Щязряти Айятуллащцл-Цзма

Fikirləşin və cavab verin

1.Nəyə görə müşriklər məad məsələsinə təəccüblə yanaşırdılar?

2.Təbiətdə məad səhnəsini hər il necə müşahidə edirik?

3.Quran bir sıra ayələrdə ana bətnində keçən dövrü məaddan bir nümunə kimi qeyd 

etmişdir. Bunu necə əlaqələndirmək olar?

4.Enerjilərin qiyaməti necə olur?

5.Nəyə  görə  Quran  (Yasin  surəsinin  80-cı  ayəsində)  «yaşıl  ağac»  ifadəsindən  istifadə 

etmişdir?

VII dərs

Məad və yaranışın fəlsəfəsi

İnsanların bir çoxu sual edirlər: Allah bizi nəyə görə yaratmışdır? Bəziləri bir addım da 

irəli  atıb  deyirlər  ki,  ümumiyyətlə,  bu  böyüklükdə  dünyanın  yaranışının  fəlsəfəsi  nədir? 

Bəlkə,  Allahın  bəzi  çatışmazlıqları  var  və  dünyanı  yaratmaqla  o  çatışmazlıqları  aradan 

qaldırmaq istəyir? Belə olan təqdirdə Allahın ehtiyac məsələsi irəli çıxır. Ehtiyac isə Allahın 

məqamı  ilə  uyğun  gəlmir.  Bu  sualın  cavabı  barədə  çox  danışmaq  olar.  Lakin  biz  bir  neçə 

cümlə ilə qısa olaraq onu oxucuların nəzərinə çatdırırıq.

Bizim  (insanların)  bu  barədə  bir  səhvimiz  var.  O  da  budur  ki,  biz  Allahın  sifət  və 

xüsusiyyətlərini  özümüzlə  müqayisə  edirik.  İnsan  çox  məhdud  bir  varlıqdır.  Hər  nə  iş 

görürsə,  ehtiyaclarını  ödəmək  və  çatışmazlıqlarını  aradan  qaldırmaq  üçün  görür.  Məsələn, 

savadsızlığını  aradan  qaldırmaq  üçün  dərs  oxuyur,  maddi  imkanını  düzəltməkdən  ötrü 

işləyib maaş alır və s. Ancaq heç bir çatışmazlığı olmayan və hər cəhətdən kamil olan Allah 

barədə  belə  mühakimə  etmək  düzgün  deyil.  O,  dünyanı  özü  faydalansın  deyə  yaratmayıb. 

Əksinə,  onun  dünyanı  yaratmaqda  məqsədi  yaradılmışlara  fayda  verməkdir.  Allah  həddən 

artıq parlaq və sonu olmayan bir günəşdir. O, öz nuruna heç bir ehtiyacı olmadan nur saçır 

və  o  nurdan  bütün  varlıqlar  bəhrələnir.  Ümumiyyətlə,  Allah  məxluqatı  təkamülə  yetirmək 

üçün onlara kömək etməyi lazım bilir. İnsanların yoxdan yaranmasının özü bir növ təkamülə 

tərəf atılmış addımdır. Bundan əlavə, bəşər üçün peyğəmbərlər, səmavi kitablar göndərmək 

də təkamülə yetişməkdə böyük rol oynayır. Həzrət Əli(ə)-ın dili ilə desək, dünya bir məktəb, 

insanlar  isə  bu  məktəbin  şagirdləridir.  Bu  dünya  bir  əkin  sahəsi,  insanlar  isə  bu  sahədə 

məşğul olan əkinçilərdir. Bu dünya böyük bir ticarət mərkəzi, insanlar isə orada alver edən 

tacirlərdir.  Bir  halda  ki,  ətrafımıza  diqqətlə  nəzər  salarkən  hər  şeyin  bir  məqsəd  üçün 

6

 Bu barədə ətraflı məlumatı «Yasin surəsinin tərcümə və təfsiri kitabından oxuya bilərsiniz.

---

84

yaradıldığını  görə  bilirik,  o  halda  bu  dünyanın  yaranışını  necə  qayəsiz  hesab  edə  bilərik? 

Məsələn,  insanın  bədənində  hər  nə  varsa,  hamısı  bir  məqsəd  əsasındadır.  Hətta  ayağın 

altındakı çökəklik və kipriklər də. Necə ola bilər, bədən üzvlərinin ayrı-ayrılıqda hər birinin 

bir məqsədi olsun, lakin insanın bütövlükdə bir məqsədi olmasın?

