Siydik ajratuv sistemasi

Oraliq (qoramtir) hujayralar oqish hujayralardan ul’t-rastruktur 
tuzilmalarning ko’pligi bilan farqlanadi. Oralik hujayralarda elektron zich gialoplazma kuzatilib, 
mitoxon-driyalarning soni anchagina mo’ldir. Mitoxondriyalarning ko’p son-li kristalari zich 
joylashadi. Oraliq hujayralarda mitoxon-driyalar tcitoplazma bo’ylab deyarli tekis tarqalgan 
bo’lib, ba’zan hujayra apikal qismnda ko’proq uchraydi. Muntazam ravishda tcitoplazmasida 
silliq 
devorli 
vezikula 
hosil 
bo’li-shi, 
ularning 
apikal 
qismga 
siljishi 
oraliq 
hujayralargaxarakterlidir. Apikal yuza ko’p sonli, noto’g’ri shaklli mikro vorsinkalar hosil qilishi 
mumkin. Bunday holat bosh hujay-ralarda kuzatilmaydi. Bulardan tashqari, bir qator oraliq 
hujayralarda hujayra ichki kanalchasi borligi aniqlangan. Silliq devorli vezikulalar shakllanish 
davrida bu kanalcha aniqlashib, ko’payishi kuzatiladi. Bu hujayralar tuzilishi va faoliyati jihatidan 
me’da bezlarining parietal hujayra-sini eslatadi. Har xil tajribalarda bu ikki a’zo hujayra-lari bir xil 
ravishda o’zgaradi. Bu -ular xususiyatlarining bir xilligini hamda N+ ionining sekretciyasida 
ishtirok eti-shini ko’rsatadi. Siydikning atcidifikatciya qilinishi (kislota-li sharoitga ega bo’lishi) 
yig’uv naylarining oraliq hujayralari faoliyati bilan bog’liqdir.Buyrakning endokrin funktciyasi. 
Buyrakning endokrin funk-tciyasini bajaruvchi hujayralarida asosan ikkita modda - re-nin va 
prostoglandin hosil bo’ladi.Renin buyrakning yukstaglomerulyar apparatida (YUGA) da. hosil 
bo’lib, u organizmda angiotenzin hosil bo’lishini ta’min-laydi. YUGA eritropoetin hosil bo’lishida 
ham muhim o’rin tutadi.(YUkstaglomerulyar apparat quyidagi 4 xil element: 1) buyrak 
tanachalariga kiruvchi va undan chiquvchi arteriolala-ri devorida joylashgan maxsus 
yukstaglomerulyar (YUG) hujay-ralar; 2) distal nayning shu arteriyalar orasida joylashgan 
qismida mavjud bo’lgan «zich dog’» (macula densa); 3) distal nay hamda arteriolalar orasidagi 
uchburchaksimon maydonda joy-lashgan yukstavaskulyar (Gurmagtig) hujayralar va 4) buyrak 
tanachalari kapillyarlariaro hujayralar - mezangiumlardan tashkil topgandir (237-rasm).Afferent 
va efferent arteriolalar devorida joylashuvchi yukstagomerulyar hujayralar arteriolalar 
endoteliysi bazal membranasining ostida, donador mioepitelioid hujayralar ko’rinishida bo’ladi. 
Bu hujayralarning soni faqatgina YUGA funktcional holatiga bog’liq bo’lib qolmasdan, balki 
hayvon-larning turiga ham bog’liqdir. Mioepitelioid hujayralar oval shaklida bo’lib, yumaloq 
yadro va tcitoplazmani to’ldirib turuv-chi ko’p sonli organellalarga ega. Bu hujayrada donador 
endo-plazmatik to’r - eng rivojlangan organelladir. Ular yadro atrofida joylashgan bo’ladi. 
Mioepitelioid hujayraning eng spetcifik strukturalari bo’lib renin saqlovchi sekretor donalar 
hisoblanadi (238-rasm). Etilgan sekretor donalar elektron zich bo’lib, elementar qobiqqa 
o’ralgan. Mioepitelioid hujay-ralarda renin ishlab chiqariladi va qon tarkibiga qo’shiladi. 

