Siyasi. İDeolojiler

Klasik Marksizm
Felsefe
Klasik Marksizmin -M a rx ’in Marksizminin- özü, kapitalizmin niçin sona ermeye mahkûm ve sosya­
lizmin niçin kapitalizmin yerini almasının mukadder olduğunu ortaya koyan bir tarih felsefesi olma­
sıdır. Ne var ki bu felsefe, belirli bir türden felsefedir. 
Thesen über Feuerbach
’ta 
(Feurbach Üzerine Tezler
M arxve Engels, 1968 [1 8 4 5 ]), Marx’m ortaya koyduğu gibi: “Filozoflar sadece, belirli yollarla dünya­
yı yorumlamışlardır; ne var ki asıl mesele, onu 
değiştirmektik.’
Bu yüzden Marx kendi çalışmasını hem 
bir toplum teorisi hem de sosyalist siyasî bir proje olarak gördü. Gerçekten, Marx’in çalışmalarının 
gizemi ve karmaşıklığı, kısmen, teoriyi pratikten ayrı tutmaktaki isteksizliğinden ve insanoğlunun, 
süreç içinde, dünyasını şekillendirirken kendisini de şekillendirdiğine olan inancından kaynaklanır 
ama Marx, hangi anlamda kendi çalışmasının bilimsel olduğuna inandı? Marx, Saint-Simon, Fourier 
ve Owen gibi daha önceki sosyalist düşünürleri “ütopyacılar” olarak eleştirdi; Marx’a göre onların 
sosyalizmi, sınıf mücadelesi ve devrimin gerekliliğiyle ilgisiz toptan bir sosyal dönüşüm isteğine da­
yandırılmıştı. Onların aksine Marx, sayesinde gelecekle ilgili gelişmelerin doğasına vakıf olmayı um­
duğu tarih ve topluma dâir meşakkatli ampirik bir tahlile girişti. Bununla birlikte M arx’in yardımıyla 
veya yardımı olmaksızın, bilimsel yöntemlerin kullanılmasıyla tarihle ilgili bir anlayışa sahip olmaya 
dönük bir çaba olarak Marksizm, daha sonra dine yakın bir statüye erişen bilimsel doğrulardan oluşan 
bir bütün şeklindeki Marksizme dönüştü. Engels’in, Marx, tarihsel ve sosyal gelişmenin “kanunları’nı 
ortaya çıkarmamıştır şeklindeki açıklaması, bu geçişin/dönüşümün açık bir göstergesidir.
M arx’in yaklaşımını diğer sosyalist düşünürlerden farklı yapan şey M arx’in, Engels’in “tari­
hin materyalist kavramsallaştırılması” veya tarihsel materyalizm olarak adlandırdığı şeye bağlılı­
ğıydı, Marx, tarihin “dünya ruhunun dışa vurmasına denk olduğuna inanmış olan Alman filozofu 
Hegel’in (1 7 7 0 -1 8 3 1 ) idealizmini reddererek sosyal ve tarihsel gelişmenin her türlü şekli için mad­
dî koşulların temel olduğuna inandı. Bu, geçimlik araçların üretiminin bütün insan etkinliklerinin 
en hayatî olanı olduğu şeklindeki inanca yansıdı. İnsanlar gıda, su, barınak vb. şeyler olmaksızın 
hayatta kalamayacaklarından bütün bunların üretilme biçimi hayatın bütün diğer yönlerini koşul-

