Sotsial munosabatlar. Reja: Sotsial munosabatlar tushunchasi, mohiyati va mazmuni. Sotsial munosabatlar turlari

A)
 
Iqtisodiy va taqsimot munosabatlari 
2
Каримов И.А. «Биздан озод ва обод Ватан қолсин». Т.2. – Т.: «Ўзбекистон», 1996, 281-бет. 

---

Jamiyat ijtimoiy tarkibida har bir shaxs qaysi ijtimoiy guruhga va 
undagi hududiy, tarmoq (soha) va ijtimoiy mavqe yo‗nalishiga 
mansubligi bilan xarakterlanadi. Bulardan tashqari yana, shaxs jinsi, 
yosh jihati, ommaviy ahvoli, ijtimoiy kelib chiqishi, milliy mansubligi, 
ma‘lumoti, ilmiy darajasi kabi me‘zonrlar bilan ham o‗rganiladi.hozirgi 
bozor munosabatlariga o‗tish davrining iqtisodiy qiyinchiliklari ijtimoiy 
guruh va ayrim shaxslar qanchalik moddiy imkoniyatga egaligi, 
jamg‗arma mablag‗i miqdori kabi tomonlarni o‗rganishni ham talab 
etadi. 
Hozirda ijtimoiy munosabatlarda jamiyatimiz uchun mutlaqo yangi 
bo‗lgan asoslar yaratilmoqda. Xususiy mulkchilikka asoslangan ko‗p 
ukladli, dunyo sari ochiq yuz tutgan iqtisodiyot paydo bo‗layotir. 
Shuning uchun ham yangi iqtisodiy va taqsimot munosabatlari 
sotsiologiyasini ishlab chiqish Sotsiologiya fanining asosiy vazifalaridan 
biri bo‗lib qolmoqda. 
Hozirda 
mehnatning 
mazmunini 
chuqur 
va 
har 
jihatdan 
o‗zgartirmay turib, jamiyatimiz ijtimoiy tarkibida sifat o‗zgarishiga 
erishib bo‗lmaydi. Buning uchun, eng avvalo, mehnatga yangicha 
munosabatni tarkib toptirish, yangi texnologiyani yaratish, fanni yanada 
taraqqiy ettirish, munosib
 
malakali kadrlar tayyorlash, maorifni tubdan 
yangilash kabi kechiktirib bo‗lmaydigan vazifalar amalga oshirilmog‗i 
lozim. 
Iqtisodiyot sotsiologiyasi ishlab chiqarish va mehnat jarayonini, 
taqsimot munosabatlari, moddiy ta‘minot, aholining moddiy turmush 
darajasi va shu kabi jamiyatning iqtisodiy rivojlanish sohasidagi 
qonuniyatlarni o‗rganadi. 
Jamiyatning ijtimoiy rivojlanishi, eng avvalo, uning iqtisodiy 
asoslari bilan bog‗liq bo‗ladi. Ijtimoiy rivojlanish darajasi qanchalik 
yuqori bo‗lsa, ijtimoiy hayotdagi boshqa sohalarning rivojlanish darajasi 
ham shunga mos ravishda taraqqiy qilib boradi. Masalan, AQSh, 
Yaponiya, Janubiy Koreya, Yevrupo mamlakatlarining iqtisodiy 
rivojlanganligi va aholining turmush darajasi madaniyati, xizmat 
ko‗rsatish sohalarining taraqqiyotini belgilab beradi. 
Iqtisodiy munosabatlarni o‗rganishda asosiy e‘tibor: mehnatning 
ijtimoiy muammolari, mehnat faoliyati va taqsimot munosabatlariga 
qaratiladi. 
Jamiyat a‘zolari tomonidan yaratilgan moddiy boyliklar ular 
o‗rtasida qanday tarzda va qay miqdorda taqsimlanishidagi farq ijtimoiy 
guruhlar o‗rtasidagi farqni keltirib chiqaradi. Xususiy mulkning qonuniy 

---

deb e‘lon qilinishi bilan jamiyatimiz ijtimoiy tarkibidagi tekischilik asta-
sekin o‗z o‗rnini ijtimoiy mavqei jihatidan va yetishtirilayotgan moddiy 
ne‘matlarning taqsimoti jihatidan farq qiluvchi ijtimoiy guruh va 
tabaqalarga bo‗linishi ortib bormoqda. 
Respublikaning asta-sekin bozor munosabatlariga o‗tib borish 
davrida Prezident I. A. Karimov tomonidan belgilangan besh tamoyilga 
asoslangan tarzda siyosat yurgizilmoqda. Bularning birinchisi – 
iqtisodiyotning siyosatdan ustun bo‗lishi, uni har qanday mafkuraviy 
tazyiqlardan ozod qilish lozimligi. 
Ikkinchisi – iqtisodiyotni boshqarishda, ayniqsa, bozor iqtisodiyoti 
sharoitida, yangi tuzum barpo etilayotganda davlat boshqaruv tizimini 
qo‗ldan chiqarmasligi, ya‘ni davlat asosiy islohotchi bo‗lmog‗i 
lozimligidir. 
Uchinchisi – qonunlarga barcha baravar rioya etishini ta‘minlash, 
ya‘ni qonun ustivorligi. 
To‗rtinchisi – kuchli ijtimoiy siyosat yuritish. 
Beshinchisi – bozor iqtisodiyotiga shoshqaloqlikka yo‗l qo‗ymay, 
bosqichma-bosqich o‗tish zarurligi. 
Taqsimot munosabatlari sotsiologiya predmetiga taalluqli bo‗lib, 
uning tarkibiga ishlab chiqarish qurollari taqsimoti, jamiyat a‘zolarining 
ishlab chiqarishning turli tarmoqlari bo‗yicha joylashuvi va jamiyat 
tomonidan ishlab chiqarilgan moddiy ne‘matlar, ishlab chiqarish 
qurollari va iste‘mol mollari kiradi. Mohiyat e‘tibori bilan taqsimot 
munosabatlari mavjud ishlab chiqarish munosabatlari xarakteriga mos 
keladi. 
Alohida kishilar va ijtimoiy guruhlarning iqtisodiy, ijtimoiy va 
siyosiy faoliyati mohiyati taqsimot munosabatlari harakteri bilan 
belgilanadi. Ijtimoiy guruhlar, tabaqalar va alohida olingan kishilarning 
real daromadlari darajasi bu daromadlarning o‗zgarishi va rivojlanishi 
istiqbollari ularning ijtimoiy-siyosiy pozisiyalarini belgilaydi. 
Sovet tuzumi davrida ijtimoiy guruhlarning moddiy daromadlarini 
tenglashtirish siyosati yurgizilgan. Natijada kishilarning mehnatga 
munosabati susayib, ijodiylik, omilkorlik, ishbilarmonlik, tadbirkorlik, 
moddiy manfaatdorlik kabi ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning muhim 
stimullari yo‗qala borgan. 
Demak, taqsimot munosabatlari jamiyat hayotini, ayniqsa, uning 
iqtisodiy jihatdan rivojlanishida muhim o‗rin tutadi. 
Bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o‗tish munosabati bilan, 
O‗zbekistonda mulkchilik turli shakllarining joriy qilinishi va ularning 

---

davlat himoyasiga olinishi
taqsimot munosabatlarida tubdan 
o‗zgarishlarga olib kelmoqda. Bu esa, o‗z navbatida, jamiyat iqtisodiy 
rivojlanishini ta‘minlashga xizmat qilmoqda.