SİNDİRİm sistemi hastaliklari ve beslenme tedaviSİ Hazırlayanlar
Yüklə 144,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ Hazırlayanlar Araş. Gör. Gamze Akbulut Araş Gör Hilal Çiftçi Yrd. Doç. Dr. Emine Yıldız Hacettepe Üniversitesi-Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Şubat - 2008 ANKARA Birinci Basım : Şubat 2008 / 3000 Adet Sağlık Bakanlığı Yayın No: 728 ISBN : 978-975-590-244-9 Baskı : Klasmat Matbaacılık
Matbaacılar Sanayi Sitesi 559. Sokak No: 26 İvedik Organize Sanayi Bölgesi / ANKARA
Tel: 0312 395 14 92 - Fax: 0312 395 53 90 www.klasmat.web.tr Bu yayın; T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü Beslenme ve Fiziksel Aktiviteler Daire Başkanlığı tarafından bastırılmıştır. Her türlü yayın hakkı, T.C. Sağlık Bakanlığı’na aittir. Kısmen dahi olsa alınamaz, çoğaltılamaz, yayınlanamaz.
SUNUŞ Sindirim sistemi, katı ve sıvı besinlerin ağızdan alınmasından itibaren sindirim kanalında ilerlemesi esnasında su, vitamin ve mineraller ile birlikte protein, karbonhidrat ve yağların emilerek kan dolaşımına geçebileceği küçük yapı taşlarına parçalandığı önemli sistemlerimizden biridir. Sağlıklı yaşamın sürdürülmesinde yeterli ve dengeli beslenme esastır. Bunun sağlanmasında sağlıklı bir sindirim sistemine ihtiyaç olduğu gibi sağlıklı sindirim sistemi içinde beslenme büyük önem taşımaktadır. Dengeli olmayan bir beslenme üzerine eklenmiş enfeksiyon ajanları ve stres faktörünün yol açtığı sindirim sistemi hastalıkları ile artan sıklıkta karşılaşmaktayız. Sindirim sistemi hastalıklarının önlenmesinde veya tedavisinde beslenme büyük önem taşımaktadır. Ağızdan anüse kadar sindirim sisteminde görülebilen pek çok hastalığın türüne, görüldüğü bölgeye ve bireysel faktörlere bağlı olarak uygulanacak beslenme tedavi ilkelerinde de değişiklikler yapılabilir. Beslenme tedavisinde temel amaç; akut veya kronik seyredebilen hastalık süresince hastanın komplikasyonlardan korunması için en uygun beslenme programını hazırlamak ve bu süre içinde yeterli ve dengeli beslenmesini sağlayabilmektir. Bu amaçla, bazı besinler diyetten tamamen uzaklaştırılabileceği gibi, tüketilecek bazı besinlerin de miktarında, kıvamında ve pişirme yöntemlerinde değişiklikler yapılabilmektedir. Bu kitapta çeşitli sindirim sistemi hastalıklarında beslenme tedavisi ilkeleri, beslenme önerileri anlatılmıştır. Bu kitabı hazırlayan Sayın Araş. Gör. Gamze Akbulut, Araş Gör Hilal Çiftçi, Yrd. Doc. Dr. Emine Yıldız’a ve çalışmada emeği geçen herkese teşekkür eder, kitabın okuyanlara faydalı olmasını dilerim.
İÇİNDEKİLER SUNUŞ .............................................................................................. 3 Sindirim Sistemi ....................................................................................7 Ağız Hastalıkları ve Beslenme Tedavisi ................................................8 Özefagus Hastalıkları ve Beslenme Tedavisi .......................................9
Özefagus Akalazyası .......................................................................9 Reflü Özefajit .................................................................................10
Hiatal Hernia (Fıtık) .......................................................................12 Mide Hastalıkları ve Beslenme Tedavisi ............................................12
Dispepsi – Hazımsızlık ..................................................................12 Gastrit ............................................................................................13
Ülser ..............................................................................................15 Dumping Sendromu .....................................................................17 Bağırsak Hastalıkları ve Beslenme Tedavisi .......................................18
Konstipasyon (Kabızlık) .................................................................19 Diyare (İshal) ..................................................................................20
Malabsorpsiyon (Emilim Bozukluğu) Sendromları ......................21 Laktoz İntöleransı .....................................................................22
