Smart – O’qitish muhiti elementlari reja: 1

SMART muhit 
- innovatsion texnologiyalarga asoslangan 
intellektual virtual o‘quv muhiti; 
2)
 
innovatsion metodologiya bilan qurollangan 
SMART pedagogika; 
3)
Ilg‘or ta’limiy maqsadni ko‘zlagan 
SMART qobiliyatlar
. (1.3.2.-
rasm.) 
SMART pedagogika 
- shaxsga yo‘naltirilgan, hamkorlik va konteksli 
ta’limni moslashtirilgan o‘quv xonalarida tashkil etish jarayonidir. 
SMART qobiliyatlar 
bu maqsad va mohiyatni aniqlash, o‘rganish va 
tadbiq qilish, hamkorlik, yaratuvchanlik hamda murakkab muammolarni hal 
etish kabi faoliyatni o‘z ichiga oladi. Aqlli pedagogika aqlli qobiliyat bilan 
uzviy aloqada, jumladan, intellektual virtual o‘quv muhiti aqlli pedagogikani 
shakllantirsa, u esa o‘z navbatida motivatsiyani oshirish maqsadida aqlli 
qobiliyatlar faoliyatiga murojaat qiladi. 
AQSH da 2015 yilda Discovery Education kompaniyasi tomonidan 
qator fanlardan “Smart education” ta’lim muhitida ishlashga mo‘ljallangan 
texnologik darsliklar yaratilgan. Mazkur texnologik darslik o‘zining 

---

tuzilmasi, o‘quv materiallarining rang-barangligi, interfaol muloqot va 
o‘quvchilarning individual ta’lim olish traektoriyalarini tanlash imkoniyatlari 
nazorat va tarqatma materiallar, o‘qituvchilar uchun uslubiy ta’minotning 
mavjudligi hamda uning 
mazmuni takomillashtirish uchun ochiqligi bilan ajralib turadi. Darslikda har 
bir mavzu bo‘yicha nazariy materialni o‘rganish, o‘zlashtirilgan bilimlar 
asosida ko‘nikmalarni shakllantirish uchun mashqlar va nostandart 
vaziyatlarda bilim va ko‘nikmalarni amalda qo‘llash va tadbiq qilishga doir 
turli xil interfaol mashq va topshiriqlar o‘rin olgan [150]. 
Yuqorida sanab o‘tilgan ilmiy ishlarda, ko‘pgina hollarda tasnif 
ta’limda elektron axborot resurslarini yaratish, ularning xossalari va joriy 
qilish muammolariga asoslangan bo‘lsada, ularni o‘qitish metodikasiga 
qo‘yiladigan talablar va joriy qilish muammolari, ulardan foydalanish 
metodikasi yetarlicha o‘rganilmagan. 
“Tarmoq texnologiyalari” fani bo‘yicha integrativ elektron o‘quv 
qo‘llanmani ishlab chiqishda quyidagi talablar bajarilishi zarur deb 
hisoblaymiz [102]: 
1.
Umumiy pedagogik talablar: elektron o‘quv materiallar tarkibiy 
tuzilmasiga ko‘ra o‘quv fanining mazmuniga mos kelishi lozim; elektron 
o‘quv materiallar muammoli va ijodiy izlanishni talab etadigan topshiriqlar, 
talabalarning intellektual qobiliyatini rivojlantirishga imkon beruvchi tizimga 
ega bo‘lishi kerak; elektron axborot ta’lim resursi o‘quv faoliyatining 
axborotni izlash, yig‘ish, saqlash, tahlil qilish va ishlov berish, loyihalash, 
konstruksiyalash, tajriba natijalariga ishlov berish hamda nazorat 
topshiriqlarni 
izchil 
bajarib 
borishni 
borasidagi 
harakatlarni 
avtomatlashtirishni ko‘zda tutishi shart; laboratoriya mashg‘ulotlarida 
tarmoqlarni imitatsion modellashtirish, tarmoqlarni loyihalash va tuzish 
jarayonlarini simulyatorlar yordamida virtuallashtirish lozim. Buning uchun 
UNenLab (Unified Networking Lab), Boson NetSim, HP Network Simulator, 
Huawei eNSP, Common Open Research Emulator, Line Network Emulator, 
Modeler va Cisco Packet Tracer kabi simulyator dasturlaridan foydalanish 
maqsadga muvofiq. 
2.
Metodik talablar – o‘quv materiali fikrlashning tushunchali, obrazli 
va harakatli komponentlarining o‘zaro bog‘liqligiga tayangan holda taqdim 

