Siyasi. İDeolojiler

M O D E R N L İB E R A L İZ M
M odern liberalizm zaman zaman “20. Yüzyıl liberalizmi” olarak adlandırılır. 19. Yüzyıl’da sanayi 
kapitalizminin doğuşuyla klasik liberalizmin gelişimi nasıl yakından ilgiliyse, aynı şekilde modern 
liberal fikirler de sanayileşmenin daha da gelişmesiyle bağlantılıdır. Sanayileşme bazı kesimler için 
devasa boyuttaki bir servet artışı demekti. Ancak aynı süreç beraberinde sefalet, cehalet, hastalık ve 
gecekondu yaygınlaşmasını da getirmişti. Üstelik sosyal eşitsizliğin göz ardı edilme ihtimâli daha da

---

zorlaşmıştı. Çünkü, düşük ücretler, işsizlik, küçük düşürücü hayat ve çalışma koşullarından dolayı 
büyüyen sanayi işçisi sınıfı dezavantajlı konumdaydı. Bu gelişmelerin, İngiliz liberalizmi üzerinde
19. Yüzyıl’dan günümüze kadar birtakım yansımaları olmuştur ama başka ülkelerdeki etkilenme 
ise oldukça sonraları meydana gelmiştir. Örneğin, Amerikan liberalizmi 1930’lardaki buhrana ka­
dar etkilenmemiştir. Böylesi değişken tarihsel koşullarda liberaller, sanayi kapitalizmiyle beraber 
genel refah düzeyinin yükseleceği ve herkes için özgürlüğün sağlanacağı şeklindeki inancı sürdür­
mede daha da zorlanmaya başlamışlardır. Tüm bunların sonucunda birçokları, denetimsiz bencil 
çıkar arayışının sosyal olarak âdil bir toplum üreteceği biçimindeki erken dönem liberal beklentiyi 
gözden geçirme durumunda kalmışlardır. İktisadî bireycilik fikrine yönelik saldırılar arttıkça libe­
raller devlete yönelik tutumlarının üzerine yeniden düşünmek durumunda kalmışlardır. Klasik te­
orinin bünyesindeki minimal devlet, sivil toplumun eşitsizliklerini ve adâletsizliklerini gidermede 
kesinlikle yeterli değildi. Tüm bunlardan dolayı modern liberaller müdahaleci ya da imkân tanıyan 
bir devletin gelişimini savunma hususunda hazırlıklıydılar.
Ancak modern liberalizme yönelik birbirinden oldukça farklı iki yaklaşım vardır. Klasik libe­
raller, bu yaklaşımın daha önce liberalizmi tanımlar nitelikteki ilke ve öğretileri çiğnediğini, özellik­
le de bireyciliği terk ederek kolektivizmi (bkz. s. 120) benimsediğini belirtirler (bkz. “Sosyalizm” 
bölümü, “Üçüncü Yol” alt başlığı). M odern liberaller ise klasik liberalizme ihanet etmek bir yana, 
klasik liberalizmi gerektiği gibi inşa ettiklerini ifade etmek için epey çaba harcamaktadırlar. Bu gö­
rüşe göre, teorik olarak açık bir tutarlılığı ifade eden klasik liberalizmin aksine modern liberalizm, 
yeni ile eski liberalizm arasındaki bir evliliği temsil eder ve böylece de ideolojik ve teorik gerilimleri 
somutlaştırır. M odern liberalizmin kapsamındaki ayırt edici fikirler şunlardır:
► Bireysellik
► Pozitif özgürlük
►
Sosyal liberalizm
►
İktisadî yönetim