Sorbitol İntöleransı ...................................................................22 Fruktoz İntöleransı ....................................................................22
Kolon (Kalın Bağırsak) Hastalıkları ...............................................23 Ülseratif Kolit .............................................................................23
Crohn Hastalığı (Rejiyonel Enterit) ...........................................24 İrritable Bağırsak (Spastik Kolon) Sendromu ..........................25
Divertiküler Kolon Hastalığı ......................................................26 Kısa Bağırsak Sendromu ..........................................................27 KAYNAKLAR ..................................................................................... 28 SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ SİNDİRİM SİSTEMİ Sindirim sistemi; alınan besinlerin sindirim kanalı boyunca ilerlemesini, sindirim salgıları ile büyük moleküllerin daha küçük yapı taşlarına parçalanmasını, bu yapı taşlarının, su ve elektrolitlerin emilerek kan dolaşımına geçişini sağlar. Sindirim, besinlerin ağıza alınmasıyla başlar. Ağızda çiğnemeyle küçük parçalara ayrılan besin tükrükle karışarak özafagus vasıtasıyla mideye geçer. Mide, yutulan besinleri salgılarıyla yarı-sulu hale getirerek, ince bağırsaklara verir, ayrıca proteinleri daha küçük yapı taşlarına parçalar. İnce bağırsaklara geçen yarı-sulu besinler, safra ve pankreas salgılarının yardımı ile sindirilir ve emilir. Kalın bağırsaklar ise su ve elektrolitleri emer ve feçes atılana kadar depo görevi görür (şekil 1). Şekil 1: Sindirim Sistemi
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 8 AĞIZ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ Ağız hastalıklarının yol açtığı yemek yeme sorunları ve önerilen beslenme tedavileri Tablo 1’de verilmiştir. Tablo 1. Ağız Hastalıkları ve Beslenme Tedavileri
Ağızdaki Yeme Problemi Tedavi
Beslenme Tedavisi Durum
Diş çürüğü - Yemek yerken ağrı - Diş tedavisi -Basit karbonhidrat tüketimi,
- Diş kaybına bağlı - Florid - Şeker ve şekerli besin tüketimi,
çiğneme güçlüğü - Ağız temizliği - Ara öğünlerde karbonhidratlı
besin tüketimi azaltılmalı Diş eti - Ağrı - Ağız temizliği - Rafine besinler ve şeker sorunları - Diş kaybı - Antibiyotik tüketimi azaltılmalı
- Kanama - Sulu besinler tercih edilmeli Anemi - Kırmızı, enfekte dil - Fe ++
- Az posalı ve sulu besinler tercih edilir. • Fe ++
ve buna bağlı - B 12
- Fe ++
ve B 12 ’den zengin • B 12
boğaz ağrısı
besinlerin tüketimi arttırılmalı Tükrük - Ağrı
-Antibiyotik - Az posalı ve sulu besinler tercih edilir. bezinde
- Yeterli ve dengeli beslenme esastır iltihap
Tükrük -Ağrı
- Cerrahi - Az posalı ve sulu besinler tercih bezinde
edilir. taşlar
- Yeterli ve dengeli beslenme
esastır Ağızda yara, -Yemek yiyememe - İlaç - Az posalı ve sulu besinler tercih edilir. geçirilmiş
- Diyet
- Yeterli ve dengeli beslenme esastır ameliyat
Ağız, farinks -Ağrı -Ameliyat - Ameliyat önce ve sonrasında ve larinks -İştahsızlık -Radyoterapi enteral beslenme sıvıları verilir. kanserleri
-Kemoterapi - Az posalı, yumuşak ve sulu
- Enerji ve proteini yüksek diyet verilir. Ağızda -Ağrı,
-Steroid - Sulu ve yumuşak besinler tercih edilir. Crohn’s
- Enerji ve proteini yüksek, posasız Hastalığı
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ ÖZEFAGUS HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ Özefagus ağız ile mide arasında bulu- nan yaklaşık yirmibeş cm uzunluğunda bir borudur. 1,5-2 cm çapında, elas- tik tüp şeklindedir. Yemek borusunun duvarında içte epitel tabakası, dışta kas tabakası bulunur. Bu kitapçıkta incelenecek olan özefagus hastalıkları şunlardır. • Aklazya • Reflü Özefajitis • Hiatal Herni AKALAZYA Özefagusun alt bölüm düz kasları arasındaki sinir ağının çalışmasında ortaya çıkan bir bozulmadır. Özefagusun alt sfinkterindeki gevşeme bozukluğu sonucu oluşur. Hastaların %5’inde Özefagus kanseri gelişebilir. Aspirasyon pnömonisi ve akciğer apsesine neden olabilir. Besinler mi- deye yeterince geçemediğinden özefagusta birikir. Akalazya’da görülebil- ecek genel sağlık sorunları şu şekilde özetlenebilir; • Daha çok sıvı ve gazlı içeçekleri yutma güçlüğü • Yutma Güçlüğü (Odinofaji) • Yenilen yemeğin istemsiz ağza geri gelmesi (Regürjitasyon) • Dilatasyon (Özafagial) • Ağrı (sırta, boyuna ve kollara yayılan) • Malnütrisyon (Uzun dönemde)
