So‘nuvchi tеbranma harakat qonunlarini o‘rganish

1-mashq. Prujinaning bikrlik koeffitsiyentini statik usul bilan aniqlash.
Prujinaga P og‘irlikdagi yuk osilganda u deformatsiyalanib, ∆l ga cho‘ziladi. Cho’zilgan prujinada yuzaga kelgan elastiklik kuchining absolyut kattaligi yukning P og‘irligiga teng ekanligidan elastik deformatsiya chegarasida

, бундан
Demak, P, ∆l ma'lum bo‘lsa, (15) dan prujinaning k bikrlik koeffitsiyentini topish mumkin.
Ishni bajarish tartibi.
1. I nomerli prujina A shtativdagi B ilgakka osiladi. Б shkaladan prujinaning boshlang‘ich uzunligi belgilanadi.
2. Prujinaga P₁ yuk osiladi. Prujina yukning og‘irligi ta'sirida cho‘ziladi. Б shkaladan chuzilgan prujinaning l uzunligi belgilanadi.
3. Yuk ta'sirida prujinaning absolyut deformatsiyasi kattaligi ifodadan topiladi. So‘ng (15) formuladan foydalanib, prujinaning k bikrlik koeffitsiyenti hisoblanadi.
4. Qolgan Р₂, va Р₃ yuklarni navbatma-navbat prujinaga osib, yuqorida qayd etilgan usulda yuklar ta'siridagi mos va cho‘zilishlar topiladi. k kattalik hisoblanadi.
5. Olingan nagijalar asosida muayyan I prujinaning bikrlik koeffitsiyentining o‘rtacha qiymati topiladi.
6. 1-5 bandlarda bayon etilgan usulda qolgan ikkita II va III nomerli prujinalarning ham bikrlik koeffitsiyentlari aniqlanadi.
7. Absolyut va nisbiy xatoliklar hisoblanadi.
8. Tajribada aniqlangan va hisoblangan natijalar 3- jadvalga yoziladi.

Prujina	Tajriba	Р, H
I	1 2 3
II	1 2 3
III	1 2 3

2-mashq. Prujinali mayatnik xususiy tebranishlar davrining, doiraviy chastotasining yuk massasiga bog‘liqligini tekshirish.

Prujinaga osilgan yukni tebranma xarakatga keltirib va N marta to‘la tebranishi uchun ketgan vaqtni tajribada aniqlab, dan mayatnikning tebranish davrini, ω=2π/T dan davriy chastotasini topish mumkin. Bu mashqda mayatnikning tebranishlar davrining va davriy chastotasining yuk massasiga bog‘liqligini tekshirish uchun bikrligi: (1- mashqdan) ma'lum bo‘lgan prujinalardan va turli massali (5-6 ta) yuklardan foydalaniladi.
Ishni bajarish tartibi.
1. Ma'lum nomerli prujina shtativga ilinadi.
2. Tarozi yordamida yuklarning mos ravishda m₁,m₂,m₃… massalari o‘lchab olinadi.
3. Prujinaga m1 massali yuk osiladi va uni muvozanat vaziyatidan pastga 30- 50 mm og‘dirib qo’yib yuboriladi. Mayatnik tebrana boshlaydi.
4. Mayatnikning N marta (N = 40-50) to‘la tebranishiga ketgan vaqt sekundomer yordamida aniqlanadi.
5. munosabatdan mayatnikning tebranish davri hisoblanadi.
6. Mayatnik erkin tebranishlarining davriy chastotasi va ifodalardan foydalanib hisoblanadi.
Natijalar bir-biri bilan taqqoslanadi. (k ning qiymati 1-mashqdan olinadi)

Tartib nomeri	m, kg	I prujina		II prujina			III prujina
1 2 3 …

7. 3-5 bandlarda qayd etilgan vazifa qolgan yuklar uchun ham bajariladi.

8. Har bir prujina uchun Т ² va kattaliklar hisoblanadi.
9. Natijalar 4- jadvalga yoziladi.
10. Т ² va ning yukning m massasiga bog‘liqlik grafigi chiziladi va tahlil qilinadi.