Soliq statistikasi indd

6.4.Yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘ini prognoz 
qilishning o‘ziga xos jihatlari
Foyda solig‘ini prognoz qilishda zarur bo‘lgan asosiy ko‘r sat-
kichlar jamlanadi. Bunda, foyda solig‘i prognozni amalga oshirishda 
o‘rganiluvchi quyidagi ko‘rsatkichlar jamlanadi: 
– foyda solig‘ini prognozlashtirishda foyda solig‘ini to‘laydigan 
soliq to‘lovchilar ro‘yxati; 
– foyda solig‘idan berilgan imtiyozlar summasi; 
– soliq to‘lovchi subyektlarning ishlab chiqarish to‘g‘risidagi 
ma’lumotlar; 
– soliq stavkalari; xo‘jalik subyektlarini joriy davrda olgan foy-
da to‘g‘risidagi ma’lumotlar; 
– debitorlik, kreditorlik qarzlar va boqimanda to‘g‘risidagi ma’-
lumotlar; 
– korxona va tashkilotlarning moliyaviy-xo‘jalik natijalari.

---

185
Foyda solig‘i tushumini prognoz ko‘rsatkichiga yuqorida kel-
tirilgan barcha iqtisodiy faktorlar katta ta’sir ko‘rsatadi. Dastlab, 
foyda solig‘ini hisoblash uchun zarur bo‘lgan soliq bazasini 
hisoblash talab qilinadi. Soliq bazasi qanchalik to‘g‘ri hisoblangan 
bo‘lsa, budjetga tushadigan tushumning miqdori ham ko‘p bo‘ladi. 
Prognozlashtirilayotgan yil uchun foyda solig‘ini rejalashtirishda 
jami daromad tarkibi, jami daromaddan chegirmalar, umidsiz qarz-
lar bo‘yicha ma’lumotlar, molyaviy jazo va penya summalari, asosiy 
vositalar, qimmatli qog‘ozlar va boshqa aktivlarni sotishdan olgan 
foyda (zararlari), amortizatsiya chegirmalari, soliq imtiyozlari va 
amaldagi soliq stavkalari to‘g‘risidagi ma’lumotlardan foyda-
laniladi. 
Demak jamlangan statistik ma’lumotlar, soliq organlarida jam-
lanadigan budjetga undirilgan tushumlari, soliq to‘lovchi yuridik 
shaxslarni moliyaviy faoliyati haqidagi hisobotlar asosida foyda 
solig‘ini prognoz ko‘rsatkichlari hisoblab chiqiladi.
Birinchi usulda statistika organlari tomonidan chop etilgan 
hisobotlardan foydalanilsa, ikkinchi usulda budjetga haqiqatda 
tush 
gan tushumlarning o‘sish sur’atlaridan foydalangan holda 
amal ga oshiriladi.
Foyda solig‘ini hisoblab chiqishda korxona faoliyati moliyaviy 
natijalarini to‘g‘ri shakllantirish hamda shu faoliyat bilan bog‘liq 
xarajatlarni hisoblash muhim ahamiyatga ega.
Rejalashtirilayotgan yil uchun soliq obyekti aniqlangandan 
so‘ng soliqni prognoz qilishda belgilangan soliq stavkalaridan 
foyda lanadilar. 
Foyda solig‘ining prognoz ko‘rsatkichlarini hisoblashda im-
tiyozlar summasi ham to‘g‘ridan to‘g‘ri prognozlashtirilgan tushum 
summasiga ta’sir qiladi. 
Foyda solig‘ining prognoz ko‘rsatkichlari asosan uchta usulda 
amalga oshirilishi mumkin:
– yirik soliq manbalari; 
– haqiqatda tushgan soliq va to‘lovlar tushumini tahlili asosida; 

---

186
– korxona va tashkilotlarning moliyaviy xo‘jalik faoliyati to‘g‘-
risidagi ma’lumotlarga ko‘ra.
Makromanbalar bo‘yicha prognoz qilishda asosiy soliq turlari 
bo‘yicha, QQS, foyda solig‘i; jismoniy shaxslarning daromad 
so lig‘i; aksiz solig‘i; yer solig‘i; mulk solig‘i; suv resurslaridan 
foydalanganlik uchun soliq; yerosti boyliklaridan foydalanganlik 
uchun soliqlar hisoblanadi, chunki jami soliq tushumlari ichida 
ushbu soliq turlaridan tushgan tushum asosiy o‘rinni egallaydi.
Birinchi variant bo‘yicha prognoz qilishda Makroiqtisodiy va 
statistika idoralari tomonidan tayyorlangan korxonalarning moliya-
viy natijalari hisobotlari, korxonalarni ishlab chiqarish hajmi, meh-
nat va mehnatga haq to‘lash haqidagi hisobotlar, mahsulotning 
tannarxi, tayyor mahsulotni realizatsiyasi to‘g‘risidagi hisobotlari, 
kor xonalarni debitorlik va kreditorlik qarzlari to‘g‘risidagi ma’lu-
motlar, soliq stavkalari, soliq turlari bo‘yicha berilgan imtiyozlar 
va boshqa ma’lumotlardan foydalaniladi.
6–16-jadval