Soliqlar va soliqqa tortish

9-chizma.
Qo'shilgan qiymat solig'ga tortish tamoyillari
13
 
Soliq kodeksining mazkur moddagasiga asosan, soliq to’g’risidagi qonun 
hujjatlar soliq solishning majburiyligi, aniqligi, adolatliligi, soliq tizimining 
yagonaligi, soliq to’g’risidagi qonun hujjatlarining oshkoraligi va soliq 
to’lovchining haqligi prezumptsiyasi printsiplariga mos kelishi zarur. 
Soliq solishning majburiyligi printsipi soliqlarning iqtisodiy mohiyatiga mos 
keladi. Chunki, har bir shaxs qonuniy joriy qilingan soliqlarni to’lashi shart. 
O’zbekiston Respublikasi hududida hech kimning zimmasiga qonuniy 
belgilanmagan to’lovlarni to’lash majburiyati yuklanilmaydi. 
O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 7-moddasida soliq solishning 
aniqligi printsipiga quyidagicha sharh berilgan: Soliqlar va boshqa majburiy 
to’lovlar aniq bo’lishi kerak. Soliq to’g’risidagi qonun hujjatlari har bir soliq 
13
Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси асосида тузилган
Soliq 
qonunchiligining 
asosiy printsiplari 
majburiyligi 
aniqligi 
adolatliligi 
soliq 
tizimining 
yagonaligi 
soliq 
to'g'risidagi 
qonun 
hujjatlarnin
g oshkoraligi 
soliq 
to'lovchinig 
haqligi 
prezumptsiy
asi

---

32 
to’lovchi qaysi soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni, qachon, qancha miqdorda 
hamda qay tartibda to’lashi kerakligini aniq biladigan tarzda ifodalangan bo’lishi 
kerak. Soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni belgilashda, soliq to’lovchilar, 
shuningdek soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarning elementlari aniqlangan 
bo’lishi kerak.
14
9-chizmaga qarang. 
Soliq solishning adolatliligi printsipi. Belgilangan soliqlar barcha toifadagi 
shaxslar uchun umumiy hisoblanadi. Shuningdek, soliqlar bo’yicha individual 
xususiyatga ega bo’lgan imtiyozlar berilishiga yo’l qo’yilmaydi. Soliq to’lovlar 
bo’yicha imtiyozlar ijtimoiy adolat printsiplariga asosan beriladi. Soliq to’lovlarini 
belgilashda ijtimoiy, irqiy, milliy, diniy va boshqa shu kabi mezonlarga 
asoslanmadi. 
Soliq 
tizimining 
yagonaligi 
printsipi. 
Soliq 
tizimi 
O’zbekiston 
Respublikasining butun hududida yagona soliq tizimi mavjud. Belgilangan soliqlar
barcha soliq to’lovchilarga nisbatan yagona soliq majburiyati yuzaga keltiradi. 
Soliqlar O’zbekiston Respublikasining bojxona hududi doirasida tovarlarning 
(ishlarning, xizmatlarning) yoki moliyaviy mablag’larning erkin muomalada 
bo’lishiga to’sqinlik qilmadi. 
Soliq to’g’risidagi qonun hujjatlarining oshkoraligi printsipining mazmuni 
shundan iboratki, soliq solish masalalarini tartibga soluvchi normativ-huquqiy 
hujjatlar rasmiy nashrlarda e’lon qilingandan keyin amalga joriy qilingan, deb 
qabul qilinadi.
Soliq to’lovchining haqligi prezumptsiyasi printsipi. Soliq to’g’risidagi qonun 
hujjatlaridagi echilmagan noaniqliklar soliq to’lovchining foydasiga talqin 
qilinadi. 
Qo’shilgan qiymat solig’i munosabatlarida soliq to’lovchi hamda vakolatli 
davlat idoralari ularga berilgan qonuniy huquq va yuklangan majburiyat asosida 
huquqiy munosabatlarga kirishadilar. O’zbekiston Respublikasining Soliq 
kodeksining 32- moddasida soliq to’lovchilarning majburiyatlari sifatida 
14
Ўзбекистон Республикасининг Солиқ кодекси. Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 
2007 й., 52 (i)-сон