---

etilishi hamda tizimlashtirilgan bo‘lishi zarur; talabalar elektron axborot 
ta’lim resursidan foydalanar ekan, o‘quv materialini bosqichma-bosqich 
o‘zlashtirib borish imkoniyatiga ega bo‘lishi lozim. 
3.
Psixologik talablar - o‘quv materialini virtual usulda namoyish 
qilish nafaqat verbal, balki kognitiv jarayonning sensor (hissiy) va 
ko‘rgazmali holatlariga mos kelishi kerak; Elektron shakldagi o‘quv- axborot 
resursida talabalarda obrazli va mantiqiy fikrlash qobiliyatini 
rivojlantirishga xizmat qilishi, simulyatorlar yordamida kompyuter 
tarmoqlarini loyihalashda qurilma va jihozlarning sxematik tasvirlarini fizik 
ko‘rinishiga qiyoslay olish imkoniyati mavjud bo‘lishi. 
4.
Texnik talablar – tarmoq texnologiyalari modulidagi bitta ma’ruza 
standart ya’ni, to‘rt-besh betdan oshmagan matndan iborat, nazorat testlari 
hajmi (savol va topshiriqlar) bir ma’ruza mashg‘uloti uchun 10 tagacha 
bo‘lishi lozim. Elektron axborot ta’lim resursini yaratishda imkon qadar 
ssenariya va rasmlarning eskizlari kadrlarga bo‘lingan bo‘lishi zarur. 
5.
Dasturiy talablar - elektron axborot ta’lim resursining dasturiy qismi 
TCP/IP transport protokolidan foydalangan holda HTML – bichimida 
bo‘lishi; elektron axborot ta’lim resursi bazasidagi ma’lumotga bir vaqtda 
bir 
nechta 
foydalanuvchining 
murojaat 
qilish 
imkoniyatining 
ta’minlanganligi; tizimli WEB-serverlar imkoniyatidan foydalanish; elektron 
axborot ta’lim resursi ishlaydigan muhitning Windows 7 va undan yuqori 
bo‘lishi; ma’lumotlarni saqlash va qayta ishlash uchun serverdan 
foydalanish; multimedia vositalari (ovoz, video va shu kabilar)dan 
foydalanish va xakozo. 
Ma’lumki, “Tarmoq texnologiyalari” faniga doir zamonaviy eksperimental 
qurilmalarning ko‘pchiligi ancha murakkab, katta hajmli va qimmat 
turadigan majmualardan iborat bo‘lib, ular narxi, o‘lchamlari, ishlatilishi 
shartlari bo‘yicha biroz murakkab va shuning uchun ko‘plab oliy ta’lim 
muassasalarda o‘quv jarayonida ko‘pgina laboratoriya ishlari va 
eksperimentlar kam o‘tkaziladi. SHuning uchun mavjud muammolarni hal 
qilish usullaridan biri - bu virtual laboratoriya va imitatsion modellardan 
foydalanish 
mumkinligini 
e’tiborga 
olib, 
biz 
virtual 
texnik 
laboratoriyalarning quyidagi turlaridan foydalanishni taklif etamiz: asbob va 
uskunalar, bo‘yicha virtual laboratoriyaning asosiy vazifasi - bu 

