So‘nuvchi tеbranma harakat qonunlarini o‘rganish

4- mashq. Prujinali mayatnik tebranishi so‘nishining logarifmik dekrementini va muhitning ishqalanish koeffitsiyentini aniqlash.
Faraz qilaylik, prujinali amplitudasi vaqtning t₀ momentida vaqtdan keyin esa bo‘lsin. Ularning nisbatini olib logarifmlasak,

bo‘ladi. Bundan tebranishlarning so‘nish koeffitsiyenti uchun

munosabatni olamiz. Demak, tajribada t vaqt ichida tebranish amplitudasining necha marta kamayganini aniqlovchp nisbat ni aniqlab, (17) dan β ni topish mumkin. Shuningdek, tajribada mayatnikning T tebranish davrini aniqlab, β ning qiymatini bilgan holda (12) formuladan so‘nishning logarifmik dekrementi λ ni va (14) formuladan tebranishlar sodir bo‘layotgan muhitning r ishkalanish koeffitsiyentini hisoblab topish mumkin bo‘ladi.
Ishni bajarish tarpshbi.
1. Ma'lum nomerli prujina va m massali yuk tanlab olinadi. Prujina A shtativga ilinadi va unga tanlangan yuk osiladi.
2. Mayatnik D idishdagi suyuklik ichiga tushiriladi.
3. 2- mashqning 3-5 bandlarida qayd etilgan usul bilan mayatnikning suyuqlikda sodir bo‘layotgan tebranishlarining T davri topiladi.
4. Boshlang‘ich amplitudani а₁=50 mm ga teng qilib olib, yukni kuyib yuborish bilan bir vaqtda sekundomer yurgiziladi. Kuzatishni davom ettirib, tebranish amplitudasi boshlang‘ich amplitudaning taxminan 0,1 qismiga teng bo‘lguncha, ya'ni а₂ = 0,1 а₁ (а₂ = 5mm) bo‘lguncha ketgan t vaqt o‘lchanadi.
5. (17) munosabatdan β so‘nish koeffitsiyenti topiladi.
6. β ning va T ning qiymatlari ma'lum deb hisoblab, (12) formuladan so‘nishning logarifmik dekrementi λ va (14) formuladan r hisoblab topiladi.
7. Prujinaga boshqa yuklarni osib, yuqorida 2-6 - bandlarda qayd etilgan vazifalar bajariladi.
8. Tajriba natijalari 6-jadvalga yoziladi.

Tartib nomeri	Prujina nomeri	m,kg	T,c			t,c

Savollar
1. So‘nuvchi tebranma harakatni tushuntiring.

2. Prujinali mayatnikning real muhitda harakat tenglamasi qanday ko‘rinishda bo‘ladi?
3. Prujinali mayatnikning xususiy tebranishlari formulasini yozing. U qanday kattaliklarga bog‘liq?
4. So‘nishning logarifmik dekrementi nimani xarakterlaydi? Relaksatsiya vaqti-chi?
5. Prujinaning bikrlik koeffitsiyenti tajribada qanday topiladi?
6. Tebranishlarning so‘nish koeffitsiyentini aniqlash tajribasini tushuntiring.