Ijtimoiy psixologiya tarixidagi uch davr. Ijtimoiy-psixologik g'oyalarni shakllantirish tarixini taxminan uchta asosiy bosqichga bo'lish mumkinBirinchi bosqich. Falsafa va umumiy psixologiya sohasida ijtimoiy-psixologik bilimlarning to'planishi (miloddan avvalgi VI asr — XIX asr o'rtalari). Aflotun, Aristotel, Bekon, Montaigne va boshqa mutafakkirlarning asarlarida umumiy falsafiy va sotsiologik tarkib bilan bir qatorda ijtimoiy-psixologik ta'limotlarning elementlari mavjud.
Ikkinchi bosqich. Ta'riflovchi ijtimoiy psixologiyani falsafa (sotsiologiya) va umumiy psixologiyadan (XIX asrning 50-yillari — XX asrning 20-yillari) mustaqil bilim sohasiga ajratish. Birinchi tavsiflovchi nazariyalar yaratilgan bo'lib, unda ijtimoiy-psixologik hodisalarni tushuntirishga urinishlar qilingan, bu vaqtga qadar bilimlar to'plangan. Ular quyidagi ta'limotlarda mavjud (V. F. Ogbornning so'zlariga ko'ra)."Analog yoki" organizm " (organizm) nazariyasi.Irqiy yoki jamoaviy ongsiz nazariya.Ob'ektiv ruh tushunchasi (V.-F. Hegel)."Xalq ruhi" yoki "xalq ruhi" nazariyasi (xalqlar psixologiyasi).E. Dyurkgeymning kollektiv vakillik nazariyasi.Madaniy determinizm nazariyasi."Umumiy segment" tushunchasi.Uchinchi bosqich. Ijtimoiy psixologiyaning eksperimental fanga aylanishi (1920-yillardan hozirgi kungacha), tabiatshunoslik sohalari kabi aniq. Olimlar eksperimentdan foydalanadilar, hodisalarni sifatli tahlil qilish miqdoriy bilan to'ldiriladi, ijtimoiy psixikaning mavjudligi qonunlari aniqlanadi.
Ijtimoiy psixologiyaning chet elda fan sifatida paydo bo'lishi va rivojlanishiXorijiy ijtimoiy psixologiyaning boshlanishi odatda 1920-yillarda V. Mede, F. Allport tajribalari bilan bog'liq.guruhlarda ijtimoiy-psixologik hodisalarni eksperimental ravishda o'rganishni boshladi.V. Mede 1920 yilda Leypsigda guruhlar bilan o'tkazgan tajribalari natijalarini e'lon qildi. Ularning asosiy qoidalari: jamoaga nisbatan har xil turdagi odamlar mavjud (ijobiy, salbiy, neytral); kognitiv sohada jamoaning ta'siri hissiyotlar, motorli ko'nikmalar va Iroda sohasiga qaraganda kamroq; jamoaga bo'lgan munosabat turiga qarab, psixologik muhitda ham o'zgarishlar mavjud.
1924 yilda F. Allportning "ijtimoiy psixologiya" asarida talabalar guruhidagi eksperimentlarning quyidagi natijalari e'lon qilindi: faylasuflarning matnlari haqidagi mulohazalar sifat jihatidan yuqori, ammo rad etish tezligi guruhga qaraganda izolyatsiya qilingan sharoitda sekinroq; izolyatsiya qilingan sharoitlarda uyushmalarda hid va vaznni baholashda guruh sharoitlariga nisbatan ko'proq shaxsiy fikrlar mavjud ob'ektlar, guruh hukmlarning haddan tashqari tomonlarini yumshatadi.Ijtimoiy psixologiya tarixida ma'lum bir burilish E. Mayoning xyutorn tajribasi bo'lib, u G'arbning sanoat sotsiologiyasida Markaziy o'rinni egallagan "insoniy munosabatlar" doktrinasini boshladi.Xuddi shu yillarda ijtimoiy psixologiyaning chuqur intervyu, proektsion testlar, biografik usul va boshqalar kabi usullari ishlab chiqilmoqda.