---

Reninning anchagina qismi olib keluvchi arteriolaning atrof to’qimasiga - interstitciyga ham 
o’tib, limfaga quyiladi. Re-nin moddasining ta’siri natijasida qon bosimi ortadi. Bun-day ta’sir 
asosida qondagi angiotenzinogen moddasining renin ta’sirida angiotenzin I ga aylanishi va 
nihoyat u moddaning qon bilan o’pka orqali o’tishi natijasida tomirlarga kuchli ta’sir etish 
xususiyatiga ega bo’lgan angiotenzin I ga aylanishi yotadi. Renin - angiotenzin sistemasi tana 
qon tomirlarigagina emas, balki buyrak qon tomirlariga ham ta’sir qilib, buyrak-da fil’tratciya 
jarayonini va qon aylanish tezligini o’zgartira-Di. Renin va angiotenzin buyrak usti bezining 
gormoni - al’-desteron sintezi va sekretciyaga ta’sir etadi. Distal naylardagi siydik tarkibidagi 
natriy kontcentratciyasining kamayishi o’z238-r.asm. Olib keluvchi arteriyaning elektrom 
mikrofotografiyasi. xYU. 000. 
YUkstaglomerulyar kompleksning «zich dog’» hujayralaridan iborat tarkibiy qismiga nefron 
distal nayining buyrak tanacha-si arteriolalari orasida Gurmagtig hujayralariga qaragan yuzasida 
yotuvchi qism kiradi. Nefron distal nayi devoridagi hu-jayralarning ul’trastrukturasi 
solishtirilganda «zich dog’» hujayralarining o’ziga xos tomonlari yaqqol namoyon bo’ladi. Bunda 
macula densa hujayralari bo’ychan tcilindrsimon bo’lib, tcitoplazmasining matriksi zich, 
yadrolari hujayraning o’rtasi-da yotadi, Gol’ji kompleksining inversiyasi kuzatiladi. Distal nayning 
odatdagi hujayralarida bu organella hujayralarning apikal qismida yotsa, «zich dog’» 
hujayralarida yadro ostida hujayra bazal qismida joylashadi. «Zich dog’» hujayralarining yana bir 
muhim farqlaridan biri - hujayraning tubida bazal plazmolemmaning ko’p sonli burmalarining 
yo’qligidir. Macula densa ning bazal membranasi nihoyatda yupqadir, shuning uchun boshqa 
hujayralar bilan uning kontakti ancha engil bo’lsa ke-rak. Ko’pnncha, Gurmagtig hujaGfalari 
orasida yotuvchi bazaltcitoplazmatik o’simtalar ham uchrab turadi. Bazal membrana bu 
o’simtalarni o’rab turadi.SHunday qilib, «zich dog’» hujayralari distal nayning odat-dagi 
hujayralaridan o’ziga xos bir qator muhim tomonlari bilan ajralib turadi.Gurmagtig (lacis 
polkissen) hujayralari glomerulyar arterio-lalar va macula densa orasida hosil bo’luvchi 
konussimon may-donda yotadi. Bu hujayralar mezangial hujayralarga tegib yotadi. SHunday 
qilib, Gurmagtig hujayralari bir vaqtning o’zida yukstaglomerulyar kompleksning barcha 
hujayralari bilan kontaktda bo’luvchi, ularni o’zaro birlashtiruvchi yagona kompo-
nentdir.Gurmagtig hujayralari uzunchoq bo’lib, yadrosi yirik va cho’-ziqdir. Kam sonli 
organellalari tcitoplazmasida tekis tarqal-gan. Hujayralar orasida bazal membrana strukturasiga 
ega bo’lgan modda qatlamlari yotadi. Bu hujayralarning ul’trast-rukturasini o’rganish ularning 
topografik, genetik va funktcio-nal jihatdan mezangial hujayralarga yaqinligini ko’rsa-tadi.