---

eksperimentlardan foydalaniladigan asboblar va qurilmalarni o‘rganish 
hamda zarur malakalarni egallash. Asbob va anjomlar amaliyotini o‘tkazish 
uchun ishni haqiqiy qurilmalarda to‘liq bajarishga (taqlid qilib takrorlashga 
imkon beruvchi) haqiqiy uskuna va asboblarning virtual analoglari 
(o‘xshashlari) kerak bo‘ladi. Ayniqsa, bu ana shu asbob va uskunalarni 
boshqarish organlari va usullariga taaluqlidir; texnik virtual laboratoriyalar - 
ularning vazifasi nazariy materialni o‘zlashtirishni mustahkamlash uchun 
standart tajribalar va eksperimentlarni o‘tkazish malaka va metodikasini 
egallash; kognitiv virtual laboratoriyalar - ma’ruza mashg‘ulotlarini ta’lim 
oluvchi uchun yangi, uning empirik tajribasiga zid bo‘lmagan mavzular 
bo‘yicha tashkil etishni taqozo etadi; gnoseologik virtual laboratoriyalar - 
ularning vazifasi ta’lim oluvchining odatdagi empirik bilimidan farq qiluvchi, 
ko‘pincha ularga zid keluvchi yangi tushuncha va tasavvurlarni 
o‘zlashtirishda yordam berish hisoblanadi; kreativ virtual laboratoriyalar 
- ta’lim oluvchining ijodiy tafakkuri shakllantirishga va qobiliyatini 
rivojlantirishga yo‘naltiriladi; tadqiqotchilik virtual laboratoriyalari - ilmiy-
tadqiqot ishlarini o‘tkazishga va yangi bilimlarni egallashga mo‘ljallangan. 
Bunday laboratoriyalar uchun virtual laboratoriya asosiga qo‘yilgan 
matematik model hisoblash imkoniyatlari muhim ahamiyatga ega[127]. 
SMART-texnologiyalar va “Buyumlar interneti” ni qo‘llash orqali 
o‘quv jarayonida quyidagi imkoniyatlarga erishish mumkin: 
1.
Butun dunyo bo‘yicha ta’lim oluvchilar va ta’lim beruvchilarni 
birlashtirish: Bunda ta’lim oluvchilar bosma adabiyotlarni qisqa vaqt ichida 
C-Pen Reader OCR Brauzer yoki Scanmarkerlardan foydalanib elektron 
ko‘rinishga o‘tkazadilar, uy yoki auditoriyada raqamli markerlar, interaktiv 
doskalardan foydalanib dunyo bo‘ylab o‘z tengdoshlari, o‘qituvchi va 
murabbiylar bilan hamkorlik qila oladilar. Talabalar QR ya’ni Quick 
Response - tezkor javoblarni qo‘llab topshiriqlar oladilar yoki boshqa turdagi 
ta’lim resurslariga bog‘lanadilar. QR kodlarni o‘qishda o‘z mobil 
smartfonlaridan (telefon) foydalanishlari mumkin. 
2.
Texnologik jihatdan zamonaviy takomillashgan SMART – 
universitetlar tashkil etish: “Buyumlar interneti” aqlli universitetlarni fizik va 
tuzilmaviy muhitini yaxshilashga yordam beradi. Zamonaviy oliy ta’lim 
muassasalarning eng muhim jihatlaridan biri uning uzluksiz tarzda faoliyat 

---

olib boruvchi yuqori darajadagi shaxsga yo‘naltirilganligidir. OTMlardagi 
kerakli ma’lumotlar va ko‘rsatmalarni uzatish va qabul qilib olishda Wi-Fi 
tarmog‘idan foydalanadi. 
“Buyumlar interneti”ni vazifasiga ko‘ra o‘quv muassasalar asab tizimi 
desa ham bo‘ladi. Chunki, ular “aqlli” dars rejalarini tuzish, darslarni kuzatib 
borish, axborotlardan 
foydalanish 
darajasini yaxshilash, xavfsizlikni 
ta’minlash va boshqa shunga o‘xshash vazifalarni bajarishda asosiy rol 
o‘ynaydilar. Bugungi kunda “Buyumlar interneti” texnologiyalari auditoriya 
va undagi uskunalarni boshqarishning zamonaviy usuli sifatida o‘zini 
namoyon qilmoqda. 
3.
Havfsiz va ishonchli ta’lim muhitini ta’minlash: O‘quv binosi va 
uning atrofini himoya qilish va havfsizligini ta’minlash masalasi ham 
bugungi kunning eng asosiy e’tiborni qaratish lozim bo‘lgan 
masalalardan biri hisoblanadi. Texnologik jihatidan yuqori darajali sensorlar, 
kuzatuv 
kameralari, 
RFID 
(ingl. 
Radio 
Frequency 
IDentification, 
radiochastotali identifikatsiya) va boshqa turdagi tarmoqqa ulangan uskunalar 
binolarni monitoring qilish va kuzatish uchun xizmat qiladi[151]. 
4.
Mobil qurilmalar va ularga o‘rnatilgan maxsus dasturlar hamda 
ilovalardan samarali foydalanish: Smartfonlardan samarali foydalanish bilim 
olish va ta’lim berish usullarini asta-sekin o‘zgartiradi. Bu qurilmalar 
yordamida talabalar o‘zida grafika, video va animatsiyalarni jamlagan 3D 
grafika va darsliklar yaratish imkonini beradi. Bu erda IoT 
–
buyumlar interneti o‘yinni o‘zgartirish vositasi sifatida qaraladi va u 
foydalanuvchiga turli tuman ta’limiy o‘yinlarni taklif qiladi. Bundan tashqari 
yangi o‘qitish metodlarini ham taklif etadi. IoT qurilmasi motorining 
datchiklari yangi va qiziqarli narsalarni o‘zlashtirishni ta’minlaydi. 
5.
Innovatsion muloqot: IoT (Buyumlar interneti) talabalarga turli 
usullar va qurilmalardan foydalanish orqali o‘qituvchilar bilan muloqot 
qilishga yordam beradi. O‘qituvchi har bir talabani kuzatib borishi va onlayn 
vositalardan samarali foydalanish orqali ularga uy vazifalari yoki boshqa 
ta’lim loyihalarini topshirishi, shuningdek, ish faoliyatini natijasini ham 
kuzatishi mumkin. IoT talabalarni zamonaviy va xavfsiz muhitda so‘z va 
harakat erkinligini ta’minlaydi. 
6.
Smartboards (Aqlli doskalar): Talabalar ma’ruzalarni oson 

