Yuqori jag’ bo’shlig’ini orqayuqorimedial burchagi orqali g’alvirsimon
labirintni ochish.
3.
G’alvirsimon labirintni oldingi va orqa kattaklarini olib tashlash (Yansen-
Vinkler bo’yicha g’alvirsimon labirintni ochish).
4.
Ponasimon bo’shliqni oldingi devorini trepanasiyasi, asosiy suyakni
ostiumidan boshlaniladi.
5.
Peshona bo’shlig’ini endonazal ochish (ko’rsatmaga muvofiq) va barcha
bo’shliqlarda keng drenaj shakllantirish (1.59 rasm).
6.
Jarrohlik amaliyotidan keyingi bo’shliqni ko’zdan kechirish, ularga
antibiotik kirgazish.
7.
Barcha bo’shliqlarni umumiy qilib tamponada qilishdan iborat. Tamponada
eng chuqur sohadan boshlanib kelinadi, tamponadaning oxirgi uchi og’izning
burun lab burmasining kesilgan sohasigahca to’g’ri kelishi kerak bo’ladi.
Xirsh bo’yicha asosiy bo’shliqni transseptal ochish.
Bu usul anchagina qulay bo’lib, ponasimon bo’shliqni kirish joyini aniq ko’rish
imkonini beradi. Bundan tashqari bu usul bilan bo’shliqni ikkila qismi ochiladi va
bo’shliqdan patologik o’zgargan to’qimani olib tashlash imkonini yaratadi. Bu
jarrohlik usuli endoskopik jarrohlik amaliyoti bilan birga qo’llanilsa, ko’zga
ko’rinmay turgan to’qimalarni va o’zining xususiyatini saqlab qolgan shilliq
qavatni ko’rish imkonini yaratadi (1.60 rasm).
Jarrohlik texnikasi. Septoplastika jarrohlik amaliyotidagidek shilliq qavat kesilib,
tog’ay va suyak usti pardadan ko’chiriladi. Shilliq- suyak usti pardasi lateral
tomonga surub ishlanadi.
1.59 rasm. Petranton- de Lima jarrohlik usulini tu-
gatilgan ko’rinishini sxrmatik tasviri (frontal kes-
im), (Rakobyan V., 1964 bo’yicha): 1- peshona
bo’shlig’i, 2- keng burun-peshona yo’li, 3- yuqori jag’
bo’shlig’i, pastki burun yo’li bilan aloqadorligi, 4-
pastki burun yo’lini lateral devori, 5- pastki burun
chig’anog’i, 6- burun to’sig’i.
Burun to’sig’i tog’ayini qarama- qarshi tomonga mobilizatsiya qilish. Ayrim
hollarda tog’ay qizmida qiyshiqlik bo’lib, ponasimon bo’shliqqa kirishga
qiyinchilik tug’dirayotgan bo’lsa, bunday hollarda qiyshayg’an tog’ay qismi olib
tashlanadi. Agar burun to’sig’ini suyak qismida ham qiyshiqlik bo’ladigan bo’lsa
ham suyak olib tashlanadi.
Burun to’sig’i bilan shilliq- tog’ay usti pardasi orasiga Killian burun kengaytirgichi
asta sekinlik bilan kiritiladi, burun kengaytirgich shu tarzda ponasimon
bo’shliqning oldingi devorigacha kiritiladi va Vesta iskanasi, qisqich yoki bor
mashina bilan bo’shliq ochiladi. Endoskop bilan bo’shliq ichidagi parcha anatomik
tuzilmalar ko’zdan kechiriladi. Agar endoskop yo’q bo’lsa, bo’shliq tekshiruvi
tugmali zond orqali amalga oshiriladi.
Asosiy bo’shliqni teshigini kengaytirish uchun maxsus qulay asboblardan (uzun
iskanalar, qoshiqlar, Gaekani uzun aylanadigan qisqichi) foydalaniladi. Asosiy
bo’shliqni oldingi devori yetarli darajada kengaytirilganidan so’ng va bo’shliq
ichidagi shilliq qavat olib tashlanganidan keyin, bo’shliq to’sig’i olib tashlanadi
(1.61 rasm).
Boshliq ichi endoskop yordamida ko’zdan kechirilganidan so’ng, o’zgargan
to’qima bo’ladigan bo’lsa olib tashlanadi yoki bo’shliq ichdagi shilliq qavat
o’zgarishsiz bo’ladigan bo’lsa shilliq qavat saqlab qolinadi.Bo’shliq ichidan chiqib
ketihsdan oldin u yerga o’mrov osti kateteri jaylab chiqib ketiladi, keyinchalik
bo’shliq ichini yuvib turish maqsadida. Burun bo’shlig’i septoplastika jarrohlik
usulidagi tamponada qilinadi. Tampon 24- 48 soatdan keyin olib tashlanadi.
Kateter esa 1 haftadan keyin olib tashlanadi.
1.60 rasm. Xirsh bo’yicha gipofiz o’smasiga endonazal transseptal- transsfenoidal
yo’l orqali kirish. (Blagoveshanskiy N.C., 1976)
Jarrohlikdan keyingi davolash. Umumiy va mahalliy antibiotikoterapiya hafta
mobaynida, har kuni bo’shliq ichi antibiotik bilan yuvib turiladi, umumiy
simptomatik davo, organizmni quvvatini oshiruvchi dori vositalari qo’llaniladi.
3.9.
Burun yondosh bo’shliqlarini mukoselesi.
Burun yondosh bo’shliqlarini mukoselesi- burunga chiqaruvchi tabiiy
teshiklarni yopilib qolishi natijasida va bo’shliq ichida shilliq va gialin sekreti
to’planishi, hamda epiteliyning deskvamasiya natijasida burun yondosh
bo’shliqlaridan birida qopsimon kista rivojlanishidir. Bu kam uchraydigan
kasallik bo’lib, ayo’l va erkaklar orasida 15- 25 yoshlar orasida uchraydi. Lekin 10
yoshgacha bo’lgan bolalarda va 45 yoshdan keyin ham uchrab turadi. Kopincha
peshona bo’shlig’ida ko’proq uchraydi, undan keyin g’alvirsimon labirintda uchrab
turadi. Gohida bu bo’shliqlar orasida uchrab qolib, kista ko’z kosasiga kirib,
ekzoftalm keltirib chiqarishiga sabab bo’ladi. Juda kam hollarda mukosele gaymor
va ponasimon bo’shliqlarda kam uchraydi. Lekin gaymor bo’shlig’ida ko’pincha
odontogen kistalar ko’p uchramoqda.
Patogenezi. Turli olimlar mukosele kelib chiqishida o’zlarining nazariyalarini
tavsiya etganlar.
a)
Monoglyandulyar nazariya- mukosele bitta shilliq bezni tiqilib qolishidan
xosil bo’ladi, natijada epiteliy qavatini prolifirasiyasiga, kengayishiga va shilliq
qopini shakllanishiga sabab bo’ladi deydi.
b)
Morfogenetik nazariya- g’alvirsimon labirintni hujayralarini rivojlanishi
buzilishidan keyin kelib shiqadi, shu bilan bir vaqtni o’zida odontogen gaymorit
rivojlanishiga sabab bo’lasi deydi.
Dostları ilə paylaş: |