Bədənimizdən  xaricdə  da  vəziyyət  eyni  ilə  bu  cürdür.  Təbiətdəki  quruluşların  hər 

birinin  öz  qayəsi  vardır.  Günəşin  saçmasının,  yağışın  yağmasının,  havanın  müəyyən  bir 

şəkildə keçməsinin hərəsinin özünə məxsus bir məqsədi yoxdurmu?

Həqiqət budur ki, bu dünyanın batinində böyük bir tablo asılmışdır. Bəzən həqiqət o 

qədər aydın olur ki, insan ilk baxışda onu görə bilmir. Ancaq bir az diqqət yetirdikdən sonra 

hər  şey  öz  qaydasına  düşür.  Bu  tablonun  üzərində  dünyanın,  bəşəriyyətin  yaranmasının 

əsas hədəfi, «tərbiyə» və «təkamül» yazılmışdır.

7

İndi ki yaradılışımızın bir məqsədi olduğunu bildik, görək, bu məqsəd nədən ibarətdir? 

Bu  dünya  onda  olan  saysız-hesabsız  müşkülləri  ilə  birgə  insan  yaranışı  üçün  məqsəd  ola 

bilərmi? Məsələn, bir nəfər altmış il yaşayır. Hər gün səhər işə gedir, axşam olduqda yorğun  

halda  evinə  qayıdır.  İşinin  müqabilində  müəyyən  miqdarda  maaş  alır,  həmin  maaşla  da 

ailəsinin  təlabatını  ödəyir.  Bu  proqram  ömrünün  axırınadək  davam  edir.  Ömrü  sona 

çatdıqda  dünya  ilə  vidalaşıb  axirət  mənzilinə  yollanır.  Fikirləşin,  görün,  bu  yaşayış  insan 

yaranışı üçün hədəf ola bilərmi? Yəni, insanın yaranışında məqsəd yalnız yuxarıda deyilən 

proqramları təkrarlamaqdırmı?

Əgər  bir  mühəndis  açıq  səhrada  böyük  bir  bina  tikib   onun  inşasına  illərlə  vaxt  sərf 

etsə də və binanı tikib qurtardıqdan sonra ondan soruşsalar ki, bu binanı nə üçün tikmisən, 

o da cavab versə ki, binanı tikməkdə məqsədim buradan keçənlərin onun kölgəsində bir az 

dincəlməsidir, bu cavabdan təəccüblənmərikmi?  Yoldan keçən bir şəxsin bir saat dincəlməsi 

üçün bu qədər əzab-əziyyətə dəyməz.

Məad  və  ölümdən  sonrakı  həyatı  qəbul  etməyənlərin,  bu  dünyanı  puç  və  mənasız 

bilmələrinin  səbəbi  də  məhz  budur.  «Bu  dünyanın  yaşayışı  məqsədsizdir»  kimi  ifadələr 

materialistlərin  sözlərində tez-tez   gözə çarpır. Hətta onların  bəziləri  bu həyatdan  və eyni 

proqramın  illərlə  təkrar  olmasından  yaxa  qurtarmaq  üçün  intihara  əl  atırlar.  Lakin  bu 

dünyaya  məna  verən  onu  başqa  bir  dünya  üçün  müqqədimə  və  hazırlıq  bilməkdir.  Bu 

dünyadan  sonra  əbədi  həyat  sürmək  üçün  buradakı  çətinliklərlə  mübarizə  aparırıq.  Yaxşı 

olardı  ki,  ötən  dərslərdə  çəkdiyimiz  misalı  bir  daha  xatırladaq:  əgər  ana  bətnində  olan 

körpənin tam ağlı, düşüncəsi olsaydı və ona desəydilər, buradan (ana bətnindən) başqa bir 

yoxdur,  körpə  dərhal  etiraz  edib  deyəcəkdi:  «Onda  mənim  bu  zindanda  qalmağımın  nə 

mənası var? Nəyə görə burada qanın, suyun içərisində qalıb həlak olmayıb? Allah məni buna 

görəmi yaratmışdır? Bunun nə mənası var?». Ancaq əgər körpəyə desələr ki, bura geniş bir 

dünyaya  qədəm  basmaq  üçün  keçid  mərhələsidir  və  burada  bir  müddət  qaldıqdan  sonra 

açıq həyata qayıdacaqsan, onda körpə razı qalıb deyəcək: «Bu təqdirdə burada qalmağıma 

dəyər.  Çünki  bura  hazırlıqdır  və  bir  neçə  aydan  sonra  buradan  xilas  olacağam.»  Qurani- 

Kərim bu barədə belə buyurur: «And olsun ki, siz ilk yaradılışı (dünyaya necə gəldiyinizi)