---

tushunishlari uchun Smartboards - aqlli doska kabi yangi vositalarni 
ishlatishadi. Talabalar shuningdek, onlayn taqdimotlar va videolarni 
tayyorlashlari ham mumkin. Vebga asoslangan uskunalar va dasturlar 
talabalarga yangi materialni yaxshi o‘zlashtirishlarida bo‘r va oddiy 
an’anaviy doskalardan ko‘ra ancha samarali yordam beradi. SmartBoard 
interaktiv doskasi bilan SmartNotebook dasturi bir to‘plam bo‘ladi. Ushbu 
dastur doskada chizilgan va yozilgan barcha ma’lumotlarni saqlash bilan 
birga yaratilgan taqdimot slaydlarini shakllantirishi ham mumkin. Bunda 
qo‘lyozma matnni aniqlashtirish va bosma holatiga o‘zgartirish, ya’ni 
klaviatura bilan kiritgan kabiga o‘tkazish mumkin. Adobe Photoshop, Corel 
Draw kabi grafik muharriri dasturlarida tayyorlangan umumiy materiallarni 
SMART Notebook dasturiga o‘tkazsa (import) bo‘ladi. Vaholanki, 
talabalarda butun loyiha qamrovida ishlash sharoiti tug‘iladi (grafiklar, 
animatsiyalar qo‘yish) 
Davomatni nazorat qilish: Ushbu tizim o‘quv muassasa administratsiyasiga 
talabalar davomatini nazorat qilishga yordamlashadi.
Tizim talabaning sababli va sababsiz holda necha marotaba mashg‘ulotlarda 
ishtirok qilmaganini hamda ularning talablarini o‘rganadi. 
O‘quv jarayonida SMART-ta’lim texnologiyasining qo‘llanilishi 
muhim pedagogik anglash, ijodiy yondashuvchi va faol fikrlovchi pedagog, 
ta’lim jarayonini modellashtirish usuli va o‘z faoliyati natijalarini oldindan 
bashorat qilishni talab etadi. Elektron ta’lim resurslari va o‘quv-metodik 
majmualarni SMART-ta’limda qo‘llanilishi uchun loyihalash ko‘nikmasi 
o‘qituvchi professionalizmining bir qismi hisoblanadi. O‘quv jarayoniga 
SMART-texnologiyani tadbiq etish ta’limning barcha sub’ektlari uchun 
shubhasiz ko‘pgina afzalliklar tuhfa etadi [95]. 
SMART-ta’limi ta’lim muassasalarini, o‘qituvchilar va talabalarni 
Internetda umumiy standartlar va texnologiyalar asosida ta’lim faoliyatini 
amalga oshirish uchun yagona tizimga birlashtiradi, shuningdek, ularning 
akademik mobillik darajasini ko‘taradi. Shu bilan birga, o‘qitish muhiti 
moslashuvchan, dolzarb, interfaol va shaxsga yo‘naltirilgan bo‘lib, har bir 
o‘qituvchi va talaba zamonaviy kompyuter texnologiyalariga erkin kirish 
imkoniyatiga ega bo‘lishi hamda o‘quv jarayoniga yangi o‘qitish usullarini 
joriy etish imkoniga ega. 

