Sosial fəlsəfə

13. Sosial fəlsəfədə cəmiyyətin üç əsas nəzəri modeli geniş: naturalizm, idealizm və materialism

Cəmiyyətin son dərəcə mürəkkəb olması onu izah edən baxışların da müxtəlifliyini şərtləndirir. Sosial fəlsəfədə cəmiyyətin üç əsas nəzəri modeli geniş yayılmışdır: naturalizm, idealizm və materializm.

Birinci mövqe, naturalizm (təbiət, təbii olan deməkdir) tarixən daha qədimdir. Onun mahiyyətini cəmiyyəti təbii-bioloji amillər (təbii sərvətlər, mühit, iqlim və sair) ilə izah olunması təşkil edir.

Cəmiyyətə idealist yanaşma sosial həyatda əbədi ideyanın, dünya zəkasının, idealın, mənəvi amillərin müəyyənedici rol oynadığını sübut etməyə çalışır.

Nəhayət, materializm cəmiyyətin izahında maddi amillərdən: sosial varlıqdan, maddi nemətlər istehsalından çıxış edir. Qeyd edək ki, bu üç baxış bir-birindən tam təcrid olunmuş halda mövcud deyildir. Onlar bir-birilə xeyli yaxındır və bəzən də çulğalaşmış şəkildə çıxış edir. Məsələn, naturalizmdə bəzən həm materializm ünsürləri (cəmiyyətin təbii izahı, mexanisizm, sosial darvinizm və sair), həm də idealizm (panteizm və hilozoizmin nümunəsində) əlaqəli şəkildə çıxış edir.