Kurt Levin birinchilardan bo'lib guruh dinamikasini, guruhdagi psixologik muhitni o'rganish uchun dala eksperimentini taklif qildi. Sotsiometriya deb nomlangan, J. Moreno. - qaniydi? Sotsiometriya so'zma-so'z tarjimada o'rtoq, sherikning o'lchovidir. Do'stimni o'lchab, o'zimni o'lchayman.Mamlakatimizda ijtimoiy psixologiyaning rivojlanishiMamlakatimizda ijtimoiy psixologiya g'oyalarining rivojlanishi o'z tarixiga ega. XVIII asr mutafakkirlari orasida V. N. Tatishchev, M. V. Lomonosov, A. N. Radishchev. Ijtimoiy-psixologik g'oyalar XIX-XX asr boshlarida bunday rus mutafakkirlarining asarlarida muhim o'rin tutadi: N. G. Chernishevskiy N. K. Mixaylovskiy, V. G. Plexanov, V. M. Bexterev, A. ko - pelman va boshqalar.
1920-1930 yillar marksistik ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi va o'sishi bosqichidir. Birinchi marta 1920-yillarda ijtimoiy psixologiya mavzusi masalasi G. I. Chelpanov tomonidan "psixologiya va marksizm", "ijtimoiy psixologiya yoki "shartli reflekslar"asarlarida qo'yilgan., unda psixologiya haqidagi tezis ijtimoiy deb asoslangan. "Xulq-atvor psixologiyasi"deb nomlangan yo'nalish ishlab chiqildi.Mamlakatimizda ijtimoiy-psixologik g'oyalarni rivojlantirishga V. M. Bexterev nomidagi reaktologiya maktabi katta hissa qo'shdi. U ijtimoiy psixologiyani sotsiologiyaning sohalaridan biri deb hisobladi, uni, avvalambor, ijtimoiy birlashmalar (ikki yoki undan ortiq shaxs), guruhning ommaviy hodisalari, jamoaviy kuzatuv, jamoaviy kontsentratsiya, jamoaviy hissiyotlar va kayfiyat shakllangan holatlarda aqliy namoyonlarni o'rganadigan guruh psixologiyasini tushundi. Kollektiv refleksologiyaning vazifasi-bu shaxslar o'rtasida o'rnatilgan ijtimoiy aloqaning xususiyatini, shaxslar o'rtasidagi munosabatlar tabiatining jamoaning aqliy faoliyatining xususiyatlariga va jamoaning shaxsga ta'siriga, jamoadagi shaxsning xulq-atvorining xususiyatlariga ta'sirini aniqlash. V. M. Bexterevning xizmatlari shundaki, u ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida zarurligi masalasini ko'targan va uning mavzusini aniqlagan.
Reaktologiya maktabi (K. N. Kornilov, V. A. Artyomov va boshqalar) inson xatti-harakatlarida ham ob'ektiv, ham subyektivni hisobga olishga harakat qildi. Ijtimoiy psixologiya faniga K. N. Kornilov "jamoadagi inson xatti-harakatlarini o'rganish"ni kiritgan. V. A. Artyomov, "kollektiv refleksologiya" ni butun tizim refleks printsipi asosida qurilganligi uchun keskin tanqid qilgan, uning kontseptsiyasi hajmi "giperbolik o'lchamlarga"kengaytirilgan. "Ijtimoiy psixologiyaga kirish" asarida V. A. Artyomov ijtimoiy psixologiya mavzusiga quyidagi hodisalarni kiritdi: kollektiv AKTning psixologik tabiati, bu jamoada va undan tashqarida xatti-harakatlarni qiyosiy tahlil qilishni o'z ichiga oladi; o'zini o'zi qadrlash, o'zaro yordam va kurash, hamdardlik, taqlid, og'zaki ta'sir, taklif, insonning har xil baholarini o'z ichiga olgan jamoaviy xatti-harakatlarning shakllari; ijtimoiy institutlarning psixologik tomoni va modlar, urf-odatlar, urf-odatlar va boshqalarni o'z ichiga olgan qoidalar.