---

SMART- ta’limining asosiy xususiyatlari [119]: 
1.
Moslashuvchanlik 
- 
turli 
xil 
operatsion 
tizimlar 
uchun 
mo‘ljallangan dasturiy ta’minotning muvofiqligini ta’minlash. U 
foydalaniladigan qurilmalar turidan qat’i nazar, o‘quv jarayonining uzviyligi 
va uzluksizligi hamda ta’limiy axborot makonining yaxlitligini ta’minlash 
imkoniyatini nazarda tutgan holda, ta’lim berish uchun keng imkoniyatlarni 
yaratadi. 
2.
Makon bo‘yicha mustaqillik, mobillik (harakatchanlik), doimiylik, 
uzluksizligi va ta’lim ma’lumotlariga kirishning qulayligi. 
3.
Ta’lim beruvchi va ta’lim oluvchilarga ma’lumotlar bazasiga kirish 
uchun mobil qurilmalaridan foydalanishi hisobiga mustaqilligi. 
4.
Turli xil imitatsion modellarni yaratish. 
5.
Ish beruvchilar va o‘quv muassasaning individual hamda tashkiliy 
maqsadlari o‘rtasidagi munosabatlar. 
6.
O‘quv jarayonining samaradorligi nafaqat bilim, ko‘nikma va 
malakalar, balki ularni amalda qo‘llash qobiliyati bilan o‘lchanadi. 
7.
Talabalarning 
qiziqishi 
va 
individual 
qobiliyatlariga 
moslashuvchan ta’lim (talabalarning individual parametrlari bo‘yicha ta’lim 
olishga moslash imkoniyati).
Smart - ta’lim quyidagi tavsiflarga ega: a) o‘qitishning individual 
traektoriyasi; b) interaktiv muhitda o‘qitish; v) mumiy tartibga solingan 
o‘qitish dasturlari; g) xalqaro o‘quv kontentini qo‘llagan holda ihtiyoriy 
vaqtda va istalgan joyda o‘rganish imkoniyati; d) on-layn rejimda 
talabalarning mustaqil ishlari bilan auditoriya mashg‘ulotlarini oqilona 
mujassamlashtirish; e) mutaxassislik bilimlarni egallash bo‘yicha o‘qitish 
bilan bir yo‘la ishlash imkoniyati [83]. 
O‘qituvchilar uchun afzalliklari: O‘quv materialini taqdim etishda 
innovatsion yondashuv; talabalar bilan tezkor qaytar aloqa; birlashgan real va 
virtual olamni shakllantirish; o‘quv jarayonini oson boshqarish; 
multimediyaning maksimal xilma-xilligi; umumiy axborot-ta’lim muhiti; 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llash bilan yangi pedagogik 
texnologiyalarni tadbiq etish; talabalarning ehtiyoji va darajasiga qarab 
layoqatini tez va oddiy holda aniqlash; bir qancha o‘quv yurtlari bilan 
hamkorlik aloqalarini o‘rnatish va axborot almashish uchun tarmoq yaratish 

---

imkoniyati; ta’lim berishning jadalligi va sifatining oshishi. 
Talabalar uchun afzalliklari: axborot oluvchi manbalar sonining 
ko‘pligi; texnik imkoniyatlarning mavjudligi; har qanday ta’lim xizmat- 
larining qo‘llab-quvvatlanishi; mustaqil alohida va guruh ishlari hajmining 
ortishi; ta’limning mobilligi (harakatchanligi); ijodiy va tadqiqot loyihalari 
sonining ortishi; ta’lim traektoriyasining o‘ziga xosligi tamoyili; o‘qituvchi 
va boshqa talabalar bilan tezkor qaytar aloqa; ijodkorlikning taraqqiyoti va 
mustaqil amalga oshirish imkoniyatlari; joylashgan xududi va vaqtiga bog‘liq 
bo‘lmagan sharoitlarda zarur axborotlarni olish imkoniyati; har qanday 
vaziyatda tayyorgarlik uchun o‘rganishni boshlashga izm berish imkoniyati. 
Yuqorida bayon qilingan tamoyillarni inobatga olib, SMART- 
texnologiyalar bilan qurollangan integratsiyalashgan o‘quv muhitida tarmoq 
texnologiyalari fani bo‘yicha elektron axborot ta’lim resursi yaratish va 
o‘quv jarayonida qo‘llash orqali oliy ta’lim muassasalarida bo‘lajak 
mutahassislarni kasbga yo‘naltirish va fandan bilish faoliyatini shakllantirish 
maqsadi amalga oshiriladi.

---