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 10 REFLÜ ÖZEFAJİT (PEPTİK ÖZEFAJİTİS) Reflü, mide içeriğinin yemek borusu içine kaçması sonucunda özefagus mukozasının tahriş olması ve mukozada önce ödem, daha sonra da ülser ve darlık oluşmasıdır. Özellikle özefagusun alt bölümünde oluşur. Reflü özefajit her 10 kişiden 4’ünde görülür. Normalde birçok kimsede yemek sonrası 10-15 kez reflü görülebilir. Ancak bu bazı durumlarda hastalığa neden olur. En tipik belirtisi yemekten 30-60 dakika sonra oluşan ve uzanıp yatmakla başlayan veya artan yanmadır. Reflü özefajitin oluşum nedenleri; • Yemek borusunun alt ucundaki kapak fonksiyonlarının bozuk olması • Mide fıtığının olması • Mideden yemek borusuna olan kaçağa karşı olan koruyucu mekanizmaların bozulması
Akalazya’da Beslenme Tedavisi • Besinler hastadaki şikayetlerin düzeyine göre dikkatle seçilmelidir. • Posası az, yumuşak besinler verilir. • Öğün sayısı 6-8’e çıkarılır. • Besinler iyi çiğnenmelidir. • Her lokma sonrası bir miktar su alınmalıdır. • Hastaya sıkıntı (gazlı içeçekler) veren besinler diyetten
çıkarılır. • Kızartma, koyu çay, kahve, alkol, mideyi rahatsız eden baharat türleri, sirke ve hardaldan kaçınılmalıdır. • Çok sıcak ve çok soğuk yiyecek ve içecekler tüketilmemelidir. • Hastalar yeterli beslenemedikleri için bazı hastalarda beslenme yetersizliği görülebilir. O zaman enteral solüsyonlarla destek beslenme uygulanır.
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 11 • Artmış mide asit salınımı, • Mide boşalmasında gecikme, • Midenin aşırı dolgun ve gergin olması • Kullanılan bazı ilaçlar
• Aspirasyon • Gizli, açık kanama, anemi • Özafajit • Barret ülseri • Striktür • Malignite
Reflü Özefajitis’te Beslenme Tedavisi ve Genel Öneriler • Şişmanlık özefajitisle birlikte olan veya uyarıcı bir faktör
olduğu için enerji kısıtlanarak hastanın ideal vücut ağırlığına ulaşması sağlanır. • Günde en az 3 öğün düzenli yemek yenmelidir. • Yatmadan önce yemek yeme alışkanlığından vazgeçilmelidir. • Koyu çay, kahve, karbonatlı içecekler, domates, asitli meyve suları, acı baharatlar diyetten çıkarılmalıdır. • Alt özafajiyal kapak basıncını arttırmak için; proteinden zengin besinler ve yağlı besinler arttırılır. • Yemek hacmini azaltmak için yemeklerde sıvı alımı azaltılıp, sıvı alımı öğün aralarına kaydırılır. • Kızartmalar, kavurmalar, çok sıcak veya çok soğuk besinler yenilmemelidir. • Karın içi basıncı arttıran, sıkı kemer, korse gibi uygulamalardan kaçınılmalıdır. • Yemekten sonra yatmaktan kaçınılması gerekir. • Yatılan yatağın başının 15-25 cm yükseltilmesi, gece uykudayken, yemek borusuna kaçmış olan mide içeriğinin yer çekimi etkisiyle geriye dönmesini kolaylaştırır. • Alt özefagus basıncını azalttığı için alkol kullanılmamalıdır. • Tok karnına egzersiz yapılmamalıdır.
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 12 HİATAL HERNİA (FITIK) Midenin özefagusun hiatus kısmından göğüs boşluğuna geçmesidir. Fıtık, midenin dolgunluğuna, vücudun pozisyonuna göre aşağı ve yukarı kayabilir. Öksürme, kusma veya abdominal basınç artışı yapan nedenler fıtığa neden olabilir. Hamilelik, şişmanlık da fıtık oluşumunu kolaylaştırabilir. Mide içeriği özefagusa geçtiği için özefajitis görülebilir. MİDE HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ Mide, sindirimin dışında sekresyon, motilite, intoksisite ve emilim fonksiyonları olan bir organdır. Mide pH’sı 0.9-2.0 arasında değişir. Bu kitapçıkta işlenecek olan mide hastalıkları şunlardır: • Dispepsi-Hazımsızlık • Gastirit • Ülser • Dumping sendromu DİSPEPSİ – HAZIMSIZLIK Yemeklerden sonra midede dolgunluk, basınç hissidir. Bulantı, ağrı, karın bölgesinde hassasiyet, gerginlik ve şişkinlik görülebilir. Nedeni kişiye bağlı veya bir hastalığa bağlı olarak değişir. Dispepsinin, hızlı yeme, yetersiz çiğneme, hava yutma ve duygusal strese bağlı olarak da oluştuğu bilinmektedir. Tedavide hedef, ana nedene yönelik olmalıdır.
