Siyasi. İDeolojiler

21. Y Ü Z Y IL D A F E M İN İZ M
Bazı açılardan feminist teori, 1960’ların sonu ve 1970’lerin başında en üst yaratıcılık ve radikallik 
noktasına ulaşmıştı. O zamandan beri kadın hareketi düşüşe geçmiştir ve “post-feminizm”i tar­
tışmak moda hâline gelmiştir. Şüphesiz, feminizm birçok zorlukla yüzleşmiştir. İlk olarak kadın 
hareketi gittikçe bölünmüş ve birbiriyle ilişkisiz fikirlerden oluşan bir hareket hâline gelmiştir; ger­
çekten de bazıları kadın hareketinin hâlâ anlamlı olup olmadığını sorgulamaktadır. Kadının rolünü 
geliştirme ortak inancı ile birleşilmiş olsa da bunun nasıl elde edilebileceği ve uygulamada ne anla­
ma geldiği konusunda feministler hemfikir değildirler. Ayrılıklar uzun zamandır var -reformist ve 
devrimci feministler arasında, radikal ve sosyalist feministler arasında ve ayrılıkçılık ve lezbiyenlik 
gibi çok çatışmalı konularda bu görüldü. Ancak fuhuş, pornografi ve sansür, kürtaj, annelik, ırk ve 
etniklik, refah devleti vs. gibi konular ile ortaya çıkan ayrımlar ile bunlar hızla çoğalmıştır. Bu ka­
dar geniş konu ve ilgi alanının olması feminizmin güçsüzlüğünden çok gücünün bir göstergesidir. 
Gerçekten de bu; feminizmin, siyasî bir hareketten diğer ideolojiler gibi birbirine rakip gelenekleri 
içeren siyasî bir ideolojiye dönüştüğünü vurgulamaya yardımcı olur.
Bir başka sorun, özellikle 1980’lerde feminizmin düşman siyasî bir çevrede hareket etmesiy­
di. İslâm ülkelerinde fundamentalizmin (bkz. s. 287) ilerlemesi, kadınların kamusal hayattan ve 
siyasetten çıkarılmasına, yasal haklarının kaldırılmasına ve örtünmeye geri dönülmesine yönelik 
baskıyla kendini dışa vurdu. Feminizme karşı bir başka muhafazakâr geriye dönüş sanayileşmiş 
Batıda da görüldü. 1980’lerde hem Thatcher hem de Reagan yönetimi, örneğin, kadının ev hanımı 
ve anne olarak geleneksel rolünü vurgulayarak ve “aile değerleri”nin restorasyonuna çağrı yaparak 
açıkça anti-feminist duruş sergiliyordu. Yeni Sağ, sadece “doğal” olduğu için değil aynı zamanda 
sosyal düzen ve istikrar garantörü olarak görüldüklerinden “aile lehine” ataerkil değer ve fikirleri 
yeniden gündeme getirmeye çalışmıştır. Örneğin gençlik arasında suç ve yıkıcılığın ( vandalism) 
artmasının nedeni, çalışan annelere yüklenmişti ve hem İngiltere hem de A B D ’de anneler, gele­
neksel aileyi tehdit ettikleri ve refah yükünü arttırdıkları gerekçesiyle suçlanmışlardı. Bunlar, Susan 
Faludi’nin Backlash ( Geriye Dönüş, 1991) kitabında “suçu feminizme at” sendromu olarak adlan­
dırdığı konuya birtakım örneklerdir. Ancak aynı zamanda bu tür anti-feminizm, kadın hareketine 
dolaylı iltifat sağlamıştır. Geleneksel sosyal ve dinî değerleri yeniden savunma çabası, kadınların