---

33 
quyidagilar belgilangan: 
-o’z soliq majburiyatlarini o’z vaqtida va to’liq hajmda bajarishi; 
- buxgalteriya hisobini yuritishi, moliyaviy va soliq hisobotini tuzishi;
- soliq tekshiruvlari o’tkazilayotgan vaqtda davlat soliq xizmati organlariga 
soliqlarlarni hisoblab chiqarish, to’lash bilan bog’liq hujjatlar hamda 
ma’lumotlarni taqdim etishi;
-davlat soliq xizmati organlariga va boshqa vakolatli organlarga imtiyozlar 
olish huquqini tasdiqlovchi hujjatlarni taqdim etishi; 
-davlat soliq xizmati organlarining va boshqa vakolatli organlarning qonuniy 
talablarini bajarishi, shuningdek mazkur organlarning mansabdor shaxslarini 
qonuniy faoliyatiga to’sqinlik qilmasligi. 
Soliq agentlariga qo’shimcha ravishda quyidagilar soliq ajburiyati sifatida 
yuklanadi: 
-soliq to’lovchilarga to’lanadigan mablag’lardan soliqlar va boshqa majburiy 
to’lovlarni to’g’ri va o’z vaqtida hisoblab chiqarishi, ushlab qolishi hamda 
byudjetga o’tkazishi; 
-soliq to’lovchilarga to’langan daromadlarning, ushlab qolingan hamda 
byudjetga o’tkazilgan soliq to’lovlarning hisobini yuritishi. 
Bundan tashqari, soliq to’lovchining zimmasiga soliq majburiyatlarini o’z 
vaqtida, to’liqligicha bajarish talab qilinadi. Soliq majburiyatlarining tarkibi 
O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 34- moddasida quyidagicha 
keltirilgan:
-soliq solish ob’ektlari va soliq solish bilan bog’liq ob’ektlarni aniqlashi 
hamda ularning hisobini yuritishi; 
-moliyaviy va soliq hisobotini tuzishi hamda uni davlat soliq xizmati 
organlariga taqdim etishi; 
-soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni o’z vaqtida hamda to’liq miqdorda 
to’lashi shart. 
Qo’shilgan qiymat solig’i to’lovchilari vakolatli idoralar bilan soliq 

---

34 
munosabatlariga kirishish jarayonida quyidagi huquqlarga asoslanadi: 
-davlat soliq xizmati organlari va boshqa vakolatli organlardan amaldagi 
soliqlar, boshqa majburiy to’lovlar, soliq to’g’risidagi qonun hujjatlaridagi 
o’zgarishlar haqida axborot olish;
-o’z soliq majburiyatlarini bajarish yuzasidan davlat soliq xizmati organlari 
hamda boshqa vakolatli organlardagi mavjud ma’lumotlarni olish;
-soliq munosabatlari masalalari yuzasidan o’z manfaatlarini shaxsan yoki o’z 
vakili orqali ifoda etish;
-soliq to’lovlari bo’yicha imtiyozlardan foydalanish;
-soliqlar, boshqa majburiy to’lovlar, penya va jarimalarning ortiqcha 
to’langan yoki undirilgan summalarini hisobga olish yoki qaytarib olish; 
- belgilangan shartlarda va tartibda soliqlar va boshqa majburiy to’lovlarni 
to’lashni kechiktirish va (yoki) bo’lib-bo’lib to’lash; 
-soliq majburiyatlarini bajarishda o’zlari yo’l qo’ygan xatolarni mustaqil 
ravishda tuzatish;
-soliq 
tekshiruvlari 
materiallari 
bilan 
tanishish 
va 
tekshiruv 
dalolatnomalarini olish; 
-soliq tekshiruvlarini amalga oshirayotgan davlat soliq xizmati organlariga 
tushuntirishlar berish; 
-davlat soliq xizmati organlarining, boshqa vakolatli organlar va ular 
mansabdor shaxslarining noqonuniy talablarini bajarmaslik; 
-davlat soliq xizmati organlarining va boshqa vakolatli organlarning qarorlari, 
ular mansabdor shaxslarining noqonuniy harakatlari ustidan belgilangan tartibda 
shikoyat qilish; 
-davlat soliq xizmati organlarining va boshqa vakolatli organlarning qonunga 
xilof qarorlari yoki ular mansabdor shaxslarining qonunga xilof harakatlari tufayli 
etkazilgan zararning o’rni qoplanishini belgilangan tartibda talab qilish. 
Xulosa qilib aytganda, qo’shilgan qiymat solig’ini undirish jarayonida soliq 
to’lovchi va vakolatli davlat organlari o’rtasida soliq munosabatlari yuzaga 

---

35 
keladi. 
Qo’shilgan qiymat solig’ini huquqiy asosini, eng avvalo, O’zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasi tashkil qiladi. 
O’zbekiston respublikasi soliq kodeksi soliq to’lovchilar va vakolatli davlat 
idoralar o’rtasida yuzaga keluvchi soliq munosabatlarini tartibga soladi. Soliq 
to’lovchilarning huquq va majburiyatlarini belgilab beradi. 
Soliq kodeksida qo’shilgan qiymat solig’ini undirishning mexanizmi 
yaratilgan. 
Qo’shilgan qiymat solig’i huquqiy asosini tashkil qiluvchi barcha me’yoriy 
hujjatlar soliq solishning majburiyligi, aniqligi, adolatliligi, soliq tizimining 
yagonaligi, soliq to’g’risidagi qonun hujjatlarining oshkoraligi va soliq 
to’lovchining haqligi prezumptsiyasi printsiplariga mos kelishi zarur.