• Öğün sayısı arttırılmalı • Azar azar, sık sık yemek yenilmeli • Yemekten sonra yatılmamalı • Uyurken yüksekte yatılmalı • Asitli yiyeceklerden kaçınılmalı • Aşırı sıcak besinler tüketilmemeli • Bazı hastalarda zayıflama, şikayetleri azaltabilir. • Karın üzerinde baskı yapan çamaşır ve kemer kullanılmamalı SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 13 Dispepsiden yakınan insanlarda neden, çoğunlukla psikonörozlardır. Kişideki bu sorun giderilince yakınma da ortadan kalkar.
Mide mukozasının akut ya da kronik yüzeysel erozyonlardır. Akut gastrit genellikle mide de en sık görülen, her yaş grubunda rastlanan bir hastalıktır. Akut gastritte eğer uygun tedavi yöntemi uygulanırsa hızla iyileşme sağlanır.
• Kimyasal o Alkol o Çay, kahve o Salisilatlar gibi bazı ilaçlar • Bazı Bakteriyel Enfeksiyonlar o Besin zehirlenmeleri • Bazı Viral enfeksiyonlar • Alerji (kabuklu deniz hayvanlarının aşırı tüketimi) o Çok acılı, baharatlı yemek Akut Gastritin Klinik Bulguları; • Anoreksi • Yanma • Ağrı
• Besinler iyi pişirilmeli, baharatlı olmamalıdır • Yemekler yavaş yavaş yenilmelidir. • Yemekler iyi çiğnenmelidir. • Yemek yerken fazla konuşulmamalıdır. • Su, yemek aralarında içilmelidir.
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 14 • Dolgunluk hissi • Bulantı – kusma • İshal
• Dehidratasyon Kronik Gastritin Nedenleri; • Devamlılık gösteren Akut gastrit nedenleri • Yetersiz ve dengesiz beslenme (protein, A, E ve C vitamininin yeter- siz alınmaması) • Genetik faktörler • Alkol ve sigara alışkanlığı • Bağışıklık sistemindeki yetersizlikler
• Ağırlık kaybı • Anemi • Kan proteinlerinde azalma • İştahsızlık • Ağrı
• Dolgunluk hissi • Bulantı – kusma • İshal
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 1 ÜLSER Sindirim sisteminin gastrik sekresyonunun erişebildiği bölümde oluşan akut veya kronik ülserasyondur. Peptik ülser özefagus alt ucunda, midede ve duedenumda görülebilir. Akut ülserin bulguları nispeten şiddetli olup ani başlar ve kısa sürer. Kronik ülserin ise bulguları yavaş yavaş başlar ve kronik bir seyir gösterir. Ülserin görülme sıklığı % 10’dur ve erkeklerde daha sık görülür. Etyolojik faktörler arasında helicobacter pylori sık görülür. Gastrik asit, pepsin salgısı, dışında aspirin gibi nonsteroidal antiinflamatuar ilaçlar da ülsere neden olan yardımcı faktörlerdir. Gastrik mukozayı irrite ederek kanamaya ve ülserasyona neden olurlar.
• Karın ağrısı • Özellikle yemek sonrası kusma • Ağızdan ve dışkıdan kan gelmesi • Bulantı • Besinin ağıza geri gelmesi • Yanma • Geğirme
• Yemekler az az, sık sık ve düzenli yenilemeli • Koyu çay, alkol, kahve, kızartmalar, baharat, ketçap, hardal tüketimi kısıtlanmalı • Sigara, alkol tüketimi yasaklanmalı • Yemekler yavaş yavaş yenmeli • Hazımsızlık yapan besinler yenilmemeli • İlk günlerde midenin dinlenmesi için damar yolu ile beslenme uygulanabilir. Daha sonra sulu besinler veya enteral
solüsyonlar verilir, yavaş yavaş normal besinlere geçilir. • C vitamini alımını desteklemek için hergün taze sebze ve meyve tüketilmelidir. SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 16 • Karında dolgunluk • İştah bozuklukları
geçici olarak tamponlayıcı etki gösterse de içerdiği kalsiyumun gastrik asidi artırıcı etkisi bulunmaktadır. Ayrıca hayvansal kaynaklı yağ içermesi ve bazı birey- lerde karın ağrısı, gaz ve ishale yol açabildiğinden olumsuz etkileri de bulunmaktadır. Bu nedenle ül- serli bireylere süt tek başına verilmemeli, günde normal miktarlarda (günde 1-2 su bardağı) verilmelidir.
gastrik ülserde artmaktadır. Çünkü tuz mide mukozasını olumsuz etkiler. Bu nedenle diyetin tuz içeriği normal oran- larda olmalıdır. Ülser – Posa İlişkisi: Suda eriyen posa denilen sebze, meyve ve yulaf kepeğinde bulunan posa türünün olumlu etkileri vardır. Posa özellikle due- donal ülserin tekrarlanmasını önlemektedir.
