Sirtqi va maxsus sirtqi talabalari uchun O`slubiv qo`llanma Samarqand – 2019 kirish

Ikkinchi qonuniyat gemotsentrik sistemalar uchun. Kepler qonunlari va unga asosan:
1. Hamma planetalar kuyosh atrofida elipssimon orbitada harakat kiladi, bu elipsni bitta ukida kuyosh joylashadi.
2. Orbitada aylanganida ularni tezliklari uzgarib turadi, ya’ni radiusga boglik buladi. Planetaning radius vektori teng vaktlarda teng yuzalar chizadi.Planetani kuyosh bilan tutashtiruvchi tugri chizik kesmasi planetani radius vektori deyiladi.
3. Planetalarning kuyosh atrofida aylanish davrlari kvadratlarining nisbati orbitalari katta yarim uklarining kublari nisbatiga teng.
Mikroolam, mikrosistema, mikrojism mikrojarayon tushinchalari mavjud.
Bu jarayonlar asosan molekula, atom va atom yadrosini tashkil kiluvchi zarrachalarga taalluqli hisoblanadi.
Bu zarralarni harakat qonunlarini tekshirganda klassik mehanika konunlaridan chetga chikib kvant mehanikasi konunlarini kullash zaruriyati buladi.
Mikrosistemalardagi mikrozarrachalarni fazodagi holatini aniklashda Galiley koordinata almoshtirishlari ya’ni klassik mehanikadagi massani, uzunlikni, vaktni absalyut kattaliklari tushinchasini kullab bulmaydi.
Mikrozarralarda massa ham, uzunlik va vakt tezlikka boglik buladi. Masalan: elektron tinchlikdagi massasi harakat-dagi massasidan farq qiladi.
Atom yadrosini massasi yadroni tashkil kilgan zarralar massalari yigindisidan farq qiladi.
Bundan shu hulosa kelib chikadiki massa va energiya bir-biriga boglik ekan ya’ni: Mikrozarrachalar kvant mehanikasi konunlariga buysunadi.
Kvant mehanikasi konunlariga asosan mikrozarralar fazoni vaziyati Lorens koordinata almoshtirishlariga mos keladi, ya’ni u zarralar harakatida masofa zarrani ulchamlari hajmi, uning harakat tezligiga mos holda uzgarib boradi.
Tabiatdagi hamma moddalar simetriya konuniga buysinadi. Masalan: Elektron – pozitron jufti. Manfiy va musbat juftli. Mezonlar, - mezonlar hamma elementar zarrachalarni jufti mavjud. Bu elementar zarrachalar simetriya konuniga, tabiatdagi jonli mavjudotlar simetriya konuniga buysinadi. Umuman olganda fan tarakiyoti simetriya konunlariga buysinadi.
Asimmetriya - simmetriyani teskarisi. Bu ham simetriya va assimmetriya uzi juftlik hisoblanadi. Mikrozarrachalarni biror hajmli birligida bulish ehtimolligi:
Zarrachalarni energiya buyicha taqsimot funqsiyasi Fermi-Diraq taqsimoti:
Tabiatdagi hamma jarayonlar fazo va vaqtda mavjud buladi, bu erda fazoni
belgilashda biror jism haroratini urganishda koordinata sistemasi tushinchasi qiritiladi.
Fazo va vaqt: Dunyoda sodir bulayotgan barcha hodisava uzgarishlar makon va vaqtda sodir buladi. Dunyo qanchaliq katta? bu dunyodagi narsalarni ulchamlari qanday? faqat har kunliq turmushimizga uchraydigan narsalar ulchamlarini kuz oldimizga keltira olamiz. Biz uchun eng kichiq ulcham bu inson sochini ulchamlari bulib u tahminan mm ni undan bir qismiga tengdir.
Erning diametri 13000 qm ga tengdir. Eski ulchash metodlari yordamida bizdan ancha olisda bulgan ob’ektlarni ulchamlarini aniqlash qiyin. SHuning uchun tezliklar yordamida aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Osmon jismlariga bulgan masofalarni ulchash radiolokatsiya metodlari bilan amalga oshiriladi. Radar nur tekshirilayotgan ob’ektga qarab yunaltiriladi bu nur asosan qisqa tulqinli signaldan iborat buladi. Keyin signalni qaytarib kelishi kutiladi va shu orada sarf qilingan vaqt qayd etiladi agar signal oyga muljallangan bulsa qayd etish vaqti 2.6 s ga teng buladi. Signal 300 000 km/s tezlik bilan tarqalishini hisobga olsak bu masofa 400 000 km-ga teng buladi. Oygacha bulgan masofani bilgan holda oy ulchamlari haqida nima deyish mumkin?