Щязряти Айятуллащцл-Цзма

1)Nisbi mühakimə və məhdud məlumatlar

Adətən,  insanlar  əşyalarla  təmasda  olduqları  üçün  öz  mühakimələrində  əşyalara 

istinad edirlər. Məsələn, deyilir ki, filan əşya uzaqdadır. Yəni, bizə nisbətən uzaqdadır. Yaxud 

filankəs  güclü  və  ya  zəifdir.  Müsibətlər  və  ziyanlar  barədə  də  insanlar  bu  cür  mühakimə 

yürüdürlər.

Məsələn, bir məntəqəyə yağış yağır. Məntəqənin şəraitini nəzərə alaraq yağışın müsbət 

təsiri olarsa, onu nemət, mənfi təsiri olarsa, onu bəla adlandırırıq.

Yaxud köhnə bir binanı uçurub, yerində təzə bir bina tikmək istəyirlər. Sökülən zaman 

oradan ötən bir nəfər toz-torpağı gördükdə narahat olub deyingənlik edir. Lakin fikirləşmir 

ki, orada xəstəxana tikiləcək, gələcəkdə həmin binadan yüzlərlə insan istifadə edəcəkdir.

İlk baxışdan ilanın zəhərini şər, bəla adlandırırq. Lakin bilmirik ki, həmin zəhərlə ilan 

özünü müdafiə edir. Yaxud bilmirik ki, həmin ilan zəhərindən bir çox xəstələrə şəfa verən 

dərmanlar hazırlanır.

Bu  cür  səhvlərin  qarşısını  almaq  üçün  yeganə  yol  yalnız  fərdi  məlumatlara 

arxalanmamaqdır. Əksinə, bütün cəhətləri nəzərə alaraq hökm etmək lazımdır.

Ümumiyyətlə, dünyada baş verən bütün hadisələr zəncir halqaları kimi bir-biri ilə bağlı 

və əlaqədardır. Bir şəhərdə əsən güclü külək, yağan leysan, hamısı bu zəncir silsiləsinin bir 

hissəsidir. Bu hadisələr digər şəhərlərdə də baş verən hadisələrə əlaqədardır. Eyni zamanda, 

keçmişdə baş verəcək hadisələrlə də əlaqədardırlar.

Yuxarıda  deyilənlərdən  belə  nəticəyə  gəlirik  ki,  dunya  hadisələrinin  əksəriyyətini 

kənara  qoyub,  onların  kiçik  bir  hissəsi  barədə  hökm  vermək  səhv  və  məntiqsiz  bir  işdir. 

Dünyada elə bir şey yoxdur ki, tamamilə şər və ziyandan ibarət olsun.

Düzdür, bəzi şeylər var ki, onların ziyanı var, lakin onda olan fayda və xeyir ziyanından 

daha coxdur. Məsələn, bir xəstə üçün cərrahiyyə əməliyyatının ziyanı var. Çünki xəstə ondan 

---

22

əziyyət  çəkir.  Lakin  həmin  cərrahiyə  əməliyyatının  faydası  ziyanından  qat-qat  çoxdur. 

(Onun nəticəsində xəstə şəfa tapır).

Məsələnin daha aydın olması üçün nümunə kimi zəlzələni götürək. Düzdür, zəlzələ baş 

verən  məntəqəyə  çoxlu  zərər  dəyir.  Bu  da  bizim  nəzərimizdə  şər  və  ziyan  olan  bir  işdir. 

Ancaq həmin zəlzələnin dünyanın digər hadisələri ilə əlaqədar olduğu nəzərə alındıqda ola 

bilsin ki, bizim fikrimiz dəyişsin.

Zəlzələnin təkcə yerin altında olan hərarət və buxarların və ya quru, dəyişməyən ayın 

daima yer kürəsini özünə cəlb etməsinin, yaxud da deyilənlərin hər ikisinin səbəbindən baş 

verməsi  barədə  alimlər  müxtəlif  nəzəriyyələr  yürüdürlər.  Bu  nəzəriyyələrdən  hər  hansını 

qəbul etsək, yenə də gərək, zəlzələnin digər cəhətlərini nəzərə alaq. Yəni, bilməliyik ki, yerin 

altında əmələ gəlmiş hərarətin indiki zamanda dünyada böyük rol oynayan neft mənbəyini, 

eləcə də daş kömür hövzəsinin aşkar edilməsində nə qədər rolu var. Bunları nəzərə aldıqda 

zəlzələnin xeyirli olduğunu da anlayarıq.

Həmçinin  dənizlərdə,  çaylarda,  okeanlarda  ayın  cazibəsi  nəticəsində  su  səthinin 

qabarması  və  çəkilməsi  dəniz  sularının,  eləcə  də  dənizdəki  canlı,  və  cansız  varlıqların 

salamat qalmasında, bəzən də qurumuş sahillərin suvarılmasında böyük rol oynayır. Deməli, 

bu da xeyirdir.

Belə məsələlərə nəzər saldıqda anlayırıq ki, bizim məhdud elmimizin nəticəsində bəzi 

işlər şər və bəzi işlər xeyir adlandırılmışdır. Hadisələrə nə qədər cox diqqət yetirsək, bir o 

qədər onların həqiqətinə yetişərik.

Qurani-Məcid  insanlara  buyurur  ki,  «sizə  yalnız  cüzi  bir  elm  və  bilik  verilmişdir.»