Sosial-mədəni (Ali psixi funksiyaların tarixi-mədəni inkişaf nəzəriyyəsi) nəzəriyyədə uşaqların aparıcı fəaliyyəti haqqında

Psixika sadəcə ətraf aləm haqqında təsəvvür, obrazlar sistemi deyil, həm 
də fəaliyyətlər sistemidir. Deməli, məhz öyrənənin fəaliyyəti onun verilmiş biliyi 
mənimsəyib-mənimsəməməsinə gətirib çıxarır. Bu səbəbdən D.B.Elkonin "fəaliyyət 
anlayışı bütövlükdə inkişaf problemi haqqında təsəvvürləri alt-üst edir və prosesi 
uşağa yönəldir” fikrini vurğulayırdı. İnkişafın gedişatı fəaliyyətin necə yerinə 
yetirilməsindən asılıdır. 
A.N.Leontyevə görə, fəaliyyət – öyrənənin öz ətrafı ilə ehtiyacını qarşılayacaq 
şəkildə münasibət qurması və onu reallaşdırması prosesidir. Öyrənəni fəaliyyətə 
sövq edən onun əsl ehtiyacı və bundan yaranan motivasiyasıdır. Öyrənən ehtiyacını 
ödəmək üçün çalışır və cəhdlər edir. Əgər öyrənənin fəaliyyəti ehtiyacını ödəmirsə, 
öyrənən dəyişikliyə uğramır, o, sadəcə biliyi əzbərləyir. Bu səbəbdən də gələcəkdə 
həmin bilik və bacarığı unudur. Yəni öyrənmənin nəticəsində uşaq dəyişməlidir, əgər 
o dəyişməyibsə, demək, yeni biliyi mənimsəməyib, başqa sözlə, inkişaf etməyib.
Psixi inkişafın hər bir mərhələsi uşağın gerçəkliklə münasibəti, yəni aparıcı 
fəaliyyəti ilə müşayiət olunur. Uşağın gerçəkliklə münasibətlərinin dəyişməsinin 
əlaməti onun bir aparıcı fəaliyyət növündən digərinə keçməsində görünür. Aparıcı 
fəaliyyətin dəyişməsi üçün isə əvvəlki prosesdəki inkişaf zəncirindən yaranan 

---

növbəti motivasiya-dəyərlər (ehtiyac, tələbat) formalaşmalıdır. Çünki uşaq aparıcı 
fəaliyyət vasitəsi ilə yaş tələbatını və ehtiyacını ödəyir. Məktəbəqədər yaşlı 
uşaqlarda bu, xüsusilə aydın görünür. Uşaqların motivasiya-dəyər (ehtiyac) 
sferasının əsas aspektlərini anlamaq üçün Elkoninin (1989) insanın inkişaf 
mərhələlərinə dair yaş periodizasiyasına müraciət etmək lazımdır. Elkonin 
Vıqotskinin təklif etdiyi periodizasiyanı (dövrləşməni) inkişaf etdirmişdir. Elkoninin 
əlavələri Vıqotskinin periodizasiyası ilə ziddiyyət təşkil etmir, əksinə, onu anlamağa 
və təlim prosesində tətbiq etməyə kömək edir. Bu səbəbdən məqalənin həcmini 
nəzərə alaraq yalnız Elkoninin cədvəli aşağıda verilmişdir.