---

Alman felsefeci, iktisatçı ve genellikle 20. Yüzyıl komünizminin babası olarak takdim edilen 
siyasal düşünür. Bir öğretmen ve gazeteci olarak kısa bir çalışma hayatından sonra Marx, 
ömrünün kalan kısmını -esas itibariyle Londra'da yaşayan ve arkadaşı, ömrü boyunca dostu 
olan, Friedrich Engels tarafından desteklenen- aktif bir devrimci ve yazar olarak geçirdi.
Marx'in çalışması Hegelci felsefenin, İngiliz siyasî ekonominin ve Fransız Devrimi'nin bir sen­
tezinden oluştu. Onun temel konusu, sistematik eşitsizlik ve istikrarsızlığa dikkatleri çekerek 
geçiş dönemine ilişkin doğasına dikkat çektiği kapitalizmin bir eleştirisiydi. Marx, sosyal gelişmenin kaçınılmaz 
bir şekilde komünizmin tesisiyle sona ereceğini kabul eden teleolojik (gayesel) bir tarih teorisine bağlı kaldı. 
Onun klasik çalışması, üç cilt olan Das Capital (Kapital, 1867,1885 ve 1894), daha çok bilinen ve ulaşılabilir olan ve 
Engels'le birlikte yazdığı çalışması ise Dos Kommunistische Manifeste ir (Komünist Manifesto, 1848).
landırır; kısaca, “sosyal varlık bilinci belirler.” 1 8 5 9 ’da yazılmış olan 
Kritik der Politischen Ökonomie
(Ekonomi Politiğin Eleştirisine Bir Katkı)
başlıklı çalışmasının önsözünde Marx, sosyal bilincin ve 
“hukukî ve siyasî üstyapı’nın “İktisadî temel den, yani toplumun gerçek temelinden ortaya çıktığı­
nı ileri sürerek bu teoriyi en özet bir şekilde ifade etti. Bu “temel” esas itibariyle “üretim biçim i”ni 
veya İktisadî sistemi -feodalizmi, kapitalizmi, sosyalizmi ve benzerlerini- içermektedir. Temel ile 
üstyapı arasındaki ilişkinin hakikî doğası, çok sayıda tartışmaya konu olmuşsa da kuşkusuz M arx’i, 
hayatın siyasî, hukukî, kültürel, dinî, sanatsal ve diğer yönlerinin esas itibariyle İktisadî faktörlere 
gönderme yapılarak açıklanabileceği sonucuna ulaştırdı.
Başka yönlerden eleştirmiş olsa bile yine de M arx Hegel’in, tarihsel değişimin itici gücünün 
diyalektik, yani bizleri gelişmenin daha ileri bir aşamasına götüren çatışan güçler arasındaki bir 
etkileşim süreci olduğu inancını benimsedi. Aslında ilerleme, içsel çatışmanın sonucudur. Hegel’e 
göre bu; “dünya ruhu’nun, bir tez ile onunla çatışan kuvvet yani, antitezi arasındaki çatışma yoluy­
la daha yüksek bir düzeyin yani sentezin, bir bakıma yeni bir tezin, elde edilmesiyle kendini ger­
çekleştirmeye doğru hareketini izah eder. Marx, Engels’in işaret ettiği gibi, bu Hegelci diyalektiği 
materyalist bir yoruma tâbi tutarak “Hegel’i baş aşağı çevirdi.” Bu yüzden Marx tarihsel değişimi, 
özel mülkiyetin varlığından kaynaklanan her bir üretim biçimindeki içsel çelişkilere gönderme ya­
parak açıkladı. Bundan dolayı, kendi antitezini, yani M arx tarafından “kapitalizmin mezar kazıcısı” 
olarak görülen proletaryayı içinde barındırdığı için kapitalizm yıkılmaya mahkûmdur. Kapitalizm 
ve proletarya arasındaki çatışma, bizleri, sonuç olarak, sosyalist, nihaî olarak komünist, bir toplu­
mun kurulmasıyla daha ileri bir gelişmeye götürecektir.
M arx’in tarih teorisi, bu yüzden, teleolojiktir; nihaî amacı sınıfsız komünizm olan bir anlama veya 
bir gayeye sahip bir tarih anlayışına dayanır. Yine de bu amaç ancak, tarih, her biri kendine has 
İktisadî yapısı ve sınıf sistemiyle ayırt edilen bir dizi aşamadan veya çağdan geçerek elde edilebi­
lecektir.