• Yemek saatleri belirli ve düzenli olmalıdır. • Üç ana öğün tüketilmelidir. • Rafine karbonhidratların olumsuz etkileri vardır. Şeker bazı hastalarda midede yanmaya neden olduğundan şeker tüketimi azaltılmalıdır. • Doku onarımı ve yapımı için proteinden zengin besinler tüketilmelidir. • Yağların, özellikle bitkisel sıvı yağların olumlu etkileri vardır. • Diyet, enerji ve besin öğeleri bakımından yeterli ve dengeli olmalıdır.
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 1 Ülser – Baharat İlişkisi: Acı, baharatlar ve hardal mide mukozasını olumsuz etkiler. Mide asit salgılarını arttırır ve midede daha fazla erezyon harabiyete neden olur.
Ülser – Kahve İlişkisi: Kahve ve diğer kafein içeren içecekler mide salgısını arttırıcı etkiye neden olurlar. Bu nedenle tüketimi bireye göre ayarlanmalıdır.
Mide ameliyatlarından sonra ortaya çıkar. Orta yaş üzerinde ve kadınlarda daha çok görülmektedir.
Dumping Sendromu ve Beslenme Tedavisi • Günde 6-8 öğün yemek yenilmeli • Ana öğünler ara öğünlere paylaştırılmalı • Şeker kullanımı azaltılmalı (erken dumpingde) (geç dumpingde şeker verilince hasta rahatlar) • Yemek sırasında sıvı alınmamalı, yemeklerden 45 dakika önce veya sonra alınmalı • Çok soğuk besinler uyarıcı olduğundan verilmemeli
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 18 BAĞIRSAK HASTALIKLARI VE TIBBİ BESLENME TEDAVİSİ ORTAK GÖRÜLEN BAĞIRSAK PROBLEMLERİ Bağırsak gazları nitrojen (N 2 ), oksijen (O 2 ), karbondioksit (CO 2 ), hidro- jen (H 2 ), ve bazı bireylerde metan (CH 4 ) içerir. Gastro intestinal sistemde, normal koşullarda ortalama 200 ml gaz bulunur. Günde ortalama 700 ml gaz çıkmalıdır. Ancak, günlük atılan gaz miktarı bireyden bireye değişiklik gösterir. Gaz şikayetinden yakınan kişilerde sıklıkla mide/bağırsakda gaz hacimi yüksektir ya da bağırsak hareketleri hızlanmıştır. Buna bağlı olarak, karında kramp şeklinde ağrılar ve şişkinlik hissi görülür.Buna neden olan faktörler, fiziksel aktivite yetersizliği, aerofaji (hava yutma), diyetin içeriği, ve çeşitli gastro intestinal bozukluklardır.
Kişide gaz şikayetleri varsa, fiziksel aktivitesini artırması, kuru baklagiller gibi gaz yapan besinleri tüketmemesi, fruktoz gibi basit karbonhidratların tüketim sıklığını azaltması önerilir.
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 1 KONSTİPASYON (KABIZLIK) Nedenleri Sistemik/ Nörojenik/Metabolik
Kullanılan bazı tedavi yönteminin yan etkileri Hipotroidizm, üremi, hiperkalsemi gibi metabolik ve endokrin
Fiziksel aktivite azlığı
Kötü defekasyon alışkanlığı İnce/kalın bağırsak hastalıkları: bağırsak tembelliği, tıkanıklar vb.
Spastik kolon Sistemik nöromusküler hastalıklar
Posadan fakir diyet tüketimi Gebelik
Gastrointestinal
Kanser Mide hastalıkları
Kalın bağırsakta vasküler hastalıklar Hemoroid, anal yaralar
Antiasitlerin yanlış kullanımı SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 20 Beslenme Tedavisi Konstipasyonun beslenme tedavisindeki temel ilke, suda çözünen ve çözünmeyen posa kaynaklarının diyette arttırılmasıdır. Diyet posasının önerilen düzeyi 14 g/1000 kkal olup; ortalama 25-30 g/gün düzeyindedir. Diyette tüketilen posa düzeyini artırmak için;
Diyare, dışkının kıvamında azalma ile birlikte sıklığında ve hacminde artma olarak tanımlanır. Diyarede su ve elektrolit kaybı oluşur. Süresi uzarsa, hastada dehidratasyon, deri tonusunda azalma, zayıflık, halsizlik ve kansızlık gibi durumlar oluşur. Bu nedenle ishalin bir an önce tedavi edilmesi gerekir. Diyarenin bir çok nedeni olabilir. Bunlar; • Psikolojik nedenli ishaller • İntestinal enfeksiyonlar (viral, bakteriyel, toksik) • Kanser, antibiyotik tedavisi, zehirlenmeler • Hepatit ve safra kanalı tıkanmaları • Malabsorpsiyon sendromu (çölyak, vb) Beslenme Tedavisi Diyareye neden olan etmenler saptanıp, gerekirse ilaç ve beslenme teda- visi yapılabilir. Beslenme tedavisinin ilkeleri şunlardır: • Hastanın su ve elektrolit kaybının karşılanması