Rus ijtimoiy psixologiyasining ko'plab yo'nalishlaridan P. P. Blonskiy maktabini ajratib ko'rsatish mumkin, u psixologiyani xulq-atvor fani sifatida o'rganadi; B. D. Fridman, A. R. Luriya, A. P. Varyashning faoliyati, ular inson faoliyatining ijtimoiy konditsionerligi, xarakter muammosi, urf-odatlar, urf-odatlarni shakllantirish muammosini freydizm va marksizm eklektizmining yolg'on pozitsiyalaridan, asarlar L. N. Voytolovskiy va M. A. Reysner tomonidan yaratilgan.L. S. vygotskiyning madaniy-tarixiy konsepsiyasini alohida ta'kidlaymiz. Ushbu kontseptsiyaga ko'ra, insoniyat madaniyati shaxslarning xatti-harakatlari to'g'risida universal ma'lumotlarni saqlaydi. Bu dunyoda paydo bo'lib, biz ushbu madaniyatning ma'lum bir qismini, keyinchalik muayyan faoliyatdagi xatti-harakatlarimizni tartibga soladigan qismni o'zlashtiramiz. Madaniyatdan tashqarida odamlarning o'zaro ta'siri mumkin emas. Shaxsning sotsializatsiyasi-bu jins madaniyati bilan tanishish. L. S. Vygotskiy va A. N. Leontyev ijtimoiy psixologiyada faoliyat yondashuvini ishlab chiqdilar.
Biroq, bir qator ob'ektiv va sub'ektiv sabablarga ko'ra, mamlakatimizda ijtimoiy psixologiya mustaqil fan sifatida shakllanmagan. 1930-yillarning ikkinchi yarmining boshidan.1936 yil 4-iyuldagi "Xalq so'rovlari tizimidagi pedologik buzilishlar to'g'risida" gi qarordan so'ng (VKP(b) direktivasi va Sovet hukumatining 1917-1947 yillardagi xalq ta'limi to'g'risidagi qarori, M., 1947, p. 193) ijtimoiy psixologiyaning rivojlanishi deyarli to'xtadi. Pedologiya, psixotexnika,ijtimoiy psixologiya burjua psevdologiyasi sifatida qaraldi. Sovet psixologik fani tabiatan ijtimoiy ekanligi va maxsus ijtimoiy psixologiyani ishlab chiqish burjua nazariyalarini ichki fanga jalb qilish demakdir
1958-59 yillarda mamlakatimizda ijtimoiy psixologiyaning rivojlanish tarixidagi uzoq va fojiali tanaffusdan so'ng.ijtimoiy psixologiya masalalari bo'yicha birinchi nashrlar paydo bo'ldi, aniq ijtimoiy-psixologik tadqiqotlar olib borilmoqda. 1962 yildan boshlab matbuotda ijtimoiy psixologiya mavzusi va uning ijtimoiy fanlar tizimidagi o'rni masalasi muhokama qilinishni boshladi. 1960-yillarning oxiri va 70 — yillarning boshlarida.asosan ijtimoiy psixologiyani mustaqil ilmiy intizomga aylantirish va ajratish jarayoni yakunlandi. 1962 yilda LDUDA mamlakatdagi birinchi ijtimoiy psixologiya laboratoriyasi tashkil etildi. Moskva, Leningrad, Kursk, Kostroma, Yaroslavl, Kiev, Minsk, Tbilisi, Boltiqbo'yi respublikalarida ko'plab tadqiqot markazlari paydo bo'lmoqda. 1968 yilda LDUDA, 1972 yilda esa Moskvada ijtimoiy psixologiya kafedrasi tashkil etilgan. Bu ijtimoiy-psixologik g'oyalarni shakllantirish tarixi. Mamlakatimizda ijtimoiy psixologiyani fan sifatida rivojlantiradigan taniqli olimlar orasida G. M. Andreeva, V. B. Olshanskiy, I. S. kona, B. D. Parygin, G. P. Prebedechniy, yu. A. Sherkovina, A. V. Petrovskiy, K. K. Platonov, B. F. Porshneva, L. I. An-tsiferova, A. A. Bodaleva, N. N. Obozova va boshqalar.
Ijtimoiy psixologiyaning asosiy yo'nalishlariIjtimoiy psixologiyaning asosiy yo'nalishlariga xulq-atvor va xulq-atvorizm (B. Skinner, E. Xall, D. Xomans, A. Bandura va boshqalar), neofreydizm (E. Fromm, J. Sallivan, G. Shepard, V. Shutts va boshqalar), kognitivizm (K. Levin, F. Xayder, L. Festinger, C. Osgud, S. Ash va boshqalar), interaktsionizm (G. TIV va boshqalar), ijtimoiy-madaniy determinizm (L. S. Vygotskiy, A. N. Leontiev va boshqalar).