---

yerleşik tutumları sorgulamalarını ve geleneksel cinsiyet rollerini yeniden gözden geçirmelerini 
desteklediğinden feminizmin başarısını yansıtmıştır.
21. Yüzyıl’da feminizm, birçok ilk hedefine ulaştığından veya ulaşmakta olduğundan da bazı 
sorunlarla karşı karşıya kalıyor; bu konu post-feminizmin temel eleştirisi olmuştur. 20. Yüzyıl’ın 
başlarında seçme hakkı nasıl kazanıldıysa “ikinci dalga” feminizmi de kürtaj, eşit ödeme yasası, ay­
rımcılık karşıtı yasalar ve eğitim ile siyasî ve profesyonel hayata daha rahat giriş için birçok ülkede 
kampanyalar yürütmüştür. Hatta bazıları feminizm zaferinin, eskilerin şovenist darkafalı olmayan 
ve “ kadınsı” unsurlarıyla barışık ve de “simetrik aile” içinde ev ile aile sorumluluklarını paylaşmaya 
hazır yepyeni bir erkek türünün ortaya çıkmasında görüldüğünü ileri sürer. Erkek hareketi adı ve­
rilen oluşum, gerçekten de bazı konularda çok daha ileri gidildiğini, erkeklerin toplumsal cinsiyet 
politikalarının kurbanı hâline geldiklerini ve ondan bir fayda sağlamadıklarını tartışmışlardır. Bu 
bakış açısı, feminizmin gelişiminin fazla ileri gittiğini ileri sürer. Geleneksel “erkek” mesleklerinin 
azalmasıyla yüzleşen, işyerinde ve evde kadın kaynaklı rekabet ile karşılaşan ve “ekmeği kazanan” 
sıfatı elinden alman erkekler, özellikle de genç erkekler, kadınların olan bir gelecekle başedemeyen 
başarısızlık kültürüne geri çekilecektir.
Bütün bunlarla yüzleşen kadın hareketi, radikalleşmeden kesinlikle uzaklaşan bir süreçten 
geçmiştir. Hareketin militan ve devrimci kanadı, gittikçe marjinalleşmekte ve feminist literatür her 
şeyin yeniden gözden geçirildiğine dâir açık kanıtlar sunmaktadır. Friedan’ın The Second Stage’i 
( İkinci Aşama,
1983) ve Greer’in Sex and Destin/si ( Cinsiyet ve Kader, 1985) çocuk doğurma ve 
anneliğin önemini övmüşler ve geleneksel toplumsal cinsiyet rollerini destekledikleri için radikal 
feministlerin eleştiri oklarını üzerlerine çekmişlerdir. Dahası yeni feminist düşünürler, 1960 ve 
1970’lerdeki hemcinslerine göre daha ikonoklast (yerleşik inançlara karşı çıkan) ve siyasî açıdan 
daha az radikallerdirler. Örneğin Camille Paglia (1990); kadınların “kurban” imajım eleştirmiş ve 
kendi cinsiyet ve kişisel davranışları için daha fazla sorumluluk almaları gerektiğini savunmuştur.
Post-feminizmin temel yanılgısı, en bâriz cinsiyet ayrımcılığına dayalı baskının yenildiği ve 
dolayısıyla toplumun artık ataerkil olmadığıdır. Şüphesiz gittikçe daha fazla kadın çalışıyor, Batılı 
ülkelerde çoğunluk evli kadınlardan oluşur. Ancak erkeklerin başarısızlık endişelerine rağmen dü­
şük maaşlı, düşük statülü ve genelde yarı zamanlı işlerde çalışanların çoğunluğu yine kadınlardır. 
Kadınların da hâlâ güçlü kadınlık ve güzellikle özdeş kimliklerinden dolayı erkeklere göre daha az 
kontrole sahiptirler ve aile içinde ikincil bir rol oynamaya ve toplumda yetersiz temsil edilmeye 
devam ederler. Greer The Whole Woman’da (Bütünüyle Kadın, 1999) kadınların “ her şeyi olması” 
fikrine meydan okumuştur; ona göre özgürleşme hedefi bırakılmış ve daha fazla erkek gibi olmak 
için asimile olmaya doğru giden sözde bir eşitlik seçilmiştir. Bu, ataerkilliğin kendini her nesil ye­
nilemesine imkân verip kadınları yapmacık özgürleşme şekilleri yaratarak ikincil konuma sokmak­
tadır. Gayet basit ifade edecek olursak feminizm, ataerkillik var olduğu sürece hayatta kalacaktır. 
Ancak 21. Yüzyıl’da feminizmin karşılaştığı temel zorluk, toplumsal cinsiyet ilişkisinin değişen d o ­
ğası ve post-feminizm mitini yıkmaya ilişkin bir anlayışı geliştirebilecek uygulanabilir ve tutarlı bir 
“üçüncü dalga” oluşturmaktır.

---