(Özellikle bebek ve çocuklarda çok önemlidir) • Enerji ve besin gereksiniminin karşılanması • Posalı besinlerin tüketiminin azaltılması Kısa dönemli gelişen akut ishallerde, besin öğesi ge- reksinimin karşılanmasından ziyade elektrolit ve su kaybının yerine konması çok önemlidir. Bu amaçla, diyette pirinç gibi su tutucu etkisi olan besinlerin, elma, şeftali gibi pektin içeriği yüksek Tam buğday ekmeği, unu ve tam buğday içerikli ürünlerin diyette tüketimini arttırmak (6-11 porsiyon/gün) Sebze-meyve, kuru baklagiller ve yağlı tohumların tüketimini arttırmak (5-8 porsiyon sebze - meyve /gün) Yüksek posalı tahılları tüketmek Sıvı tüketimini arttırmak (Günde en az 2 litre)
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 21 olan meyvelerin (kabuksuz olarak) ve az yağlı yoğurt, ayran tüketimin artırılması önerilir. Bunun yanı sıra bireyin su tüketimininin arttırılması sağlanmalıdır. MALABSORPSİYON (EMİLİM BOZUKLUĞU) SENDROMLARI Sindirim bozuklukları Pankreas yetersizlikleri Gastrik asit salınımının artması Midenin alınması Misel oluşumunun bozulması, safratuzları metabolizmasının değişmesi Hepato-bilier hastalık Safra tuzlarının karaciğerde sirkülasyonunun kesilmesi Bakteri oluşumunun artması Safra tuzlarının birikmesine neden olan ilaçlar
Biyokimyasal veya genetik anomaliler Disakkaridlerin yetersizliği Monasakkarid emilim bozukluğu Spesifik aminoasit emilim bozuklukları Vit B
12 emilim bozukluğu Çölyak hastalığı
Crohn’s Hastalığı Ülseratif Kolit Amiloidozis Skleroderma Tropikal psiloz Gastrointestinal allerji Enterit enfeksiyonla Whipple’s hastalığı İntestinal lenfoma Radyasyon enteriti İlaça bağlı enteritler Endokrin ve metabolik bozukluklar Kısa bağırsak sendromu İntestinal lenfatik ve vasküler anomaliler Mezenterik vasküler yetmezlik Kronik kongestif kalp yetmezliği
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 22 Malabsorpsiyon Nedenleri Genel olarak, nedene yönelik beslenme tedavisi planlanmalıdır. Birey- de ishal gelişmişse, diyetle posa alımı sınırlandırılmalı ve az yağlı diyet (enerjinin %20-25’i) uygulanmalıdır. Bireyin durumuna göre doktor tavsi- yesiyle vitamin ve mineral suplemanı verilebilir.
Laktoz
intoleransı, bireylerde en sık görülen karbonhidrat emilim bozukluğudur. Laktaz ince bağırsakda bulunan bir enzim olup, laktozun hidro- lize olması için gereklidir. Laktaz enzim eksikliğinde, ince bağırsakta laktoz birikir ve böylece osmotik yük ve gaz oluşumu artar. Beslenme tedavisinde, laktoz içeren besinler (başlıca süt olmak üzere sütlü tatlı ve dondurmalar) diyetten çıkartılır. Ancak laktoz intoleransını önlemek için de, her gün bir su bardağı sütün düzenli olarak başka besinlerle birlikte tüketilmesi uygun olabilir. Buna ek olarak, hastalara süt yerine yoğurt tüketimi önerilmektedir.
Sorbitol intoleransı gelişen bireylerde, başta diyabetik ürünler (reçel, dondurma, çikolata) olmak üzere şekersiz sakızlar, yapay tatlandırıcılı tabletler diyetten çıkarılır.
Fruktoza karşı bir intolerans gelişmişse, meyve suları (özellikle elma suyu)ve meyveler diyetten çıkarılır.
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 23 KOLON (KALIN Bağırsak) HASTALIKLARI ÜLSERATİF KOLİT Ülseratif kolit kolonun ve rektum mukozasının enfeksiyonel bir hastalığıdır. Genelde genç erişkin ve orta yaş grubunda görülür. Hastalığın kesin sebebi bilinmemektedir. Hastalık genelde kronik seyirlidir. Ancak bazen şiddetli akut ataklar yapar. Rektal kanamalar, devamlı ishaller, şiddetli karın ağrısı, karında şişme, ateş, halsizlik ve huzursuzluk gibi be- lirtiler gösterebilir.
