Shaxs xususiyatlari haqidagi tasavvurlar talqini. Temperament Reja

2. I.P.Pavlov nerv sistemasining to'rtta tipiborligini belgilab chiqdi. Avvalo u kuchli va kuchsiz tiplarni farqlagan. Kuchli tiplar orasida muvozanatsiz tiplar va muvozanatli tiplar bo'lishi mumkin. Muvozanatli tiplar harakatchan va sust (inert) tiplarga bo'linadi. Shu tariqa uchta kuchli tip hosil bo'ladi, to'rtinchi tipga esa olim barcha kuchsiz tiplarni kiritgan. Faoliyat jarayonida nerv sistemasining tipi o'zgarmasdan qolmaydi.Temperament shaxsning psixik xususiyatlaridan biridir, lekin har bir temperamentdagi kishilar ham juda xilma-xil bo'ladilar. Har bir kishi takrorlanmas shaxs hisoblanadi, shuning uchun ham uni yuqorida aytib o'tilgan temperament tiplaridan biriga kiritish hamisha ham mumkin bo'lavermaydi. Ko'pgina kishilaming shaxsi faqat birgina tipga hos belgiga ega bo'lib qolmasdan, balki ikki va undan ham ko'proq tipning belgilariga ega bo'ladi. Kishida xolerik tipdagi xususiyatlar bilan bir qatorda, masalan, sangvinik tipdagi kishining belgilari ham bo'lishi mumkin; melanxolik tipdagi kishida esa flegmatik tip xususiyatlari uchraydi va hakazo. Bu tiplar sof holda hayotda ancha kam uchraydi. Yana ko'pgina o'tkinchi oraliq yoki aralash tiplar bor.Temperament tiplarining psixologik tavsifi quyidagi muhim xususiyatlar yordamida aniqlanishi mumkin:
1 Senzitivlik. (lotincha-sensus, sezish, huz qilish) Insonda bironta psixik reaksiyani hosil qlish uchun zarur o'ta kuchsiz sezgilarning paydo bo'lishi uchun kerak qo'zg'ovchining ozgina kuchi, ehtiyojlar qondirmasligining sezilar-sezilmas darajasi mujjassamlashadi:

2. 
   Reakiivlik. Aynan bir hil kuch bilan tasir etuvchi tashqi va ichki ta'surolarga shahs qanday kuch bilan emotsional reaksiya qilishiga qarab munosabat bildiriladi. Reaktivning yorqin ro'yobga chiqishi - emotsionallik, ta'sirlanuvchanlikning ifodalanishidir.
   
3. 
   Faollik. Inson qanday faollik darajasi bilan tashqi olamga ta'sir ko'rsatishi va maqsadlarini amalga oshirishda obektiv hamda subektiv qarama-qarshiliklarni faollik bilan yengishiga qarab fikr yuritiladi.
   
4. 
   Reaktivlik bilan faollikning o'zaro munosabati. Bunda odamning faoliyati ko'p jihatdan nimaga bog'likligiga qarab, masalan, tashqi va ichki sharoitlarga (kayfiyatga, favqulotda holatda) yoki maqsadiarga, ezgu niyatlarga, hohish-intiluvchilarga ko'ra fikr bildirish nazardatutiladi.
   
5. 
   Reaksiya tempi. Psixik reaksiyalar va jarayonlarning kechish tezligiga, binobarin harakat tezligiga, nutq suratida, farosatlilikga, aql tezligiga asoslanib xulosa chiqariladi.
   
6. 
   Harakat larning silliqligi va unda qarama-qarshi sifat rigidlik (qotib qolganlik), shaxsning o'zgaruvchan tashqi ta'surotlariga qanchalik yengillik va chaqqon muvofiqlashuviga, shuningdek, uning hatti-harakatlari qanchalik sust va qotib qolganligiga baho berishdan iboratdir.
   
7. 
   Ekstravertlik va intravertlik. Shaxsning faoliyati va reaksiyasi ko'p jihatdan nimalarga bog'liqligiga, chunonchi favqulotdagi, tashqi ta'sirotlarga (ekstravertlik) yoki aksincha, timsollarga tassawurlarga, o'tmish hamda kelajak bilan uyg'unlashgan mulohazalarga (intravertlik) taaluqlidir.