Siyasi. İDeolojiler

Evrimci Sosyalizm
İlk sosyalistler devrim fikrini desteklemelerine rağmen 19. Yüzyıl ilerledikçe popüler ayaklanma 
isteği en azından orta ve Batı Avrupa’nın gelişmiş kapitalist devletlerinde azalmıştı. Bizzat kapi­
talizm, olgunlaşmış ve 19. Yüzyıl’ın sonunda kentli işçi sınıfı devrimci karakterini kaybetmiş ve 
toplumla bütünleşmişti. Ücretler ve hayat standartları, kısmen, 1875’ten sonra Afrika ve Asya’da 
sömürgeci yayılmanın sonucunda yükselmeye başlamıştı. İşçi sınıfı, hem endüstriyel topluma dâ­

---

hil olma ve güvenlik duygusu geliştiren hem de onların çıkarlarını koruyan -işç i kulüpleri, sendika­
lar, siyasî partiler gibi- bir dizi kurum geliştirmeye başlamıştı. Ayrıca siyasî demokrasinin aşamalı 
olarak gelişimi, işçi sınıfına oy hakkının yaygınlaşmasına öncülük etmişti. Birinci Dünya Savaşının 
sonuna kadar Batı devletlerinin büyük bir çoğunluğunda evrensel oy hakkı, kadına da oy hakkının 
verilmesi yönündeki gelişmeyle birlikte benimsenmişti. Bu faktörlerin birleşik etkisi, sosyalistle­
rin dikkatini şiddetin kullanıldığı ayaklanmalardan uzaklaştırdı ve onları, sosyalizm için evrimsel 
bir alternatif olan demokratik veya parlamenter bir yolun var olduğuna ikna etti. Şurası dikkate 
değerdir ki; Marx, hayatının sonuna doğru Batı Avrupa’nın gelişmiş kapitalist ülkelerinde sosya­
lizme yumuşak bir geçişin mümkün olabilirliği üzerine spekülasyon yapmaya hazırdı; ve Engels, 
açıkça, Alman Sosyal Demokrat Partisi tarafından giderek artan bir şekilde kullanılan seçimle ilgili 
taktikleri uygun görmüştür. Devrimci doktrinler, Rusya gibi ekonomik ve siyasî olarak geri kalmış 
ülkelerde uygulanmaya devam etmiştir.
1884’te biçimlenen Fabian Cemiyeti (Fabian Society), İngiltere’de parlamenter sosyalizmin 
oluşumu ile ilgilenmekteydi. Beatrice Webb (1 8 5 8 -1 9 4 3 ) ve Sidney W ebb’in (1 8 5 9 -1 9 4 7 ) öncü­
lüğünü yaptığı Fabianlar, George Bernard Shaw ve H. G. Wells gibi ünlü entelektüelleri kapsamak­
tadırlar. Fabianlar isimlerini, Hannibal’ın istilacı ordusuna karşı uyguladığı dayanıklı ve savunma­
cı taktikleri ile tanınan Romalı General Fabius M aximus’tan almışlardır. Onların görüşüne göre; 
sosyalizm, liberal kapitalizmin içinde çok benzer bir süreçten geçerek barışçıl ve doğal bir şekilde 
gelişebilir. Bu, siyasî eylem ve eğitimin bileşimi aracılığıyla oluşacaktır. Siyasî eylem, şiddetin kulla­
nıldığı bir devrimden ziyade kurulan parlamenter partiler arasında iktidar için mücadele edebilen 
sosyalist bir partinin oluşumunu gerektirir. Bu yüzden Fabianlar, devletin, sınıf zulmünün bir aracı 
olarak görüldüğü Marksizmden ziyade tarafsız bir arabulucu olarak görüldüğü liberal teoriyi kabul 
etmektedirler. Webb’ler İngiltere İşçi Partisi’nin oluşumunda aktif olarak yer almışlar ve 1918 Ana- 
yasası’nın yazımında yardımcı olmuşlardır. Fabian’lar, politikacıların, bürokratların, bilim adamla­
rının ve akademisyenlerin oluşturduğu elit gruplarının eğitimden geçirilerek sosyalizmi benimser 
duruma getirilebileceklerine inanmaktadırlar. Sosyalizmin, kapitalizmden ahlâkça daha üstün ol­
duğu, İncil’in kuralları üzerine kurgulandığı ve çok daha mantıklı ve verimli olduğu gibi düşünce­
lerle bu elit gruplara nüfuz edilecekti. Örneğin, sosyalist bir ekonomi, sınıf çatışması ve yoksulluğu 
azaltmaya harcanan enerjiyi tasarruf edebilir.
Fabiancı düşünceler 1 8 7 5 ’te kurulan SP D ’yi etkilemiştir. SPD, Avrupa’da çok hızlı bir şekilde 
en büyük sosyalist parti oldu ve 1912 ’de Alman M eclisindeki (Reichstag) en büyük partiydi. Teori­
de M arksist teorinin geçerli olmasına rağmen, pratikte reformist yaklaşım uyarlanmış ve Ferdinand 
Lassalle’in (1 8 5 2 -1 8 6 4 ) fikirlerinden etkilenmiştir. Lassalle, siyasî demokrasinin yaygınlaştırılma­
sının devleti, işçi sınıfının çıkarlarına cevap verebilir hâle getireceği düşüncesini savunmuştur; ka­
demeli bir sosyal reform sürecinden geçerek kurulmuş olan bir sosyalizm tasavvur etmektedir. Bu 
tarz fikirler, 
Evolutionary Socialism
(Evrimci Sosyalizm,
1898) adlı eserinde, kertecilik şeklindeki 
Fabian inançla paralellik arz eden düşünceleri geliştirmiş olan Eduard Bernstein (bkz. s. 150) 
tarafından, çok daha mükemmel bir şekilde geliştirilmiştir. Bernstein özellikle demokratik devletin

---

gelişimi ile ilgilenmekte ve Marksistlerin gereksiz devrim çığırtkanlığı yaptıklarına inanmaktadır. 
İşçi sınıfı sosyalizmin oluşumunda seçim sandıklarını kullanacak ve böylece kapitalizmin evrimsel 
bir sonucu olarak gelişecekti. Bu tip yöntemler, yeni yüzyıla girerken ortaya çıkan işçi sınıfı siyasî 
partilerine hâkimdi. Bu partilere Avustralya İşçi Partisi (1 8 9 1 ), İngiliz İşçi Partisi (1 9 0 0 ), İtalyan 
İşçi Partisi (1 8 9 2 ), Fransız İşçi Partisi (1 9 0 5 ) vb. örnek verilebilir. Bu fikirler, 1970’lerde İspanyol, 
İtalyan ve Fransız komünist partilerin başı çektiği Batılı komünist partilerce de benimsenir hâle 
geldi. Bunun sonucu ortaya çıkan Avrokomünizmi (
Eurocommunism
), komünizm için demokratik 
bir yol takip etmeye ve açık, rekabetçi siyasî bir sistemi sürdürmeye kararlıdır.