Bireyin durumu ve bulguları göz önünde bulundurularak diyet, yüksek enerjili, bol proteinli (enerjinin %15-20’si), az posalı, az yağlı ve vitamin minerallerden zengin olmalıdır. Az az sık sık beslenme önerilir. Kişide süt intoleransı gelişmişse süt diyetten çıkarılır, yerine yoğurt tüketimi önerile- bilir.
Yağ türü olarak, orta zincirli yağ asitlerinin olumlu etkileri olduğu gibi, n-3 yağ asitlerinin de immün sistemi olumlu yönde etkilediği bilinmektedir. Bu nedenle, hastalara balık tüketimi ve/veya balık yağı önerilir.
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 24 CROHN HASTALIĞI (REJİYONEL ENTERİT) Crohn hastalığı, gastrointestinal sistemi ağızdan anüse kadar tutabilen, kronik enfeksiyonel bir hastalıktır. Hastaların büyük bölümünde, kronik diyare, steatore (yağlı dışkılama), iştahsızlık, ateş, karın ağrısı ve şişkinliği, gaz, anemi, melena (dışkıda kan görülmesi), yorgunluk ve eklemlerde bozukluklar görülebilir. Besin tüketiminin azalması, gereksinimin artması, emilimin azalması ve gastrointestinal kanaldan protein, sıvı ve elektrolit kaybına bağlı olarak malnütrisyon görülebilir. Buna ek olarak kolon tutulumu söz konusu ise, elektrolit yetersizliği, distal ileum tutulmuşsa safra tuzları, yağ ve yağda eriyen vitaminlerin emiliminde bozukluk, ileum 90 cm’den fazla fonksiyon kaybına uğramış ise, B 12 vitamini emilim bozukluğu görülebilir. ÜLSERATİF KOLİT VE CROHN HASTALIĞININ AYIRICI TANISI
Ülseratif Kolit Crohn hastalığı Hastalığın tutulumu Simetrik Asimetrik Makroskopik olarak Nadir
Karakteristik
kalınlaşmış bağırsak duvarı Daralmış bağırsak duvarı Nadir Çok sık
Devamlı tutulum Daima
Olağandışı Devamlı olmayan, Yok Sık
yama tarzında tutulum Rektal tutulum Daima var Sıklıkla yoktur Vasküler görünüm Bulanıklaşmış veya Sıklıkla normal
kaybolmuş Şiddetli kanama Sık
Nadir Kaldırım taşı görünümü Yok Karakteristik Spontan peteşi Sık
Nadir Birbirinden ayrı mukozal Yok Sık
ülserler Yüzeysel, ufak ülserasyonlar Ara sıra Sık
Büyük (>1cm) ülserasyonlar Şiddetli hastalarda Sık Derin longitudinal ülserasyonlar Nadir Sık
Aftoid ülserler Yok
Karakteristik Ülserasyonu çevreleyen mukoza Anormal Normal
Derin fissürler ve fistüller Yok
Sık Mikroskopik transmural inflamasyon Nadir Karakteristik Submukozal infiltrasyon Nadir Karakteristik Submukozal kalınlaşma ve fibrozis Yok Sık
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 2 Beslenme Tedavisi Hastalıkta akut dönemde, sıvı ve elektrolit kaybının karşılanması önem- lidir. Daha sonraki dönemde, bağırsakların dinlendirilmesi ve bireyin yeterli ve dengeli beslenmesinin sağlanması için total parenteral ve/veya enteral destek uygulanır. Hastada bulgular düzelmeye başladıktan sonra ağızdan beslenmeye geçilir. Diyet ilkesi olarak yüksek enerjili, bol proteinli , az posalı, az yağlı (MCT: orta zincirli yağ asitlerinden zengin), vitamin-minerallerden (özel- likle A, D, E, K vitaminleri; B 1 , B 2 , B
12 , folik asit, selenyum) zengin bir beslenme programı hazırlanır. Bazı hastalarda, buğday, mısır, pirinç, turunçgiller ve süt ve ürünlerinin semptomları arttırdığı bildirilmektedir. Bu nedenle hastaya denenerek ver- ilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak, acı, baharat, alkol, koyu çay, kahve, çok sıcak ve çok soğuk besinler ile çiğ sebze ve meyvelerin tüketiminden de kaçınılmalıdır. IRRITABLE BAĞIRSAK (SPASTİK KOLON) SENDROMU(IBS) IBS, kalın bağırsakta karın ağrısı, gaz, dışkılama alışkanlıklarında değişikliklerin oluştuğu, geçmeyen veya aralıklarla tekrar eden bir du- rumdur. Barsağın yapısında bir bozukluk olmamasına rağmen, işleyişi aksamıştır. Kalın bağırsakta düzensiz, hareketler söz konusudur. Çok şiddetli kasılmaların yanında bazen de bağırsak hareketlerinde yavaşlama ola- bilir. Bütün bu değişiklikler dışkılama düzeninin bozulmasına ve karın ağrısına neden olur. IBS; bağırsak alışkanlıklarındaki değişiklik, geçme- yen veya tekrarlayan ishal, kabızlık veya her ikisinin birden, birbirinin peşi sıra gelmesi şeklinde de olabilir.
