institutsional shakl oladigan ijtim oiy institutlar ijtim oiy nazorat
vositalaridan biriga aylanadi.
Bunda ijtim oiy am aldagi xulq-atvom i qandaydir o ‘zgarm as
standartlarga m uvofiqlashtirish bo‘yicha bir tom onlam a jarayon
sifatida tushunish noto‘g ‘ri b o ‘ladi.
Ayrim kishilam ing xulq-
atvori jam iyat qadriyatlari va m e’yorlariga m oslashibgina qol-
may, jam iyatning qadriyat-nonnativ tizim ining o ‘zi jam iyatning
ayrim individlari, ijtimoiy guruhlari, sinflari va qatlam lari xulq-
atvori ta ’siri ostida o ‘zgaradi. Shu m a’noda aytish mum kinki,
ijtim oiy nazoratning m aqsadiga - haqiqiy ijtim oiy m unosabatlar
va qadriyat-norm ativ kntishlar bilan jam iyat talablari o ‘rtasidagi
m uvofiqlikka ikki usul bilan erishish mumkin: 1)
ijtim oiy mu-
nosabatlam i jam iyatda qabul qilingan norm alar v a qadriyatlarni
m uayyan m aqsadni k o ‘zlab tashkil qilish y o ‘li bilan; 2) eskirib,
o ‘zining ijtim oiylashuvchi aham iyatini y o ‘qotgan norm alar va
qadriyatlarni o ‘zgartirish, qayta k o ‘rib chiqish ham da ularga
asoslangan ijtim oiy institutlar va ijtimoiy o ‘zaro m unosabatlar
shakllaridan voz kechish hisobiga.
0 ‘tish davridagi jam iyatlarda ijtimoiy nazorat bobida o ‘ziga
xos vaziyat yuzaga kelmoqda. Bunday ijtimoiy nazorat maqsa-
dini ro ‘yobga chiqarish - am aldagi
ijtim oiy m unosabatlarni
jam iyatning qadriyat-norm ativ kutishlari ham da talablariga
m uvofiqlashtirish ushbu qadriyat-norm ativ kutishlar va talab-
lar k o ‘pincha ziddiyatli xususiyatlarga ega b o ‘lishi bilan qiyin-
lashadi. Chunki o ‘tish davri jam iyatlari - ijtim oiy munosabat-
lam i integratsiyalashi m um kin b o ‘lgan qadriyatlar va norm alar
shakllanm agani holda, bir qadriyat-norm ativ
tizim idan boshqa-
siga o ‘tayotgan jamiyatlardir. Biz buni o ‘zining avvalgi qadri-
yat y o ‘l-yo ‘riqlaridan mahrum b o ‘lgan va yangi axloqiy ham
da m a ’naviy tortilishi markazini azob bilan izlayotgan hozirgi
0 ‘zbekiston jam iyati m isolida k o ‘rishim iz mum kin. Qadriyat
yo ‘nalishlari ziddiyatli, k o ‘pincha esa qutblarga ajralgan bizning
jam iyatda sam arali ijtimoiy nazoratni am alga oshirish uchun
www.ziyouz.com kutubxonasi
muvofiq bo ‘lgan, k o ‘pchilikka m aqbul qoidalar va norm alar hali
shakllanib ulgurgani y o ‘q.
B undan tashqari, ijtim oiy nazorat tizim ining o ‘zida m uvozanat
buzilgan b o ‘lishi o ‘tish davridagi jam iyatlarga xosdir. Bunda
ushbu tizim ning ayrim b o ‘g ‘inlari:
biron-bir normalar, qadriyat-
lar, b a ’zan esa butun-butun ijtimoiy institutlar ham o ‘z vazifasini
lozim darajada bajarm ay q o ‘ydi. M asalan, jam oatchilikning o ‘z
fikrini erkin nam oyon qila olm asligi yoki bildirilgan jam oatchilik
fikri hech qanday aham iyatga ega em asligi, huquqning ijtim oiy
o g ‘ishlam i b artaraf etish, jinoyatchilikni jilovlash,
ijtim oiy ha-
yotda huquqiy erkinlik va adolatni ta ’m inlash b o ‘yicha o ‘zining
nazorat qilish vazifalarini bajarishga qodir bo ‘lm asligi jam iyat
uchun alohida x a v f tu g ‘diradi.
Dostları ilə paylaş: