Soliqlar va soliqqa tortish

8-chizma.
Qo'shilgan qiymat solig'ga tortish tamoyillari
11
 
Qo’shilgan qiymat solig’ning etarlilik tamoyili. Soliqqa tortish darajasi xalq 
xo’jaligi samaradorligiga erishishni kafolatlay olshi zarur. Mazkur imtiyozga amal 
qilinishi iqtisodiyot, ijtimoiy himoya, mudofaa qobiliyati va boshqa sohalardagi 
davlat siyosatini amalga oshirish uchun zarur bo’lgan moliya resurslarini 
yig’ilishini ta’minlaydi. 8-chizmaga qarang. 
Qo’shilgan qiymat solig’ining tadbirkorlik va investitsiyalarni rag’batlantirish 
11
Муаллиф томонидан тузилган.
Qo'sh
ilg
an
q
iy
ma
t 
soli
g'ig
a 
to
rt
ish
tamo
yi
llari
Etarlilik tamoyili 
Tadbirkorlik va investi-
tsiyalarni rag’batlantirish 
Soliqqa tortishning 
adolatlilik tamoyili 
Boshqarishga qulaylik 
Soliqlarni yig’ish jara-
yonini imkon qadar arzon-
lashtirish 
Soliq stavkalarini qiyoslash 

---

25 
tamoyili. Qo’shilgan qiymat solig’i xo’jalik yurituvchi sub’ektlarni ishlab 
chiqarishni rivojlantirish, zamonaviy texnologiyalar sotib olish uchun mablag’ 
yo’naltirish, texnologiyalarni takomillashtirish, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab 
chiqarishga rag’batlantirishi zarur. 
Qo’shilgan qiymat solig’iga tortishning adolatlilik tamoyili. Qo’shilgan 
qiymat solig’i va soliqning ushbu turi bo’yicha belgilangan imtiyozlar jamiyat 
tomonidan adolatli deb tan olingan umumiy ob’ektiv qoidalarga binoan 
belgilanishi lozim.
Qo’shilgan qiymat solig’ning oddiyligi va xolislik tamoyili. Qo’shilgan 
qiymat solig’ning soliqqa tortish bazasini aniqlashda, soliqlarni hisoblab chiqishda 
oddiylik bo’lishi, taqdim etiladigan hisobotlarning mazmunini soddalashtirishni, 
yagona stavkalar belgilashni ko’zda tutadi. 
Qo’shilgan qiymat solig’ining boshqarishga qulaylik tamoyili. Qo’shilgan 
qiymat solig’ini undirib olishda samaradorlikka erishish masalasi ko’p hollarda 
soliqlarning soliq to’lovchilarga yaxshi tushunarli bo’lishiga bog’liq.
Qo’shilgan qiymat solig’ini yig’ish jarayonini imkon qadar arzonlashtirish 
tamoyili. Davlat tomonidan soliqlarni yig’ish uchun ketadigan xarajatlarni mumkin 
qadar kamaytirishni ko’zda tutadi. 
Qo’shilgan qiymat solig’ining stavkalarini qiyoslash mumkinligi tamoyili. 
Soliq stavkalari boshqa davlatlardagi soliq stavkalari bilan qiyoslanishi, ya’ni 
mintaqaning o’ziga xos xususiyatlari hisobga olingan holda boshqa mamlakatlar 
bilan teng bo’lgan xo’jalik faoliyati shart-sharoitlari vujudga keltirilishi lozim. 
Bilvosita soliqlar, jumladan qo’shilgan qiymat solig’i ham tovar va xizmat 
narxiga davlat tomonidan belgilangan ustama tarzida olinadi. U iste’molchilar 
tomonidan to’lanib, davlat byudjetiga tushadi. 
Soliq tizimida qo’shilgan qiymat solig’i soliq stavkasini daromadlarga 
nisbatan belgilash ham nihoyatda muhim ahamiyatga ega. Odatda, soliqlar stavkasi 
quyidagicha belgilanadi: 
-regressiv, ya’ni soliq bazasi ko’paygach, soliq me’yori kamayib boradi; 

---

26 
-qatiy miqdorda, soliq bazasining qiymatidan qat’iy nazar belgilanadi; 
-proporiional soliq stavkalari – soliq bazasidan qat’iy nazar yagona foizda 
belgilanadi; 
-progressiv, ya’ni soliq bazasining o’sishiga qarab, soliq me’yori ham o’sib 
boradi. 
Soliq stavkalari past belgilansa, byudjetga tushadigan mablag’lar kamayib 
ketadi. Bu bog’lanish Laffer egri chizig’ida o’z ifodasini topgan. 
Xulosa qilib aytganda, qo’shilgan qiymat solig’i egri soliq bo’lib, 
respublikamiz iqtisodiyotini tartibga solishda, davlat byudjeti daromad qismini 
shakllantirishda muhim ahmiyat kasb etadi. 
Qo’shilgan qiymat solig’i boshqa soliq turlariga nisbatan yangi soliq bo’lib,
dastlab Frantsiyada amalga joriy qilingan. 
Bugungi kunda dunyoning aksariyat davlatlarida qo’shilgan qiymat solig’i 
joriy qilingan. 
Yaponiya va AQSh soliq tizimida mavjud bo’lgan, iste’mol solig’i 
qo’shilgan qiymat solig’iga mohiyatan o’xshaydi. 
Qo’shilgan qiymat solig’i ham boshqa soliq turlari kabi bir-xil funktsiyalarni
bajaradi va yagona tamoyillarga ega.