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 26 Cinsiyet, yaş, duygusal sorunlar ve stres, besinlere karşı hassasiyet bazı hastalıklar ve ilaçlar hastalığın sıklığını etkiler. Hastalık her yaşta görülmekle birlikte 13 - 49 yaşları arasında daha sıktır. 50 yaşın üzerinde ise oldukça nadir görülür. Bazı besinler (alkol, kahve, bazı baharatlar, bazı meyve ve sebzeler, süt) bağırsakların faaliyetlerinin bozulmasına neden olabilir.
Enerji ve diğer besin öğeleri hastanın gereksinimine göre verilir. Bazı bireylerde diyet yağı bağırsak hareketlerinin artmasına neden olabilir. Bu nedenle azaltılması gerekebilir. Hastada diyare varsa, az posalı, konsti- pasyon varsa bol posalı, hem diyare hem konstipasyon görülüyorsa, az posalı diyete ek olarak günlük 20 gram kepek ilavesi yapılır. Az az sık sık beslenme önerilir. Gaz yapıcı besinler (lahana, turp, kuru baklagiller), gazlı içecekler, alkol, kafein içeren içecekler/besinler, acı baharatlar verilmemelidir. Çiğ sebze-meyve ve süt bazı hastalarda semptomları artırdığı için kontrollü verilmelidir.
Kolon duvarından dışarıya doğru cepleşmeleridir. Yaygın görülmesine divertükilozis denir. Şişmanlık, az posalı diyet tüketimi, yaşlılık, kolon kaslarındaki dejenerasyon ve bakteriyel enfeksiyonlar divertikül nedeni olabilir.
Divertikül tedavisinde, karın içi basıncı değiştiren, kusma ağır egzersizlerden kaçınılmalı ve hasta şişmansa ideal vücut ağırlığına ulaşılması sağlanmalıdır. Diyet posası, hastalığın ilk dönemlerinde
SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 2 azaltılmalı (tolere edilemediği için), sonrasında posa miktarı arttırılmalıdır. Sıvı tüketimi artırılmalıdır. Kızartma, kavurma türü yiyeceklerden kaçınılmalıdır. KISA BAĞIRSAK SENDROMU Bağırsağa cerrahi girişim bulunulması (ince bağırsak alınması) so- nucu gelişen duruma verilen isimdir. İnce bağırsak, % 70-80 düzeyinde alınabilir. Beslenme Tedavisi Bireye göre enerji, protein, vitamin ve mineral, sıvı gereksinimi ayarlanır. Az posalı, yumuşak besinler verilir. Hastaya uzun süre TPN (total paren- teral beslenme) uygulanır. Daha sonraki dönemde enteral ve/veya oral beslenme uygulanır. Oral beslenme uygulandığında, laktaz enziminin yapımı azaldığı için diyette laktoz miktarı azaltılır. Yağ emilim bozukluğu sonucu, A,D,E,K vitaminleri ve kalsiyum emilimi azalır. Sık sık ve azar azar beslenme uygulanır. SİNDİRİM SİSTEMİ HASTALIKLARI VE BESLENME TEDAVİSİ 28 KAYNAKLAR 1. Yamada, T., Alpers, D.H., Owyang, C., ve ark. Handbook of
Wilkins. 2002:,402-418. 2. Aytuğ, Ö.N. Çevre ve inflamatuar bağırsak hastalıkları: İç ve dış
çevrenin prognoz ve tedavide izdüşümü. (Editörler: Göksoy, E,, Mungan, Z., Şentürk, H.) Aktüel Gastroenteroloji ve Hepatoloji.
İstanbul Bilimsel Medikal Yayıncılık. 2001, 274-279 3. Sands, B.E. Chron’s disease. ( Edited by: Feldman, M., Friedman,
L.S, Sleisenger, M.H.). Sleisenger and Fortdran’s gastrointestinal and liver disease. 7th. Edition, Philadelphia, W. B. Saunders,
4. Mahan, L.K., Escott-Stump, S., Krouse’s food nutrition & diet
therapy, 11 th ed, Sounders, 2004. 5. Baysal, A. Beslenme. Hatipoğlu Yayınevi, 7. baskı, Ankara, 1997. 6. Baysal, A., Bozkurt, N, Aksoy, M. ve ark. Diyet el kitabı, Hatipoğlu
Yayınevi, 4. Baskı, Ankara, 2002. 7. Merdol TM, Başoğlu S ve Örer N. Beslenme ve diyetetik açıklamalı
sözlük. Hatipoğlu Yayınevi, Ankara, 1997. 8. Gibney, M.J., Elia, M., Ljungqvist, O., Dowsett, J. Clinical nutrition.
Yüklə 144,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|